Ο Θωμάς Διπλοβατάτζης (Κέρκυρα, 1468-Πέζαρο, Ιταλία 1541) αποκαλούσε τον εαυτό του «Πατρίκιο Κωνσταντινούπολης», όπως και οι σύγχρονοι του διανοούμενοι, ιστορικοί και ουμανιστές. Ο Διπλοβατάτζης ήταν και παρέμεινε ο μοναδικός ερευνητής-μελετητής του δικαίου με τη βοήθεια φιλολογικών και ιστορικών κειμένων.
Ο νομικός Θωμάς Διπλοβατάτζης
Ο Θωμάς Διπλοβατάτζης γεννήθηκε στην Κέρκυρα, όπου είχαν καταφύγει οι γονείς του και διέμεναν εκεί από το 1457 έως το 1477. Πατέρας του ήταν ο πρίγκιπας Γεώργιος Διπλοβατάτζης, από μεγάλη ομώνυμη οικογένεια της Θράκης, Μακεδονίας και Πελοποννήσου, «δεσπότης» της Λήμνου, την οποία παρέδωσε τη Ρωμαϊκή Εκκλησία της Ρόδου το 1457, προκειμένου η νήσος αυτή να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων, αυτός δε «να ανακτήσει άλλους τόπους και άλλες υποθέσεις της Αγίας Σταυροφορίας» στη Δύση.
Η μητέρα του Μαρία Λασκάρεως ήταν αδελφή του γνωστού γραμματικού Κωνσταντίνου, ο οποίος ευρίσκετο ήδη στην Ιταλία κατά την άφιξη εκεί της οικογένειας της αδελφής του. Η Παπική Εκκλησία δεν τήρησε τη συμφωνία με τον Γεώργιο Διπλοβατάτζη «για άλλους τόπους» και έτσι ο τελευταίος κατέφυγε στην αυλή των Ισπανών βασιλιάδων, Φερδινάνδου και Ισαβέλλας και ως σταυροφόρος πλέον της άλλοτε Βυζαντινής Αυτοκρατορίας εφονεύθη μοχόμενος ηρωικώς ως αρχηγός ιππικού κατά των Μαυριτανών στη Γρανάδα το 1481. Η Μαρία Λασκάρεως απέσπασε το γιο της, Θωμά, από το φιλολογικό προσανατολισμό του θείου του Κωνσταντίνου και μετανάστευσε στη βόρεια Ιταλία, δίνοντας στο γιο της την ευκαιρία να σπουδάσει νομικά στα Πανεπιστήμια της Πάντοβας και της Φεράρας. Εκεί ο Θωμάς αναγορεύτηκε διδάκτωρ του φεουδαρχικού «…και του άλλοτε (ρωμαϊκού) δικαίου…» το 1490.
Ο Θωμάς Διπλοβατάτζης εισέρχεται στην υπηρεσία του Ιωάννη Σφόρτσα, ηγεμόνα του Κρατιδίου του Πισαύρου (Πέζαρο), προστατευόμενος της αδελφής του τελευταίου Καμίλλης. Το 1493 διορίστηκε σύμβουλος του Ηγεμονικού Συμβουλίου. Με αφορμή Διάταγμα του Σφόρτσα για τη σύνθεση του Συμβουλίου και τη σχετική «πρωτοκαθεδρία» των συμβούλων (νομικών, ιατρών και πιθανώς κληρικών), ο Θωμάς υποστήριξε ότι οι «δόκτορες» έπρεπε να προηγούνται των στρατιωτικών και να κάθονται πλησιέστερα στον ηγεμόνα. Για να αποδείξει του λόγου το αληθές άρχισε τη μελέτη και συγγραφή του κυριότερου έργου του Praestantia Doctorum (Περί της υπεροχής των δοκτόρων). Το έργο αυτό δεν βρέθηκε ολόκληρο, το περιεχόμενο του όμως μας είναι γνωστό: η ύλη ήταν κατανεμημένη σε 12 βιβλία. Τα πρώτα 8 αφορούσαν στα Ιδρύματα (σχολές, Πανεπιστήμια) τα οποία απένεμαν τα διδακτορικά διπλώματα, καθώς και για τις σχετικές διαδικασίες φοίτησης, σπουδών, επιστημονικούς κλάδους.
