Ο Ελληνισμός της Διασποράς

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, ολόκληρο τον 18ο αλλά και αρχές του 19ου συνεχίστηκαν οι αποδημίες και οι μεταναστεύσεις των Ελλήνων στο εξωτερικό που είχαν αρχίσει μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής και η ελπίδα για καλύτερες συνθήκες στο εξωτερικό, το εμπόριο, η δίψα για μάθηση ήταν οι σημαντικότεροι από τους λόγους αυτών των μεταναστεύσεων. Δημιουργείται έτσι ο Ελληνισμός της Διασποράς.

Οι περιοχές που συγκέντρωναν τους περισσότερους Έλληνες ήταν η κεντρική Ευρώπη, η βόρεια Βαλκανική και η νότια Ρωσία. Δημιουργήθηκαν λοιπόν εκεί μεγάλες παροικίες Ελλήνων που αργότερα οργανώθηκαν σε κοινότητες. Μικρότερες παροικίες σχηματίστηκαν στην Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Πολωνία. Οι Έλληνες έφτασαν ακόμη και στην Ινδία, αλλά και στην Αμερική.

Ο Ελληνισμός της Διασποράς

Αυστρία

Στην Αυστρία το ελληνικό στοιχείο ήταν έντονο λόγω και των εμπορικών συναλλαγών της χώρας με την οθωμανική αυτοκρατορία, ιδίως μετά τη συνθήκη του Πασάροβιτς σύμφωνα με την οποία παραχωρήθηκαν στην Αυστρία πολλά εμπορικά προνόμια από την οθωμανική αυτοκρατορία. Οι Έλληνες επωφελήθηκαν πολύ από αυτή τη συνθήκη, αφού μπορούσαν να εγκατασταθούν στην Αυστρία και να λάβουν την αυστριακή υπηκοότητα.

Η «δωδεκάδα» (κοινοτική αρχή) των Ελλήνων υπηκόων της οθωμανικής αυτοκρατορίας, των «Τουρκομεριτών Γραικών», όπως αποκαλούσαν οι ίδιοι τους εαυτούς τους, πρόσφερε επίσης πολλές υπηρεσίες στο Γένος, ενισχύοντας νέους στις σπουδές τους ή εμβάζοντας χρήματα για τη συντήρηση ελληνικών σχολείων. Παράλληλα προς την οικονομική ακμή παρατηρείται και ιδιαίτερη πνευματική και εκδοτική κίνηση στη Βιέννη, όπου εκδόθηκαν οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες. Η επικοινωνία των Ελλήνων με το εξωτερικό διευρύνει τους ορίζοντες τους και αυξάνει τη γλωσσομάθεια τους.

Γερμανία, Ουγγαρία, Σερβία

Η ελληνική κοινότητα της Λειψίας συστήθηκε κατά το τέλος του 18ου αιώνα, μολονότι η πόλη αυτή ήταν οικεία στους Έλληνες πραγματευτές, οι οποίοι συνέρρεαν κατά την εμποροπανήγυρη της πόλης τα Χριστούγεννα. Αυτός ήταν ο λόγος που τους παρακίνησε να ιδρύσουν εκκλησία εκεί, του Αγίου Γεωργίου. Εκτός από το εμπόριο κάποιο Έλληνες διακρίθηκαν και ως ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι και ως επιστήμονες. οι γερμανικές πανεπιστημιουπόλεις έγιναν κέντρα σπουδών των Ελλήνων και μέσω αυτών έφτανε στην Ελλάδα η γερμανική επιστήμη και παιδεία και γενικότερα ο γερμανικός πολιτισμός.

Η σπουδαιότερη από όλες τις ελληνικές κοινότητες στην Ουγγαρία ήταν η ουγγρική κωμόπολη Τοκάι, όπου οι Μακεδόνες το 1769 είχαν κομπανία με «προεστώτα» τον Ιωάννη Κόντη. Σύμφωνα με τα αρχεία της Πέστης, οι Έλληνες κατά τον 18ο αιώνα ζούσαν σε 54 πόλεις και κωμοπόλεις. Οι Έλληνες ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο τροφίμων και των βιοτεχνικών προϊόντων. Οι ηλικιωμένοι και οι πλούσιοι είχαν πολιτογραφηθεί, γιατί είχαν αποκτήσει περιουσία, που τους έδενε με τον τόπο. Οι Έλληνες αρχικά εκκλησιάζονταν στην σερβική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου η λειτουργία γινόταν στα σέρβικα και τα ελληνικά. Αργότερα με δαπάνη Ελλήνων από τη Μακεδονία και άδεια από τις αρχές έχτισαν δική τους εκκλησία, την Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία στοίχισε 110.000 φράγκα. Η κοινότητα ίδρυσε ακόμη νοσοκομείο, σχολείο με πλουσιότατη βιβλιοθήκη, αλλά άφησαν και κληροδοτήματα για την ίδρυση ξενώνα για τη στέγαση των άπορων Ελλήνων. Τέλος, πλούσια ήταν και η εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων της Ουγγαρίας.

Η εγκατάσταση των Ελλήνων στη Σερβία έγινε τον 17ο και το 18ο αιώνα. Το κύριο επάγγελμα των αποδήμων ήταν το εμπόριο, αλλά αρκετοί ασκούσαν και άλλα επαγγέλματα. Είχα χάνια, καφενεία, μαγειρεία, ξυλουργεία, υποδηματοποιεία, αργυροχοεία κ.α. Ασκούσαν και την ιατρική και άλλες εργασίες. Η ελληνική γλώσσα και παιδεία ήταν ευρύτερα διαδεδομένη στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της σερβικής κοινωνίας. Πολλοί Σέρβοι φοιτούσαν στα ελληνικά σχολεία. Στα Ζάρα της Δαλματίας μέχρι το 1944 η ελληνική ήταν η δεύτερη ξένη γλώσσα μετά την ιταλική. Εκδόθηκαν ελληνικά βιβλία για τη νεολαία της Σερβίας, καθώς ελληνοσλαβικά λεξικά.

