Ο Ιησούς και ο Αύγουστος

Την χρονιά που γεννήθηκε ο Ιησούς αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν ο Αύγουστος. Ο Ιησούς γεννήθηκε σε έδαφος που βρισκόταν υπό ρωμαϊκή κατοχή. Η Ιουδαία είχε υποταχθεί στους Ρωμαίους λίγο πριν τη Γέννηση του Ιησού. Ο ίδιος ο Αύγουστος προσήρτησε στην αυτοκρατορία το τελευταίο ανεξάρτητο βασίλειο της Μεσογείου, την Αίγυπτο. Με την υποταγή της τελευταίας ολόκληρος ο μεσογειακός κόσμος βρέθηκε ενωμένος κάτω από μια ενιαία αρχή.

Όταν γεννήθηκε ο Ιησούς ο Αύγουστος βρισκόταν ήδη στην εξουσία για περίπου τριάντα χρόνια. Ο αυτοκράτορας έδινε την εντύπωση ότι είχε επιβάλει μια παγκόσμια ειρήνη, απαραίτητη για να ακουστεί η νέα διδαχή. Με την έννοια αυτή ο Αύγουστος ήταν ένα είδος προδρόμου που προετοίμασε, όχι βεβαίως τις ψυχέ, αλλά τη νέα τάξη επί της Γης.

Η ρωμαϊκή ειρήνη (pax romana) και η κατάκτηση λαών με ριζικά διαφορετικές παραδόσεις υπηρετούσαν την υπόθεση του χριστιανισμού. Μαζί με τη συνένωση ετερογενών και ασυμφιλίωτων βασιλείων, ο αυτοκράτορας, όπως το έβλεπαν οι χριστιανοί, είχε πρόθεση να ομογενοποιήσει όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας. Ο Αύγουστος είχε καταπολεμήσει την πολυαρχία και ο χριστιανισμός την πολυθεΐα. Ένας Θεός για όλον το κόσμο, ένας αυτοκράτορας για όλη την επικράτεια και μία εκκλησία για όλους τους πιστούς. Η εκκλησία του Ιησού θα συναντούσε στο εύρος της τα όρια της αυτοκρατορίας, και μαζί, θρησκεία και κράτος, θα κατακτούσαν την οικουμένη.

Τα παραπάνω αποτέλεσαν θεωρία των χριστιανών λογίων, δηλαδή η σχέση του μονοθεϊσμού με τη μοναρχία, η οποία δεν έμεινε αναπάντητη από τους εθνικούς. Ο ελληνικός κόσμος, και ακόμη περισσότερο ο ρωμαϊκός είχαν μακρά παράδοση ευσέβειας. Οι Ρωμαίοι απέδιδαν, κατά κανόνα τις στρατιωτικές τους νίκες στην ε εύνοια των θεών. Ένας από τους λόγους που αντιπαθούσαν, και ίσως φοβούνταν, τους χριστιανούς, ήταν η άρνηση των πιστών να συμπροσευχηθούν για το καλό της αυτοκρατορίας. Όταν λοιπόν φιλοσοφημένοι εθνικοί άκουγαν ότι η απάρνηση των θεών ήταν η ελπίδα της αυτοκρατορίας ή ότι η Θεία Πρόνοια ο Ιησούς είχε γεννηθεί στα χρόνια του Αυγούστου δυσανασχετούσαν. Οι σκέψεις αυτές φαίνονταν πλήρης διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Σύμφωνα με τη γνώμη των εθνικών οι Ρωμαίοι είχαν καταστεί κυρίαρχοι του κόσμου χάρη στην ευσέβεια τους. Απεναντίας, οι Ιουδαίοι που λάτρευαν τον ίδιο Θεό με τους χριστιανούς, αυτοί αναγκάζονταν να κρυφτούν για να γλυτώσουν τη θανατική καταδίκη. Οι προτιμήσεις των θεών ήταν προφανείς.

Στον αντίλογο αυτό οι χριστιανοί επανέρχονταν με δύο επιχειρήματα. Οι Ρωμαίοι είχαν πράγματι σημειώσει σημαντικές νίκες. Αν μεταστρέφονταν προς τον αληθινό Θεό θα μπορούσαν όμως να περιμένουν πολλά περισσότερα. Η μοίρα των Ιουδαίων μάλιστα επιβεβαίωνε τους ισχυρισμούς των χριστιανών. Ο Θεός τους είχε καταστρέψει μαζί με το Ναό τους επειδή είχαν σταυρώσει τον Ιησού. Καταστρέφοντας τους Ιουδαίους, ο Θεός είχε δείξει ακριβώς την προτίμηση του για τους χριστιανούς.

Η σύνθεση μονοθεϊσμού και μοναρχίας βάρυνε αποφασιστικά στη σκέψη των χριστιανών. Παρά τη γενική τους ευπείθεια, κάποιοι τόλμησαν να καταγγείλουν την τετραρχία του Διοκλητιανού στο όνομα της μοναρχίας. Ο πρώτος μάρτυρας των τελευταίων διωγμών όταν προσκλήθηκε να κάνει σπονδή στους τέσσερις βασιλείς απήντησε με τους στίχους του Ομήρου: «ουκ αγαθόν πολυκοιρανίη, εις κοίρανος έστω, εις βασιλεύς».

Οι αντιλήψεις για τη ενότητα αυτοκρατορίας και χριστιανισμού έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική ιδεολογία, του μεσαιωνικού κόσμου. Τόσο το Βυζάντιο όσο και τα κράτη που προέκυψαν από τη διάλυση του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας βασίστηκαν στη ιδέα αυτής της ενότητας. Η θρησκεία βοηθούσε το κράτος να συγκροτηθεί ιδεολογικά και το κράτος προστάτευε και διέδιδε τη θρησκεία.

Από μια άποψη, ωστόσο, ο χριστιανισμός ζημιώθηκε ταυτίζοντας τη μοίρα του με τη μοίρα της αυτοκρατορίας και των οχημάτων που τη διαδέχτηκαν. Στα πρώτα χρόνια εξάπλωσης της νέας θρησκείας, οι απόστολοι κινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις, μέσα και έξω από τα όρια της αυτοκρατορίας. Οι επιτυχίες τους σε ανατολικούς λαούς δεν ήταν αμελητέες. Όταν, όμως, ο χριστιανισμός ταυτίστηκε με την αυτοκρατορία, η διάδοση του έξω από τα όρια της περιορίστηκε δραστικά. Οι ίδιοι οι θρησκευτικοί ηγέτες έδειξαν περιορισμένο ενδιαφέρον για το εκχριστιανισμό νέων λαών , εκτός να υπήρχε προοπτική ένταξης τους στην αυτοκρατορία. Και οι ιστορικοί έδειξαν περιορισμένο ενδιαφέρον για τα αρχικά επιτεύγματα του χριστιανισμού στον κόσμο των «βαρβάρων».

Η θεωρία για την ταυτόχρονη εμφάνιση του Ιησού και του Αυγούστου στέρησε από τον χριστιανισμό μεγάλο μέρος της αρχικής οικουμενικής του διάστασης. Ήδη από αρκετά νωρίς, ο οικουμενισμός του χριστιανισμού περιορίστηκε στους λαούς της αυτοκρατορίας, που θεωρήθηκαν οι μοναδικοί πολιτισμένοι λαοί. Όσες φορές βγήκαν οι δάσκαλοι του χριστιανισμού έξω από τα σύνορα αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να διαδώσουν και τον πολιτισμό της αυτοκρατορίας.