Το ένατο βιβλίο, το οποίο σώθηκε από αντίγραφο, περιλαμβάνει τις βιογραφίες κατά χρονολογική σειρά, περισσοτέρων από 600 νομοθετών, νομομαθών, νομοδιδασκάλων της προκλασικής Ελλάδας, τον Μωυσή και σχεδόν όλους τους νομοθέτες της κλασικής Ελλάδας και της Κάτω Ιταλίας, τους Ρωμαίους της κλασικής και της μετακλασικής περιόδου, τους Βυζαντινούς της Ιουστινιανείου περιόδου και τέλος τους νομομαθείς διαφόρων «εθνοτήτων» της τότε Ευρώπης (Ιταλούς, Γάλλους, Ισπανούς, Άγγλους, Ελβετούς, Γερμανούς) έως το έτος 1511.
Το διασωθέν έργο είναι γραμμένο στη λατινική γλώσσα της εποχής και σε αυστηρή και ενίοτε άκομψη διατύπωση, έχει βέβαια φιλολογικές ελλείψεις και παρατυπίες. Το περιεχόμενο του είναι επίσης διάσπαρτο με αλφαβητικά σύμβολα, με αναφορές βιβλίων, με παραπομπές στην Ιουστινιάνειο Νομοθεσία, αλλά ακριβές, πρωτότυπο και εν πολλοίς αποκαλυπτικό, με μοναδικό πρωτογενές υλικό, το οποίο ο Θωμάς κατείχε στη μεγάλη του βιβλιοθήκη και κατέγραψε. Οι βιογραφίες του Θωμά Διπλοβατάτζη αποτελούν αποκλειστική πηγή τόσο για τη γνωριμία με εκατοντάδες Ευρωπαίους νομομαθείς και ταυτοχρόνως κλειδί για την πληρέστερη και καλύτερη κατανόηση των ιστορικών, φιλολογικών και κοινωνικών πλαισίων γένεσης της σύγχρονης ευρωπαϊκής νομικής επιστήμης ως κοινού πολυεθνικού φιλολογικού προϊόντος, στις απαρχές της αναγεννησιακής εποχής.
Αποτίμηση του Θωμά Διπλοβατάτζη
Το μέγεθος της γενικής αναγνώρισης του Θωμά Διπλοβατάτζη συνοψίζεται και εκφράζεται με την ομόφωνη, ταυτόσημη και επιγραμματική διατύπωση Ιταλών, Γερμανών και Γάλλων νομικών, ιστορικών, φιλολόγων και κοινωνιολόγων, σύμφωνα με τους οποίους ο Θωμάς Διπλοβατάτζης ήταν «Ιδρυτής της Φιλολογικής Ιστορίας του Δικαίου» και «Πρόδρομος της Ιστορικής Σχολής του Δικαίου».
Η αξιολόγηση του νομικού έργου του Θωμά Διπλοβατάτζη, τόσο με κριτήρια της εποχής του όσο και με μεταγενέστερα, οδηγεί σε πολλά συμπεράσματα. Κατ’ αρχάς ο Θωμάς Διπλοβατάτζης, λόγω της κλασικής ελληνικής του παιδείας, πέρα από την επίκτητη ρωμαϊκή και ιταλική, ήταν σε πλεονεκτική θέση σε σύγκριση με σύγχρονούς του αλλά και μεταγενέστερους ιστορικούς του δικαίου, για να προβεί σε μια ολική, διαχρονική και διεθνιστική εποπτεία της γένεσης και εξέλιξης της ζωής και του έργου των νομομαθών. Η ενοραματική αυτή αντίληψη για συγκρίσιμες παραμέτρους παραγωγής, διάδοσης, διάπλασης και βίωσης ενός από τα κυριότερα πολιτιστικά αγαθά του αρχαίου, μεσαιωνικού και αναγεννησιακού κόσμου, όπως το Δίκαιο, ήταν και παρέμεινε μοναδική για την εποχή του και αξεπέραστη για τους αιώνες που ακολούθησαν.
