Ο Πρωταγόρας

Ονομαστός μεταξύ των σοφιστών ήταν ο Πρωταγόρας, του οποίου σώθηκαν μόνο μαρτυρίες για τη ζωή του και το έργο του. Έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από τον Περικλή. Μάλιστα το 444π.Χ., του ανέθεσε ο Αθηναίος πολιτικός να γράψει τους νόμους για την αποικία των Αθηναίων, τους Θούριους στην Κάτω Ιταλία. Ο Πρωταγόρας είναι ο εισηγητής της αντίληψης εκείνης, σύμφωνα με την οποία ο υποκειμενισμός είναι καθοριστικός παράγοντας της αντίληψης για τα πράγματα.

Υποστήριξε ακόμη πως για την ύπαρξη των πραγμάτων μέτρο είναι ο άνθρωπος. Αλλά όταν μέτρο είναι ο άνθρωπος, στα ηθικά ζητήματα, θα πρέπει να γίνεται αποδεκτή μια πράξη, είτε ως καλή είτε ως κακή, ανάλογα με αυτόν που κρίνει. Προφανώς, στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει η έννοια του μέτρου. Έτσι εισάγεται η σχετικοκρατία, δεδομένου ότι είναι πλέον αδύνατο να μιλά κανείς περί της ύπαρξης της απόλυτης αλήθειας ή αρετής. Η άποψη του αυτή, ήδη από τη αρχαιότητα, προσφέρει ύλη για στοχασμό. Ειδικότερα, όσα αφορούν στον τρόπο διδασκαλίας περιγράφονται από τον Πλάτωνα στον ομώνυμο διάλογο. Υποστήριξε ο σοφιστής ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του την αίσθηση της ηθικής (αιδώς) και του δικαίου (δίκη).

Το ακροατήριο του Πρωταγόρα αποτελείτο από νέους των πλουσιότερων οικογενειών, άλλωστε απαιτούσε πολύ υψηλά δίδακτρα, δίδασκε με διαλέξεις, αναλύσεις ποιημάτων και εννοιών. Ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται για την ορθοέπεια, κάτι που φαίνεται στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, που παρουσιάζεται ο σοφιστής να αναλύει ένα ποίημα του Σιμωνίδη και να εστιάζει την προσοχή του στην ορθή έννοια των λέξεων. Ο Πρωταγόρας δίδασκε ότι για κάθε λόγο υπάρχει ένας αντίλογος, άλλωστε αυτός πρώτος προέβη σε αγώνα λόγων.

Ο Πρωταγόρας θεωρήθηκε ασεβής λόγω του αγνωστικισμού που εξέφρασε περί των θεών, έτσι τα έργα του συνάντησαν τη φωτιά, αφού οι Αθηναίοι τα έκαψαν γιατί ξεκινούσαν με τη φράση «δεν μπορώ να πω ότι οι θεοί υπάρχουν, ούτε αν δεν υπάρχουν». Η επιρροή του Πρωταγόρα στη φιλοσοφική διανόηση ήταν σημαντική.