Ο Ντονατέλλο (1386-1466)

Ο Ντονατέλλο, με πλήρες όνομα Ντονάτο ντι Νικολό Μπάρντι (Donato di Niccolò Bardi, 1386 – 13 Δεκεμβρίου 1466), ήταν γλύπτης της πρώιμης Αναγέννησης από τη Φλωρεντία. Τη φήμη του οφείλει κυρίως στους ανδριάντες του, δημιούργησε όμως και έργα τεχνοτροπίας basso rilievo (αβαθές ανάγλυφο), στα οποία εμφανίζονται οι νέες -για την εποχή του- τάσεις στην εικονική προοπτική.

Ο Βίος του Ντονατέλλο

Ο Ντονατέλλο γεννήθηκε στη Φλωρεντία το 1386. Αφιερώθηκε στη μελέτη σχεδίου και δεν έγινε μόνο ένας εξαίρετος και αξιοθαύμαστος γλύπτης, αλλά έδειξε επίσης πολλές ικανότητες και σε γύψινες διακοσμήσεις, ενώ ήταν έξοχος στην προοπτική και εκτιμήθηκε πολύ στην αρχιτεκτονική. Οι εργασίες του ήταν τόσο ωραίες και είχαν τέτοια χάρη, ώστε τις παρομοίαζε κανείς με τα περίφημα έργα των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων περισσότερο από οποιοδήποτε άλλου μάστορα. Γι΄αυτό θεωρήθηκε ο πρώτος που επανέφερε το αρχαίο είδος του χαμηλού αναγλύφου και το καλλιέργησε με τον καλύτερο τρόπο. Η ευκολία και η μαστοριά με τις οποίες επεξεργαζόταν τα ανάγλυφα δείχνουν με πόση σύνεση δούλευε προσδίδοντας τους ασυνήθιστη ομορφιά, έτσι ώστε, ως τις μέρες μας, δεν βρέθηκε κανείς καλλιτέχνης που θα μπορούσε να τον ξεπεράσει ή να τον φτάσει. Στα νιάτα του δούλεψε πολλά πράγματα, στα οποία, λόγω της ποσότητας τους, δεν δόθηκε η σημασία που τους άξιζε.

Το έργο του Ντονατέλλο

Δόξα και όνομα τα κατοχύρωσε με ένα σύμπλεγμα που παρίστανε τον Ευαγγελισμό. Το υλικό ήταν αμμόλιθος και το έργο βρίσκεται στη Santa Croce της Φλωρεντίας. Ιδιαίτερη ποιότητα παρουσιάζει η μορφή της Παρθένου, που τρομαγμένη από την ξαφνική παρουσία του αγγέλου στρέφεται προς αυτόν με δέος και ύψιστη χάρη, ενώ αυτός τη χαιρετά. Στο πρόσωπο της διακρίνει κανείς την ταπεινοφροσύνη και ευγνωμοσύνη που εκφράζονται όταν κανείς δέχεται κάποιο δώρο χωρίς να το περιμένει, και μάλιστα όταν αυτό το δώρο είναι πολύ μεγάλο. Τα φορέματα της Παναγίας και του αγγέλου ο Ντονατέλλο τα αξιοποίησε ωραία προσδίδοντας τους μια θαυμάσια πτυχολογία, μέσα από την οποία προσπαθούσε να κάνει αντιληπτή την ανθρώπινη σωματικότητα επαναφέροντας την τελειότητα των αρχαίων, η οποία είχε ξεχαστεί για πολλά χρόνια.

Στη Φλωρεντία ο Ντονατέλλο έφτιαξε ακόμη ένα μπρούτζινο σύμπλεγμα. Παρουσιάζει την Ιουδίθ να αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη. Είναι ένα έργο εξαιρετικής απόδοσης και μαστοριάς. Γιατί, όπως είναι απλή η εμφάνιση της Ιουδίθ, αναγνωρίζει κανείς σε αυτήν το θάρρος και την τόλμη, καθώς και τη δύναμη που απέκτησε με τη βοήθεια του Ουρανού. Στο πρόσωπο του Ολοφέρνη, αντίθετα, φαίνεται η επίδραση του κρασιού και του ύπνου, καθώς και ο θάνατος στα μέλη του, που έχουν καταρρεύσει και φαίνονται χωρίς ζωή.

