Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Δημοκρατία

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έπειτα από παραμονή 11 χρόνων στη Γαλλία, όπου ήταν εξόριστος, γύρισε σαν από μηχανής Θεός και εν μέσω σφοδρών πανηγυρισμών ορκίστηκε πρωθυπουργός στις 4 π.μ. στις 24 Ιουλίου 1974.

Συνθήκες

Τον Ιούλιο του 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρέθηκε στη δίνη μιας κρίσης όπου θα έθετε σε δοκιμασία τις πολιτικές του ικανότητες, Ο απερίσκεπτος σοβινισμός των στρατιωτικών είχε προκαλέσει την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, είχε φέρει την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου και είχε επισπεύσει την άνευ προηγουμένου κατάρρευση της πολιτικής αρχής. Ωστόσο τα μέσα που βρίσκονταν στη διάθεση του Πρωθυπουργού ήταν ελάχιστα μπροστά στην στρατιωτική δομή της εξουσίας που για περισσότερο από επτά χρόνια λειτουργούσε χωρίς ουσιαστικό περιορισμό ή αμφισβήτηση. Αυτή η στρατιωτική δομή εξακολουθούσε να περιέχει σημαντικά στοιχεία που δεν ήταν διατεθειμένα να υποχωρήσουν μπροστά στους πολιτικούς για τους οποίους είχαν δείξει περιφρόνηση. Η έκδηλη όμως χρεοκοπία της χούντας και η φανερή αντιδημοκρατικότητα της μαζί με την τεράστια άνοδο της υποστήριξης του Καραμανλή σε συνδυασμό με την προσωπικότητα του θα διασφάλιζε την ομαλή μετάβαση από την στρατιωτική διακυβέρνηση στην πολυφωνική δημοκρατία.

Εκλογές

Η πολυφωνική δημοκρατία επετεύχθη το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, όταν διεξήχθησαν εκλογές. Για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο πήραν μέρος κόμματα που αντιπροσώπευαν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, από την αυταρχική Δεξιά μέχρι τους Κομμουνιστές. Δεν υπήρχε ποτέ αμφιβολία ότι η Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή (στην ουσία΄μια ανασχηματισμένη μορφή της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης πριν το πραξικόπημα) θα σάρωνε την πολιτική σκηνή. Πράγματι κέρδιζε το άνευ προηγουμένου ποσοστό του 54% της λαϊκής ψήφου, το οποίο αντιστοιχούσε σε 219 έδρες από τις 300 του ελληνικού Κοινοβουλίου. Το εκλογικό σώμα είχε ψηφίσει ξεκάθαρα υπέρ μιας στιβαρής κυβέρνησης και είχε εντυπωσιαστεί βαθιά από το σύνθημα ”ο Καραμανλής ή τα τανκς”.

Ακόμα πιο αναπάντεχη ήταν η κατάρρευση της Ένωσης Κέντρου του μόνου προδικτατορικού κόμματος που πήρε μέρος στις εκλογές με την παλιά του σημαία. Το ποσοστό των ψήφων του μειώθηκε από 53% που ήταν το 1964, στις τελευταίες εκλογές πριν το πραξικόπημα, σε 21%.

Ένας σημαντικός οιωνός για το μέλλον ήταν η σεβαστή εμφάνιση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ) του Ανδρέα Παπανδρέου, ενός νέου πολιτικού σχηματισμού που δεν έμοιαζε ούτε με τη Νέα Δημοκρατία, ούτε με την Ένωση Κέντρου. Η επίδοση του ΠΑΣΟΚ (14%) στις εκλογές του 1974 ήταν αξιόλογο επίτευγμα, δεδομένου ότι ο Παπανδρέου δεν είχε καμιά προηγούμενη οργάνωση για να στηρίξει το νέο του κόμμα.

Δημοψήφισμα

Ένα μήνα μετά τις εκλογές ακολούθησε δημοψήφισμα που αφορούσε το μέλλον της μοναρχίας. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν είχε πράξει σοφά, όταν δεν επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας.Καθώς ζούσε στη Βρετανία μπορούσε να εκφράσει τις απόψεις μέσω τηλεοπτικών εκπομπών.

Το κέντρο και τα αριστερά κόμματα επιδόθηκαν σε δραστήρια εκστρατεία κατά της επιστροφής του, ενώ ο Καραμανλής κράτησε στάση μελετημένης ουδετερότητας. Αν είχε ρίξει το μεγάλο βάρος της γνώμης του στην πλευρά της παλινόρθωσης, τότε είναι πιθανό ότι η ψήφος θα απέβαινε υπέρ του βασιλιά. Ήταν φανερό όμως ότι οι πληγές από τις συγκρούσεις του Καραμανλή με το παλάτι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 δεν είχαν επουλωθεί. Μόνο το 30% του εκλογικού σώματος, κυρίως κυρίως από το παραδοσιακό βασιλικό κέντρο της Πελοποννήσου, ψήφισε υπέρ της μοναρχίας.

Αυτό το δημοψήφισμα ήταν σίγουρο το δικαιότερο από τα έξι που έγιναν και αφορούσαν το ζήτημα της μοναρχίας έναντι της δημοκρατίας στη διάρκεια του 20ου αιώνα , ενώ η διαφορά 70 προς 30 υπέρ της δημοκρατίας αναπαρήγαγε σχεδόν με ακρίβεια το αποτέλεσμα του μόνου άλλου δημοψηφίσματος που έγινε υπό ομαλές συνθήκες, αυτού του 1924. Από το 1974 το ζήτημα της μοναρχίας είχε ουσιαστικά κλείσει.

Επιτεύγματα του Καραμανλή

Μέσα στο σύντομο διάστημα των πέντε μηνών ο Καραμανλής όχι μόνο είχε όχι μόνο νομιμοποιήσει την εξουσία του με τίμιες εκλογές αλλά με το δημοψήφισμα είχε λύσει οριστικά και τη διαμάχη για τη μοναρχία. Η μοναρχία ήταν ένας θεσμός που αποτελούσε σημείο τριβής από την εποχή που επιβλήθηκε από τις Προστάτιδες Δυνάμεις ως τίμημα για την ανεξαρτησία. Για μια περίοδο τριάντα ετών μετά τον Εθνικό Διχασμό του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε πηγή χρόνια πολιτικής αστάθειας. Ο Καραμανλής μπορούσε τώρα να χρησιμοποιήσει την τεράστια κοινοβουλευτική του πλειοψηφία για τη θέσπιση ενός νέου Συντάγματος το 1975, το οποίο περιελάμβανε πολλές από τις ιδέες του σχετικά με την αναγκαιότητα μετάθεσης του κέντρου βάρους από τη νομοθετική στην εκτελεστική εξουσία.

Πηγή: Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας 1770-1990, Richard Clogg