Δεύτερο στοιχείο του έργου του Θωμά Διπλοβατάτζη είναι η πρωτότυπη επιλογή της μορφής αλλά και του περιεχομένου του. Ο Διπλοβατάτσης δεν ασχολήθηκε με τους θεσμούς του ουσιαστικού δικαίου αλλά υπεισήλθε στη βάση της αθρωπογένεσης και της διαμόρφωσης του δικαίου, με τις προσωπικότητες που παρήγαγαν τους κανόνες δικαίου, αλλά και με τα υφιστάμενα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια της εποχής τους. Με την επιλογή αυτή κατόρθωσε να εισχωρήσει στις ρίζες και τις υποκείμενες συνθήκες διαμόρφωσης της πλούσιας ετερότητας, αλλά και της εσωτερικής ενότητας της επικρατούσας διαχρονικής έννομης συμβίωσης των ανθρώπων.
Για την πραγμάτωση αυτής της μεθόδου του, προτάσσει τα πρόσωπα, δηλαδή τους νομοθέτες και επιστήμονες, από τη ζωή και δράση των οποίων παράγεται και εξαρτάται το παρόν δίκαιο. Ο Θωμάς Διπλοβατάτζης δεν περιορίζεται σε μια μονότονη παράθεση βιογραφικών και κοινωνικών πληροφοριών σε παράλληλα πορεία. Για κάθε βιογραφούμενο παραθέτει, σύμφωνα με λογική σειρά, το όνομα, την καταγωγή, την εθνότητα, την κοινωνική και άλλη προέλευση, την παιδεία του, τη χρονολογία, τις γνώσεις σύγχρονων και μεταγενέστερων. Προβαίνει σε αξιολόγηση της προσωπικότητας και του έργου κάθε βιογραφούμενου. Περατώνει πάντα, κάνοντας μνεία του χρόνου θανάτου των πρωταγωνιστών του έργου του. Τέλος, επικαλείται και διανθίζει τα κείμενα του και ιδιαίτερα εκείνα της μεσαιωνικής περιόδου, με ποικίλες αναφορές και παράθεση φιλολογικών, εκτός από των νομικών, πηγών με στίχους και αποφθέγματα γνωστών φιλολόγων και ποιητών καθώς και φιλοσόφων, ιστορικών και ιστοριογράφων όλων των εποχών.
Το μεγάλο πλεονέκτημα του έργου του Θωμά Διπλοβατάτζη έγκειται στις εξής τρεις πρωτότυπες προσφορές του: ήταν ο πρώτος νομομαθής της εποχής του ο οποίος έκανε υπέρβαση της θεώρησης, μελέτης και εφαρμογής του δικαίου με τη μέθοδο των αποσπασματικών σχολίων των πηγών του Ρωμαϊκού Δικαίου. ήταν και παρέμεινε ο μοναδικός ερευνητής-μελετητής του Δικαίου με τη βοήθεια συγκριτικών φιλολογικών και ιστορικών κειμένων, καθώς και πρωτογενών βιωματικών δεδομένων εντάσσοντας έτσι το θεματικό κύκλο του νομικού βίου στον ευρύτερο και συνολικό πολιτιστικό, ανθρωπιστικό και κοινωνιολογικό, όντα ο ίδιος ο πρώτος νομικός-ανθρωπιστής-φιλόλογος και ο πρώτος κοινωνιογράφος-κοινωνιολόγος του δικαίου.
Πηγή: http://www.enet.gr