Στην εσωτερική αυλή της Signoria τοποθετήθηκε μια δική του μορφή σε μπρούντζο που παρίστανε τον Δαυίδ γυμνό σε φυσικό μέγεθος. Ακουμπά το ένα του πόδι πάνω στο κεφάλι του Γολιάθ, ενώ στο δεξί του χέρι κρατά ένα σπαθί. Η μορφή του είναι τόσο φυσική, τόσο ζωντανή και αληθινή, που να φαίνεται σε μερικούς καλλιτέχνες πως βγήκε κατευθείαν από ένα ζωντανό σώμα.

Η Signoria της Βενετίας τον κάλεσε να φτιάξει στην Padua το μνημείο του Gattamellata. Ο Ντονατέλλο δούλεψε στον μπρούντζο ένα έφιππο ανδριάντα, που απεικόνισε με μεγάλη φυσικότητα το άλογο αλλά και το θάρρος και τον ζωντανό δυναμισμό του ιππέα. Αξιοθαύμαστη είναι η χύτευση του τόσο μεγάλου έργου, κυρίως σε ότι αφορά το μέτρο και την ακρίβεια των αναλογιών. Γι΄αυτό, το έργο του μπορεί να συγκριθεί σε ό,τι αφορά την τεχνική, το μέγεθος και την ποιότητα με οποιοδήποτε ανάλογο έργο αρχαίου καλλιτέχνη.

Ο Ντονατέλλο, εκτός από τα αξιοθαύμαστα γλυπτά του, καταπιάστηκε και με μικρά καλλιτεχνικά αντικείμενα. Ανέλαβε, μάλιστα, τη δημιουργία οικογενειακών εμβλημάτων, που τα τοποθετούσαν πάνω στα τζάκια ή στις προσόψεις των αστικών σπιτιών. Ο Ντονατέλλο ήταν σε όλα έξοχος, που μπορεί να πει κανείς πως ήταν ένας από τους πρώτους που με μελέτη, κρίση και γνώση προώθησε τη γλυπτική για τους νεότερους και γι΄αυτό του αξίζει πολύ μεγάλη δόξα.

Ήταν γενναιόδωρος, αγαπητός και φιλικός. Σκεπτόταν περισσότερο το καλό των φίλων του παρά το δικό του καλό. Ποτέ δε νοιαζόταν για τα χρήματα. Τα είχε τοποθετήσει σε ένα καλάθι, που το είχε κρεμασμένο με ένα σκοινί στη στέγη και οι βοηθοί και φίλοι του έπαιρναν ό,τι τους χρειαζόταν χωρίς να τον ρωτούν.

Το τέλος του Ντονατέλλο

Έζησε ευτυχισμένα γερατειά και όταν άρχισε να χάνει τις δυνάμεις του και δεν μπορούσε να εργαστεί, υποστηρίχθηκε από τους φίλους του και τον Cosimo de Medici, οποίος όσο ήταν γερός ο Ντονατέλλο τον τιμούσε και αυτόν και την τέχνη του και του έδινε συνεχώς δουλειά.

Ο Ντονατέλλο στην ηλικία των 80 ετών έπεσε στο κρεβάτι από τα αρθριτικά του. Χειροτέρευε από μέρα σε μέρα, χάνοντας τις δυνάμεις του και στις 13 Δεκεμβρίου 1466 πέθανε. Σύμφωνα με την επιθυμία του τάφηκε στην εκκλησία San Lorenzo κοντά στον Cosimo, για να είναι το σώμα του μετά θάνατον δίπλα σε εκείνον με τον οποίο ήταν το πνεύμα του όσο ζούσε.

Ο θάνατος του Ντονατέλλο λύπησε βαθιά τους συμπολίτες και τους ομοτέχνους του, και για να τιμηθεί νεκρός, όπως τιμήθηκε ζωντανός, έκαναν μια μεγαλοπρεπή κηδεία και ακολούθησαν όλοι οι ζωγράφοι, οι αρχιτέκτονες και οι γλύπτες και όλοι οι κάτοικοι της πόλης.

Πηγή: Giorgio Vasari, Καλλιτέχνες της Αναγέννησης, Στέλιος Λυδάκης, εκδ. ΚΑΝΑΚΗ