Ο Ηράκλειτος

Αν υπολογισθεί ότι το νερό μερικών πηγών έχει ιαματικές ιδιότητες, είναι εύκολο να δεχθεί κανείς ότι η θερμότητα επιδρά ιαματικά στους ανθρώπους, κατ’ επέκταση ότι η ανάλογη θερμότητα βοηθά τη ζωή. Αν συνεξετασθεί ότι τόσο η απουσία όσο και η υπερβολική θερμότητα, επιφέρουν τον θάνατο, εύκολα μπορεί κανείς να υποθέσει επίσης ότι η θερμότητα είναι στοιχείο της ζωής. Αυτήν άποψη υποστήριζε ο Ηράκλειτος, σύμφωνα με τον οποίο, τον κόσμο δεν τον έφτιαξε κανείς, αλλά ήταν, είναι και θα είναι μια φωτιά που ανάβει και σβήνει κατά κανονικά διαστήματα.

Ο Ηράκλειτος, σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, ήταν γιος του Βλόσωνος, ήταν υπερήφανος και υπερόπτης και κατηγορούσε τους άλλους για «ανόητη πολυμάθεια». Λέγεται ότι εγκατέλειψε την πατρίδα του, την Έφεσο και κατέφυγε στα βουνά, όπου λόγω της διατροφής του με χόρτα έπαθε υδρωπικία (ασθένεια των νεφρών). Με την ασθένεια αυτή συνδέονται φήμες για άδοξο θάνατό του.

Ο ίδιος έλεγε ότι δεν είχε κανένα δάσκαλο και πως ό,τι γνώριζε, το έμαθε από μόνος του. Έγραψε ένα έργο με την ονομασία «Περί φύσεως», το οποίο ήταν διαιρεμένο σε τρεις λόγους, α’. περί του παντός, β’. πολιτικόν, γ’. θεολογικόν. Αυτό το έργο το ανέθεσε στον ναό της θεάς Άρτεμης. Ήταν επίτηδες γραμμένο με ασάφεια, έτσι ώστε να γίνεται κατανοητό μόνο από όσους θα είχαν τη δυνατότητα να το κατανοήσουν.

Ο Ηράκλειτος εισηγείται ότι η γνώση δεν πρέπει να οδηγεί τον άνθρωπο, παρά μόνο σε μία λογική αποτίμηση περί του κόσμου. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να αποφεύγει την οίηση. Οι άνθρωποι έχουν δύο φυσικά όργανα, μέσω των οποίων μαθαίνουν τον κόσμο, τα μάτια και τα αυτιά. Οι άνθρωποι, όμως, ξεχνούν ότι και τα δύο μπορούν να είναι κακοί μάρτυρες και όσοι στηρίζονται στις αισθητικές εικόνες τις δράσεως και της ακοής καθίστανται πολυάσχολοι. Έτσι λοιπόν όσοι στηρίζονται στις αισθήσεις αυτές, επειδή δεν έχουν «καθαρίσει» τις ψυχές τους, καταλήγουν στα συμπεράσματα τα οποία απέχουν πολύ από το λόγο, γι’ αυτό και χαρακτήρισε ο Ηράκλειτος την οίηση ως τρέλα.

Ο Ηράκλειτος αποδέχεται τον κόσμο εν ροή και κινήσει. Ο Ηράκλειτος υποστήριζε το ανεπανάληπτο της στιγμής. Όλα τα πράγματα βρίσκονται σε συνεχή ροή, γεγονός που σημαίνει ότι κάθε στιγμή είναι ανεπανάληπτη.

Ένα άλλο ζήτημα αφορά στην κατεύθυνση της φοράς της τροπής. Κατά τη μία, το πυρ μετατρέπεται σε νερό, ή μάλλον μετασχηματίζεται σε νερό, και από αυτό σε γη. Κατά την άλλη, από τη γη γίνεται το νερό, το οποίο μετασχηματίζεται σε πυρ. Οι κατευθύνσεις αυτές κατά τον Ηράκλειτο δεν διαφέρουν. Ο Ηράκλειτος δέχεται δευτερογενώς την ύπαρξη των τεσσάρων στοιχείων, του πυρός, της γης, του νερού και του αέρα, τα οποία θα γίνουν δόγμα του Εμπεδοκλή.

Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, μια κανονισμένη μεταβολή στη φύση γίνεται με αδήριτους νόμους, τους οποίους κανείς δεν μπορεί να παραβεί. Η πορεία της αλλαγής είναι κάθετη και ο κόσμος παραμένει πυρ, το οποίο μετασχηματίζεται, κατά τη διάρκεια της πορείας, στα άλλα τρία στοιχεία. Η κίνηση του πυρός υπακούσει σε μια κρυφή αρμονία. Τα πάντα έγιναν εκ του πυρός κατά την αραίωση και τη πύκνωση, στο οποίο και πάλι επανέρχονται. Ο κόσμος είναι φωτιά που ανάβει και σβήνει κατά χρονικά διαστήματα.