Ρωσία και Ιταλία

Την πρώτη σκέψη για μετανάστευση στη Ρωσία έκαναν όσοι είχαν συμμετάσχει στον ρωσοτουρκικό πόλεμο τον 18ο αιώνα. Με διάταγμα της 18ης Μαρτίου 1775 η ρωσική κυβέρνηση έδινε το δικαίωμα να μεταναστεύσει στη Ρωσία σε όλους τους Έλληνες. Τους παραχώρησε 14.000 στρέμματα γης, τους απάλλαξε από φόρους για 30 χρόνια, είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους Ρώσους και το δικαίωμα να αυτοδιοικούνται. Ακόμη η ρωσική κυβέρνηση ανέλαβε τις δαπάνες για την ίδρυση εκκλησιών και σχολείων.

Μετά τη κατάλυση του χανάτου της Κριμαίας και την προσάρτηση του στη Ρωσία, πολλοί Έλληνες που ζούσαν ήδη στη Ρωσία μετοίκησαν στην περιοχή. Το εμπόριο γνώρισε άνθηση και υπήρχε πια η ανάγκη για να ιδρυθεί ένα μεγάλο λιμάνι για να εξυπηρετήσει τις εμπορικές ανάγκες. Η πόλη ονομάστηκε Οδησσός. Ο πρώτος πυρήνας των κατοίκων ήταν 900 Έλληνες στους οποίους δόθηκαν 1.500 ρωσικά στρέμματα γης.

Η ελληνική αδελφότητα της Βενετίας ακολούθησε τις τύχες της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Κατά το β’ μισό του 18ου αιώνα η οικονομική και πολιτική φθορά της Βενετίας επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και τη ζωή των Ελλήνων παροίκων. Εκτός από τα οικονομικά προβλήματα οι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν και την θρησκευτική κρίση που ξέσπασε τότε. Πολλοί αναγκάστηκαν από τις συνθήκες να καταφύγουν σε άλλες πόλεις, όπως η Τεργέστη.

Η Βενετία παρ’ όλες τις δυσκολίες δεν έπαψε να είναι κοιτίδα των ελληνικών γραμμάτων. Τα τυπογραφεία των Ελλήνων εκδοτών τροφοδοτούν με ελληνικά θρησκευτικά, ιστορικά, φιλολογικά, φιλοσοφικά βιβλία και κάθε είδους εκδόσεις ολόκληρο τον Ελληνισμό. Έλληνες σπουδαστές και λόγιοι συρρέουν στη Βενετία.

Άλλες πόλεις της Ιταλίας στις οποίες ιδρύθηκαν ελληνικές παροικίες είναι το Λιβόρνο, η Νεάπολη, η Γένοβα, η Βαρλέττα, η Πίζα, το Μπρίντιζι, η Ανκόνα αλλά και στη Ρώμη. Η κοινότητα της Πίζας βοήθησε πολύ την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Δυστυχώς οι περισσότερες από αυτές δεν κατάφεραν να αντισταθούν στον προσηλυτισμό των ενωτικών ή των καθολικών.

Άλλες χώρες

Μικρές ή μεγαλύτερες παροικίες ιδρύθηκαν από Έλληνες στη Γαλλία, όπου ξεχώρισαν σημαντικές ελληνικές προσωπικότητες. Στη Πορτογαλία, οι λιγοστοί Έλληνες ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Υπήρχαν όμως και λόγιοι. Μέχρι και τις Βαλεαρίδες νήσους έφτασαν Έλληνες. Στη Μινόρκα, μετά την εγκατάσταση τους οι Έλληνες ζήτησαν να χτίσουν εκκλησία, να αποκτήσουν κοιμητήριο και να έχουν δικό τους ορθόδοξο ιερέα. Ο καθολικός οίκος αντέδρασε, όμως οι Έλληνες τελικά τα κατάφεραν με τη συνδρομή των Άγγλων, που είχαν υπό την κατοχή τους το νησί. Το 1752 η εκκλησία του Αγίου Νικολάου ήταν έτοιμη.

Τον 18ο αιώνα Έλληνες λόγιοι και επιστήμονες πήγαιναν συχνά στην Αγγλία, ιδίως στο Λονδίνο, όχι όμως για μόνιμη εγκατάσταση. Η ελληνική παροικία του Λονδίνου γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση τον 19ο αιώνα. Τότε δημιουργήθηκαν παροικίες και σε άλλες αγγλικές πόλεις.

Έλληνες μετανάστευσαν κατά την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας σε πολύ μακρινές χώρες. Τους βρίσκουμε στο Ερζερούμ της Αρμενίας, από όπου τον 18ο αιώνα πήγαν στη Ρωσία. Επίσης στο Γονδάρ της Αβησσυνίας, όπου έφτασαν το 1729 από τα νησιά του Αιγαίου. Ήταν ζωγράφοι και χρυσοχόοι και οι Αβησσυνοί τους αποκαλούσαν «αδελφούς». Τον 18ο αιώνα υπήρχε ελληνική αποικία στην Καλκούτα που διατηρούσε ελληνικό σχολείο και ορθόδοξη εκκλησία αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Με πληροφορίες από: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html