Ο Παρθενώνας και η Ακρόπολη (5ος π.Χ. αιώνας)

Ο Παρθενώνας

Ο Παρθενώνας, ο γνωστότερος δωρικός κλασικός ναός, έργο του Ικτίνου και του Καλλικράτη άρχιζε να χτίζεται το 447 π.Χ. Πρωτοτυπεί στο ότι είναι εξάστυλος αμφιπρόστυλος ναός, στον αριθμό των κιόνων του πτερού (8Χ17) και τέλος στην ύπαρξη ζωφόρου εξωτερικά, στο επάνω άκρο του σηκού.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και θαυμασμό έχει προκαλέσει αυτός ο ναός της Αθηνάς Παρθένου για τις περίφημες εκλεπτύνσεις του, αδιόρατες σχεδόν αποκλίσεις από την οριζόντια και κάθετη κατεύθυνση που διαπιστώνονται στον στυλοβάτη, στους κίονες και τον θριγκό, που όπως η περίφημη και επίσης αδιόρατη λανθάνουσα κίνηση των αρχαϊκών αγαλμάτων, έδιναν πνοή και ζωντάνια στο οικοδόμημα επιτυγχάνοντας συγχρόνως ένα είδος «οπτικών διορθώσεων».

Η Ακρόπολη

Στην Αττική και ιδιαίτερα στην Ακρόπολη της Αθήνας χτίζονται κατά τους ώριμους κλασικούς χρόνους μερικά από τα σημαντικότερα οικοδομήματα του ιωνικού ρυθμού. Κοινό γνώρισμα τους είναι οι μικρές διαστάσεις τους, αντίθετα από τους κολοσσιαίους ναούς του ίδιου ρυθμού κατά τους αρχαϊκούς χρόνους στην Ιωνία, η κομψότητα τους και ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος τους.

Ο ναός της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη της Αθήνας μετά το 421 π.Χ. και ο παλαιότερος «δίδυμος αδελφός» του, ο ναός του Ιλισού αφιερωμένος στην Άρτεμη ή Δήμητρα και Κόρη, πιθανόν έργα του Καλλικράτη και τα δύο, ήταν τετράστυλοι αμφιπρόστυλοι μικρών διαστάσεων ιωνικοί ναοί. Στο ναό της Νίκης όμως ο «εν παραστάσι» πρόναος έχει ενοποιηθεί με το σηκό.

Εκτενέστερη παρουσίαση αξίζει το Ερέχθειο ιωνικό οικοδόμημα στη Ακρόπολη της Αθήνας (420-406π.Χ.), γνωστό για το άτυπο και πολύπλοκο σχέδιο του, το οποίο οφείλεται τόσο στη λατρευτική παράδοση όσο και στις υψομετρικές διαφορές του χώρου στον οποίο είναι χτισμένο. Έτσι η ανατολική εξάστυλη πρόσταση του οδηγούσε στο σηκό, όπου βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Πολιάδος. Ενώ η βορειοδυτική πρόσταση οδηγούσε σε πρόναο και διπλό σηκό ή κατά άλλη άποψη σε έναν ενιαίο χώρο, όπου λατρευόταν ο Ποσειδώνας- Ερεχθέας, ο Ήφαιστος και ο ήρωας Βούτης. Εξάλλου η πολύ γνωστή πρόσταση των Καρυάτιδων στο νοτιοδυτικό άκρο του Ερεχθείου, αποτελούσε ένα είδος μονόπτερου κτίσματος με κόρες αντί κιόνων, ένα είδος ταφικού μνημείου πάνω από τον τάφο του μυθικού βασιλιά Κέκροπα. Τέλος, μεγάλα παράθυρα ανοίγονταν στο δυτικό τοίχο του Ερεχθείου ανάμεσα στους ιωνικούς ημικίονες.

Η επιτυχημένη λύση των προβλημάτων και η ευφυής σύζευξη των λατρευτικών απαιτήσεων του χώρου μαζί με τον πλούσιο διάκοσμο των διαφόρων αρχιτεκτονικών μελών -κιονόκρανα, βάσεις κιόνων, πλαίσιο βόρειας θύρας, φατνώματα, κυμάτια κ.α.- έχουν συντελέσει δίκαια στο να θεωρείται το οικοδόμημα αυτό μία από τις σημαντικότερες αρχιτεκτονικές δημιουργίες των κλασικών χρόνων.

Τα Προπύλαια

Τα Προπύλαια, έργο του αρχιτέκτονα Μνησικλή, εντάσσονται στα σχέδια συνολικής διαμόρφωσης του χώρου της Ακρόπολης από τον Περικλή. Για πρώτη φορά στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική χτίζονται τόσο μεγαλοπρεπή προπύλαια, που συγχρόνως εισάγουν μια νέα αντίληψη του χώρου (437-431 π.Χ.).

Η σύνθετη κάτοψη των Προπυλαίων της Ακρόπολης αποτελεί μια πολύπλοκη σύλληψη με συνδυασμό εξάστυλων δωρικών κιονοστοιχιών -ανά μία στην ανατολική και δυτική πλευρά, στις πλευρές δηλαδή της εισόδου στον χώρο της Ακρόπολης- και δύο τρίστυλων, κάθετων προς τις προηγούμενες ιωνικών κιονοστοιχιών εσωτερικά. Το ίδιος και η ύπαρξη πέντε θυρών εσωτερικά, στην ευρύτερη κεντρική από τις οποίες οδηγούσε κεκλιμένο επίπεδο για τη διέλευση των αρμάτων, ενώ στις υπόλοιπες πλαϊνές πλευρές υπήρχαν μικρές κλίμακες για τους πεζούς.

Η πλαισίωση των Προπυλαίων στο δυτικό τμήμα τους αριστερά από μικρό κτίριο με τρεις κίονες «εν παραστάσι», που χρησιμοποιήθηκε ως Πινακοθήκη, και από απλή τρίστυλη ανοιχτή στο δυτικό τμήμα της στοάς δεξιά που επέτρεπε τη διέλευση προς το ναό της Αθηνάς Νίκης, έκανε ακόμη πολυπλοκότερη την διάρθρωση του κτιρίου, σχηματίζοντας δυτικά ένα είδος πτερύγων που «υποδεχόταν» το επισκέπτη του χώρου. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε και στο ανατολικό τμήμα των Προπυλαίων από ένα στενόμακρο δωμάτιο δεξιά και αριστερά με σειρά τριών κιόνων κατά τον κεντρικό μακρύ άξονα τους εσωτερικά, όμως η έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση τους. Και έτσι όμως τα Προπύλαια αποτελούν ένα από τα ευφυέστερα και λειτουργικότερα οικοδομήματα αυτού του τύπου.

Με πληροφορίες από: Η Τέχνης της αρχαίας Ελλάδας (1050-50 π.Χ.), Γ. Κοκκορού- Αλευρά, εκδ.Καρδαμίτσα