Ο Λουκιανός γεννήθηκε σε μια εποχή που οι Ρωμαίοι είχαν κατακτήσει την Ελλάδα και επέβαλαν τους δικούς τους όρους στον πολιτισμό και την φιλοσοφία. Ο Λουκιανός αντίκρισε τα προβλήματα της εποχής του, έπιασε το σφυγμό της εποχής του και τον μετέφερε στα έργα του. Το έργο του έχει μεγάλη λογοτεχνική και μορφωτική αξία.
Ο Λουκιανός γεννήθηκε στα Σαμόσατα της Κομμαγηνής, μιας επαρχίας της Συρίας, γύρω στο 120μ.Χ. ύστερα από τα πρώτα γράμματα που έμαθε στην πατρίδα του, οι γονείς του σε οικογενειακό συμβούλιο αποφάσισαν να τον βάλουν να μάθει την τέχνη της Ερμογλυφικής, δηλαδή να γίνει μαρμαρογλύφος. Κατέληξαν στην απόφαση αυτή, γιατί ο αδελφός της μητέρας του ήταν πετυχημένος μαρμαρογλύφος και ο Λουκιανός από παιδί είχε δείξει κάποιο καλλιτεχνικό τάλαντο, αφού στα παιχνίδια του έπλαθε με κερί μορφές πετυχημένες. Τα οικονομικά της οικογένειας είναι περιορισμένα και έτσι γρήγορα θα τα ενίσχυε και ο εκείνος.
Η θητεία του Λουκιανού όμως κοντά στο θείο του κράτησε μόνο μια μέρα, γιατί από αδεξιότητα ο Λουκιανός έσπασε μια πέτρα και ο θείος του τον έδειρε. Αυτό έκανε το νεαρό μαθητευόμενο να τα παρατήσει και να φύγει κλαίγοντας για το σπίτι.
Έτσι, ο Λουκιανός στράφηκε στην Παιδεία και πήρε το δρόμο για τις ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, όπου άκμαζαν πολλές ρητορικές σχολές. Στην Έφεσο, με ακούραστα διαβάσματα και με το έξυπνο και εύστροφο μυαλό του, τελειοποίησε τα ελληνικά του, ώστε να θεωρείται επιδέξιος τεχνίτης του αττικού λόγου και έγινε ρήτορας.
Στην αρχή ασχολήθηκε με το δικανικό λόγο. Η δουλειά όμως του «δικηγόρου» στα δικαστήρια δεν τον ικανοποιούσε και γρήγορα στράφηκε στα άλλα είδη του ρητορικού λόγου και σε άλλες πνευματικές δραστηριότητες και έγινε σοφιστής.
Γύρω στο 150μ.Χ., όπως όλοι οι σοφιστές, άρχισε τα ταξίδια. Επισκέφτηκε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας, της Μητροπολιτικής Ελλάδας, της Ιταλίας και της Γαλατίας, όπου απήγγειλε λόγους, έδωσε διαλέξεις και κέρδισε πλούτη και δόξα.
Μολονότι η ρητορική και η σοφιστική του εξασφάλιζαν δόξες και πλούτη, ο Λουκιανός στα σαράντα του τις εγκατέλειψε και πήρε την απόφαση να εγκατασταθεί στην Αθήνα και να αφοσιωθεί σε κάτι σοβαρότερο, στη μελέτη της φιλοσοφίας και στη συγγραφική δραστηριότητα. Δύο, όμως, σημαντικά γεγονότα διέκοψαν την παραμονή του εκεί: η αναχώρηση για την Ανατολή, πιθανόν το 162 μ.Χ. και ο διορισμός του στην Αλεξάνδρεια για το διάστημα 170-175.
Η νέα παραμονή του στην Αθήνα (165-170) αποτελεί τη σπουδαιότερη περίοδο στη λογοτεχνική παραγωγή. Τότε έγραψε και τους πιο σημαντικούς διαλόγους του. Παράλληλα στο διάστημα αυτό συνέχισε τα ταξίδια προς διάφορες κατευθύνσεις. Έφτασε ως τη Μακεδονία και, όπως και στο παρελθόν, πήγε δυο φορές ακόμη στους Ολυμπιακούς αγώνες, όπου δημόσια απάγγειλε λόγους του.
Όταν ο Λουκιανός επέστεψε στην Αθήνα το 165 δεν βρήκε το παλιό κλίμα φιλίας και κατανόησης, γιατί δεν είχε μόνο φίλους αλλά και να θανάσιμους εχθρούς. Δυσαρεστημένος από την κατάσταση εκείνη, ίσως υποχρεωμένος, και από τα οικονομικά του, που δεν πήγαιναν καλά όπως πριν, δέχθηκε το 170μ.Χ. τη μεγάλη δικαστική θέση στην αυτοκρατορική διοίκηση της Αιγύπτου και εγκαταστάθηκε την Αλεξάνδρεια, παρόλο που ο ίδιος προηγουμένως κατέκρινε όσους δέχονταν να υπηρετήσουν τους πλούσιους και δυνατούς ως μισθωτοί. Για το συμβιβασμό αυτό δικαιολογείται στην «Απολογία» του, όπου υποστηρίζει ότι η δική θέση ήταν διαφορετική, αφού απέβλεπε στο κοινό καλό και πληρωνόταν από τον ίδιο τον Αυτοκράτορα και όχι από πλούσιους ιδιώτες.
Το τέλος της ζωής του δεν μας είναι γνωστό. Άλλες πηγές λένε ότι πέθανε στην Αλεξάνδρεια, άλλες στην Αθήνα, όπου ξαναγύρισε. Οπωσδήποτε πρέπει να πέθανε ύστερα από το 180 που είναι η χρονιά του θανάτου του μάρκου Αυριλίου, το θάνατο του οποίου ο Λουκιανός αναφέρει σε ένα έργο του.
Στον Λουκιανό αποδίδονται 86 έργα. Μεριά από αυτά δεν του ανήκουν, αλλά μάλλον είναι έργα άλλων που συμπεριλήφθηκαν ανάμεσα στα δικά του. Οι διάλογοι του Λουκιανού είναι οι εξής:15 «Ενάλιοι διάλογοι», 26 «Θεών διάλογοι», 15 «Εταιρικοί», «Τίμων ή μισάνθρωπος», «Μένιππος ή Νεκυομαντεία», «Ικαρομένιππος ή υπερνέφελος», 30 «Νεκρικοί διάλογοι» κ.α.
Ακόμη έγραψε και μυθιστορήματα: «Αληθινή ιστορία» και «Λούκιος ή όνος». Τέλος έγραψε και έργα με τη μορφή απομνημονευμάτων όπως: «Δημώνακτος βίος», αλλά και με μορφή επιστολών «Πως δει ιστορίαν συγγράφειν».