Ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος

Ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος υπήρξε όχι μόνο ο επιφανέστερος από τους Ρωμαίους ιστοριογράφους αλλά και ένας από ένας από τους επιφανέστερους της αρχαίας και της νεότερης Λατινικής Γραμματείας. Συγκρίνεται με τον Θουκυδίδη. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον χρόνο και τον τόπο γέννησης, τον τόπο καταγωγής του και το χρόνο θανάτου του.

Ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος ίσως γεννήθηκε μεταξύ των ετών 50 και 60μ.Χ. και πέθανε μεταξύ των ετών 115 και 117μ.Χ. Γεννήθηκε ίσως στην Ιντεράμνη της Ομβρικής. Ανήκε στην τάξη των ιππέων. Δεν γνωρίζουμε αν το γένος του ήταν η gens Cornelia από την οποία προέρχονταν οι Σύλλες και οι Σκιπίωνες. Ο πατέρας του σύμφωνα με μια πληροφορία του Πλίνιου του πρεσβύτερου ήταν ρωμαίος ιππότης. Σύντομα ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος διακρίθηκε ως ρήτορας κα δικηγόρος. Επί Βεσπασιανού άρχισε την πολιτική του καριέρα. Το 78μ.Χ. παντρεύτηκε την κόρη του Γναίου Αγρίκολα, έπαρχου της Βρετανίας.

Μετά το θάνατο του Γναίου Ιούλιου Αγρίκολα ο Τάκιτος έγραψε τη βιογραφία του με τίτλο «Αγρίκολας». Άλλα έργα του είναι: «Διάλογος περί ρητόρων», «Γερμανία», «Ιστορίες», «Χρονικά».

Ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος ζει στην εποχή της αυτοκρατορικής Ρώμης. Οι διαθέσεις του, όμως, είναι σαφώς αντίθετες προς το πνεύμα και την πρακτική της αυτοκρατορίας και κοιτάζει με νοσταλγία προς το πλέγμα της «ελεύθερης πολιτείας» (509-31π.Χ.).

Δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι η αυτοκρατορία υπήρξε ωφέλιμη για τις επαρχίες και ότι εξασφάλισε την ειρήνη και την ηρεμία στο κράτος, αλλά η σαρωτική εξουσία που με την αυτοκρατορία συγκεντρωνόταν στα χέρια ενός και μόνο ανθρώπου, αμαύρωνε την ηθική προσωπικότητα ακόμη και πεπειραμένων ηγετών και οδηγούσε τους υπηκόους σε υποταγή και δουλοπρέπεια. Έτσι η αυτοκρατορία έτεινε να μετατραπεί σε βασίλεια, σε ένα καθεστώς δηλαδή που «εξόριζε πολίτες, κατέστρεφε πόλεις, εξόντωνε αδέλφια, συζύγους και γονείς, και τολμούσε να διαπράξει χωρίς δισταγμό κάθε άλλο είδος εγκλήματος από αυτά που συνηθίζουν οι βασιλείς».

Ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος θέλοντας να ελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη επιστρατεύει όλα τα μέσα που έχει στη διάθεση του διαμορφώνοντας έτσι ένα ύφος μοναδικό και τέλεια προσαρμοσμένο προς το στόχο του. Είναι γεγονός ότι καταφέρνει να έχει τον αναγνώστη συνεχώς σε εγρήγορση. Το λεξιλόγιο του είναι μεγάλο και ποικίλο. Στο κείμενο του, όλα έχουν αντίκτυπο και την επίδραση τους: ο απόηχος της ποίησης, οι χαρακτηριστικές μνήμες από τον Βιργίλιο, οι ελληνοπρεπείς φράσεις κα σκέψεις. Παρά το γεγονός ότι ο ιστορικός διαθέτει κάθε δυνατότητα να σχηματίσει μακρές και περίπλοκες προτάσεις στο λόγο του, προτιμά και αυτός, όπως και ο Σαλλούστιος, την ταχύτητα και τη συντομία. Η περιοδική δομή του λόγου εσκεμμένα εγκαταλείπεται.

Είναι ολοφάνερο ότι ο Τάκιτος πιστεύει στο μεγαλείο και στην ηθική επίδραση της Ιστορίας. Δεν καταγράφει ανάξιας σημασίας γεγονότα και ουδέποτε καταφεύγει σε στομφώδες ύφος. Ξέρει ότι η Ιστορία είναι μέγα θέμα, και έχει όλη την ευγενή φιλοδοξία να την υπηρετήσει κατά τον καλύτερο και αξιοπρεπέστατο δυνατό τρόπο. Το απλό κάποτε, αλλά διεισδυτικό ειρωνικό του ύφος χρωματίζει ανεπαίσθητα τις σελίδες του, ιδιαίτερα όταν ατενίζει από κάποιοι ύψος τα γήινα και στοχάζεται πάνω στις ανθρώπινες αξίες.

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι τόσο αυτός όσο και οι προκάτοχοι του ιστορικοί δεν θα σταματήσουν ούτε για ένα λεπτό -ενόσω γράφουν το έργο τους- να έχουν προ οφθαλμών το μέγα ιστορικό πρότυπο όλων των εποχών: τον Θουκυδίδη. Το γεγονός είναι ότι, ενώ όλοι οι Ρωμαίοι ιστορικοί παρακολουθούν τα ίχνη του με ευλάβεια και κάποτε συμπορεύονται με αυτό, μόνο αυτός φαίνεται να μην το χάνει ποτέ.

Οι προκαταλήψεις του κατά του δυναστικού συστήματος είναι φανερές και παραταύτα, η ακρίβεια του, όσο κι αν εντονότατα ελεγχθεί από τη μεταγενέστερη φιλολογική επιστήμη, δύσκολα θα μπορούσε να κατηγορηθεί σοβαρά.

Η εικόνα που έχει για την πρωτεύουσα και την Αυλή είναι απαίσια, αλλά η γενική αίσθηση της αλήθειας, που αποπνέει το έργο του, είναι πέραν παντός αρνητικού σχολίου. [αρά το γεγονός ότι δυσπιστεί για τον «πολιτισμό» και για τα αρνητικά του αποτελέσματα, ουδέποτε απελπίζεται για την ανθρώπινη φύση. Ακόμη και ο εμφύλιος πόλεμος έχει, γι’ αυτόν, να επιδείξει παραδείγματα ηρωισμού, νομιμοφροσύνης και φιλίας.

Με την ανεξάρτητη συλλογή ιστορικού υλικού και την ανεπηρέαστη κριτική πάνω σε αυτό, την αλήθεια εις βάθος και χωρίς διαστρεβλωτικές προκαταλήψεις, την δραματική δύναμη και την ευγένεια ενός γοητευτικού ύφους που μαγεύει τον αναγνώστη ο Πόμπλιος Κορνήλιος Τάκιτος μπορεί με απόλυτη επιτυχία να διεκδικήσει μια θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους ιστορικούς της ανθρωπότητας και να θεωρηθεί ένας από τους σπανιότερους και εκλεκτότερους στιλίστες ολόκληρης της λατινικής λογοτεχνίας.