Ο Πειραιάς ανά τους αιώνες

Ο Πειραιάς είναι σημαντικό βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της χώρας μας, αποτελώντας το μεγαλύτερο σε επιβατική κίνηση λιμένα της Ευρώπης, συνδέοντας ακτοπλοϊκά την πρωτεύουσα με τα νησιά του Αιγαίου και αποτελώντας ένα σημαντικό προορισμό για κρουαζιερόπλοια εντός της Μεσογείου.

Η αρχή του Πειραιά

Η χερσόνησος της Πειραϊκής που σήμερα σχηματίζει τον φυσικό προστατευτικό ανατολικό βραχίονα του λιμανιού του Πειραιά, κάποτε ήταν νησί.

Οι προσχώσεις του Κηφισού στην αρχή δημιούργησαν μια ελώδη λιμνοθάλασσα που οι λιγοστοί αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής ονόμαζαν «Αλίπεδο». Με τις συνεχείς προσχώσεις, η λιμνοθάλασσα μεταβλήθηκε σε έλος που ο Κίμωνας (μετά το 461π.Χ.) μπάζωσε με ογκόλιθους και χαλίκια για να δημιουργηθεί η στέρεη βάση, πάνω στην οποία χτίστηκαν τα μακρά τείχη.

Το έλος ήταν περιοχή μέσα από την οποία γινόταν το πέρασμα από το νησί στην ακτή και αντίστροφα. Κι από το ρήμα «περαιώ» που σημαίνει «περνάω» ονομάστηκε Πειραιεύς, σήμερα Πειραιάς.

Αρχικά ο Πειραιάς ήταν ένα χωριό στο οποίο κατοικούσαν αγρότες, τόσο άσημο ώστε μαζί με τις κοινότητες Φαληρέων, Θυμοιταδών και Ξυπεταιόνων, ανήκε στο «τετράκωμον Ηράκλειον». Έτσι κι αλλιώς, οι Αθηναίοι για λιμάνι χρησιμοποιούσαν το Φάληρο.

Τα τείχη και τα πλοία του Πειραιά

Ο Θεμιστοκλής ήταν εκείνος που διείδε την αξία του Πειραιά και πρότεινε στους Αθηναίους να στήσουν εκεί ναύσταθμο. Και όταν στα 493π.Χ. εκλέχτηκε επώνυμος άρχοντας, άρχισε την εφαρμογή των σχεδίων του.

Τα αποτελείωσε μετά τους Περσικούς πολέμους, όπως γράφει ο Θουκυδίδης: «Έπεισε λοιπόν τους Αθηναίους ο Θεμιστοκλής να συμπληρώσουν και την οχύρωση του Πειραιά, γιατί είχε τη γνώμη ότι η θέση του Πειραιά, με τα τρία φυσικά λιμάνια ήταν πολύ επίκαιρη και ότι η οχύρωση του θα παρείχε στους Αθηναίους πολλά πλεονεκτήματα ν΄αποκτήσουν μεγάλη δύναμη.Γιατί αυτοί είχαν καταστεί λαός ναυτικός (ο Θεμιστοκλής πρώτος τόλμησε να πει ότι Αθηναίοι όφειλαν να στρέψουν την προσοχή τους στην θάλασσα). Αμέσως λοιπόν μόλις οι Αθηναίοι ενέκριναν την πρόταση του Θεμιστοκλή, άρχισαν οι πρώτες εργασίες για την οχύρωση του Πειραιά κάτω από τις οδηγίες και την επίβλεψη του».

Το τείχος ήταν αρκετά πλατύ ώστε να μπορούν άνετα να διασταυρωθούν και να συνεχίσουν ανεμπόδιστα την πορεία τους δύο άμαξες. Δεν χρησιμοποιήθηκαν χαλίκια και λάσπη: οι πέτρες προσαρμόζονταν μεταξύ τους πελεκημένες κατάλληλα και δένονταν με σίδερο και μολύβι.

Επί περίπου έναν αιώνα, ο Πειραιάς γνώρισε συνεχή και αλματώδη ανάπτυξη και έφτασε να ανταγωνίζεται σε εξάπλωση και έργα την Αθήνα, της οποίας έγινε το επίνειο. Στα 404π.Χ., με την αθηναϊκή ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος γκρέμισε τα τείχη. Η πόλη έπεσε σε μαρασμό για πέντε χρόνια.

Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και από το 399π.Χ., ο Κόνων ξανάχτισε τα τείχη, έχτισε ναούς και βωμούς και έδωσε νέα ώθηση στο λιμάνι που τόνωσε στη συνέχεια ο ρήτορας Λυκούργος, εκλεγμένος ταμίας της Αθήνας. Η «σκευοθήκη» του Φίλωνα μπορούσε να χωρέσει τα σκεύη χιλίων πλοίων. Στα 351π.Χ., η δύναμη του στόλου που ναυλοχούσε στον Πειραιά ήταν 383 τριήρεις. Στα 325π.Χ., έφτασαν τις 392 συν 19 πλοία με τέσσερις σειρές κουπιά.

Ο Πειραιάς και οι Ρωμαίοι

Η ακμή του Πειραιά συνεχίστηκε ως το 87π.Χ., όταν τον πολιόρκησε ο Ρωμαίος Σύλλας. Ο θυμός του για την αδυναμία του να πάρει την πόλη που προστατευόταν από απόρθητα τείχη είχε μετατραπεί σε μανία, καθώς οι πολιορκημένοι τον έβριζαν από τις επάλξεις και του φώναζαν άσχημα υπονοούμενα για τη γυναίκα του, Μετέλλα. Στα 86π.Χ. οι Ρωμαίοι μπήκαν στην πόλη. Ο Σύλλας ξέσπασε όλη του τη λύσσα και την εκδικητικότητα στα κτίρια του Πειραιά. Τα πάντα εκτός από τους ναούς ισοπεδώθηκαν. Η πόλη ερήμωσε.

Τους επόμενους 19 αιώνες το λιμάνι έμεινε σχεδόν ακατοίκητη. Μόνο ένα μαρμάρινο λιοντάρι έστεκε στην είσοδο του άλλοτε πολύβοου λιμανιού. Η ονομασία Πειραιάς ξεχάστηκε. Το λιοντάρι έγινε αιτία να το βαφτίσουν Πόρτο Λεόνε. Μετά, ούτε το λιοντάρι έμεινε. Το πήραν και ακόμα βρίσκεται στη Βενετία, ενώ ένα αντίγραφο του κοσμεί την κεντρική είσοδο του λιμανιού του Πειραιά.

Ο Πειραιάς μετά την απελευθέρωση

Μετά την απελευθέρωση Υδραίοι και Μανιάτες εγκαταστάθηκαν πρώτοι στην περιοχή. Ο Πειραιάς άρχισε να αναπτύσσεται πάλι. Στα 1830 μετρήθηκαν 3.000 κάτοικοι. Στα 1833, η πόλη ανακηρύχθηκε δήμος. Στα 1900 οι κάτοικοι είχαν φτάσει τους 50.000. Στα 1920, είχαν γίνει 130.000. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή πάνω από 100.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα περίχωρα. Το λιμάνι γνώρισε την καταστροφή όταν βομβαρδίστηκε ανηλεώς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι όταν, το 1944, οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τη πρωτεύουσα, ανατίναξαν όλες τις λιμενικές εγκαταστάσεις. Ξαναχτίστηκε με κονδύλια από το «Σχέδιο Μάρσαλ».