Ο Πολύβιος, αυτός ο άγνωστος ιστορικός

Ο Πολύβιος είναι ο πιο αδικημένος και ο πιο άγνωστος από τους μεγάλους ιστορικούς της ελληνικής αρχαιότητας. Είναι βεβαίως σαφές ότι δεν διέθετε το χαρισματικό ύφος του Ηρόδοτου ούτε την ακριβολόγο ουδετερότητα του Θουκυδίδη. Αλλά ούτε και τον βοήθησαν τα μη ιστορικά συγγράμματα του να κερδίσει το αναγνωστικό κοινό, όπως έγινε με τον Ξενοφώντα.

Ο Ιστορικός Πολύβιος

Ήδη από την αρχαιότητα η Ιστορία του θεωρήθηκε υπερβολικά εκτενής για τα γούστα και την υπομονή ακόμη και των πιο καλλιεργημένων Ελλήνων. Όμως, το κύριο μειονέκτημα της Ιστορίας του Πολύβιου είναι το θέμα που πραγματεύεται. Ο Πολύβιος επέλεξε να περιγράψει την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους και την οριστική υποταγή της σε μια ξένη δύναμη.

Ο Πολύβιος πίστευε ότι τα γεγονότα που αποφάσισε να εξιστορήσει ήταν τόσο απίστευτά «ώστε από μόνα τους αποτελούν αρκετή πρόκληση και παρόρμηση για όλους τους να μελετήσουν το ιστορικό του έργο. Γιατί ποιος είναι τόσο ελαφρόμυαλος και πνευματικά οκνός ώστε να μη θέλει να μάθει πώς και από το λογής πολιτεύματα νικήθηκαν σχεδόν όλα τα έθνη της οικουμένης σε διάστημα μικρότερο από πενήντα τρία χρόνια και βρέθηκαν κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία, πράγμα μοναδικό στην ιστορία. Και ποιος είναι τόσο παθιασμένος με άλλα θέματα ή μελέτες, ώστε να θεωρήσει σπουδαιότερο κάτι άλλο παρά τη γνώση των γεγονότων αυτών».

Το θέμα που επέλεξε να αφηγηθεί τον υποχρέωνε να ανανεώνει τα ιστορικά επιτεύγματα των προκατόχων του. Πρώτα απ’ όλα όφειλε να αφηγηθεί γεγονότα που εκτυλίχθηκαν από το ένα άκρο της Μεσογείου στο άλλο. Επισήμαινε ότι η Ιστοράι είχε καταστεί στην εποχή του οικουμενική και απαιτούσε οικουμνεική σύλληψη στηνς αφήγηση της.

Ο προβληματισμός του Πολύβιου γύρω από τις μακροπρόθεσμες ιστορικές εξελίξεις τον οδηγούσαν στην αναζήτηση μιας βαθύτερης λογικής. Η έννοια της διαρκούς ιστορικής περιόδου ήταν άγνωστη για τη εποχή του. Φαινόταν όμως καθαρά ότι όλα τα κράτη και όλες οι αυτοκρατορίες του παρελθόντος διένυαν μια παρόμοια πορεία ακμής και παρακμής. Υπήρχε μάλιστα μια ευδιάκριτη τάση διαδοχής από τη μία εξουσία στην άλλη.

Την εποχή που έγραφε ο Πολύβιος η κυριαρχία της Ρώμης ήταν αδιαφιλονίκητη. Αλλά η λογική της Ιστορίας έδειχνε ότι κάποια μέρα θα έφτανε και αυτή σο τέρμα της. Είτε από αβρότητα προς τους προστάτες του είτε για κάποιον άλλο λόγο ο Πολύβιος δεν ανέπτυξε ποτέ ολοκληρωμένο τον συλλογισμό αυτό. Τον υπαινίχθηκε όμως σαφώς με λόγια που έβαλε στο στόμα του Σκιπίωνα Αφρικανού, του πυρπολητή της Καρχηδόνας.

Μια από τις σημαντικότερες συμβολές του Πολύβιου, και αυτή που άσκησε για καιρό τη μεγαλύτερη επιρροή, ήτανη προσπάθεια του να ερμηνεύσει τις πολεμικές εξελίξεις με βάση τα πολιτεύματα των εμπολέμων. Μελέτησε προσεκτικά διάφορα ιστορικά πολιτεύματα, από τα οποία στάθηκε αρκετά στο σπαρτιατικό. Οι πολιτικές του αναλύσεις δεν είναι τόσο οξυδερκείς όσο θα περίμενε κανείς από κάποιον που έζησε τόσο κοντά στα κέντρα της ρωμαϊκής εξουσίας. Η πεποίθηση του όμως ότι οι πολεμικές αναμετρήσεις δεν κρίνονται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και στην εσωτερική οργάνωση των εμπόλεμων κοινωνιών είναι από τις διδακτικότερες του έργου του.

Η αμεροληψία του Πολύβιου δεν έφτανε στο επίπεδο του Θουκυδίδη. Τις εσωτερικές υποθέσεις των Ελλήνων τις έβλεπε πάντα με το μάτι του Αχαιού πολιτικού που απεχθανόταν τους Αιτωλούς. Αλλά και τα ρωμαϊκά ζητήματα τα παρουσίαζε συχνά από την σκοπιά των πατρώνων του, αδικώντας κάποτε τους αντιπάλους τους. Είχε όμως πλήρη συνείδηση ότι ο ιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός.

Ο βίος του Πολύβιου

Ο Πολύβιος γεννήθηκε περίπου το 200π.Χ., είκοσι χρόνια μετά το τέλος του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου, που άνοιξε το δρόμο για την μεγάλη υπερπόντια εξάπλωση των Ρωμαίων. Ύστερα από την ήττα του Περσέα και των Μακεδόνων στην Πύδνα το 168π.Χ βρέθηκε ανάμεσα στους 1.000 ομήρους που οι Ρωμαίοι κράτησαν στην Ιταλία για 17 χρόνια.

Σε αντίθεση όμως προς τους υπόλοιπους νεαρούς Αχαιούς που διασκορπίστηκαν σε διάφορες ιταλικές πόλεις, ο Πολύβιος παρέμεινε στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα «φιλοξενούμενος» του μεγάλου στρατηγού Αιμίλιου Παύλου. Σύντομα έγινε παιδαγωγός και φίλος του γιου του Αιμίλιου Παύλου, Σκιπίωνα Αιμιλιανού, που έμελλε να καταστεί ο νικητής και πυρπολητής της Καρχηδόνας.

Έτσι ήταν σε θέση να παρακολουθεί από κοντά ζητήματα της πολιτικής των Ρωμαίων και να επισκεφθεί διάφορα από τα σημαντικά θέατρα των πολέμων της εποχής του. Ταξίδεψε στην Αφρική και την Ισπανία και ακολούθησε την ίδια πορεία με τον Αννίβα, φτάνοντας στην Ιταλία μέσα από τις Άλπεις. Επίσης, οι συνθήκες της ομηρίας του εξασφάλισαν άφθονο ελεύθερο χρόνο για έρευνα σε παλιότερα συγγράμματα και περισυλλογή.

Ο Πολύβιος συνέχισε και μόνος του τα ταξίδια του για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες που θεωρούσε απαραίτητες. Πέθανε σε προχωρημένη ηλικία, γύρω στο 118π.Χ. δουλεύοντας ακόμη για την ολοκλήρωση του έργου του. Η γενική μορφή είχε πια οριστικοποιηθεί, αλλά οι πολλές συμπληρώσεις που έκανε κατά καιρούς απαιτούσαν μια τελική επεξεργασία που δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει.