Ο Γουλιέλμος της Απουλίας είναι ο κατεξοχήν βιογράφος του Νορμανδού δούκα της Απουλίας Ροβέρτου Γυισκάρδου. Ο Γουλιέλμος διηγείται στο έργο του «Gesta» τη ζωή του Γυισκάρδου και την άνοδο της νορμανδικής ισχύος στη Νότια Ιταλία. Το έργο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως το καλύτερο ιστορικό έπος της εποχής του και ως μια από τις αξιολογότερες δυτικές πηγές για την ιστορία του Βυζαντίου κατά τον 11ο αιώνα.
Για τον ίδιο τον Γουλιέλμο τα στοιχεία που έχουμε είναι ελάχιστα. Ακόμη και η, σε γενικές γραμμές θεωρούμενη σίγουρη, νορμανδική (γαλλική) του προέλευση έχει αμφισβητηθεί και έχει υποστηριχθεί η άποψη της λομβαρδικής (λογγοβαρδικής) καταγωγής του. Ακόμη η παλαιότερη άποψη ότι ήταν μοναχός ή κληρικός έχει και αυτή κλονιστεί με την εκδοχή ότι ήταν λαϊκός. Μεγαλύτερη βεβαιότητα παρουσιάζει η χρονολόγηση συγγραφής του έργου του, που σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις πρέπει να συντέθηκε μεταξύ 1095 και 1099. Ο θάνατός του τοποθετείται μεταξύ1100 και 1111 περίπου.
Ο Γουλιέλμος πρέπει να διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον γαλλικής καταγωγής Πάπα Ουρβανό Β’, το φλογερό υποκινητή της Α’ Σταυροφορίας. Ήταν κατά παράκληση του τελευταίου που ο ιστοριογράφος συνέθεσε το επικό του ποίημα, αφιερώνοντας το στον ίδιο τον Πάπα και στο γιο του Γυισκάρδου, Ρογέριο Μπόρσα, επόμενο δούκα της Απουλίας.
Το έπος, πρωτοδημοσιευμένο στη Ρουέν το 1582, θεωρείται πρώτιστα ένα πραγματικά σπουδαίο λογοτεχνικό μεσαιωνικό μνημείο, με ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα γλωσσική μορφή, αλλά και θεμελιακής σημασίας ιστορική πηγή για την Ιστορία της νότιας Ιταλίας κατά τον 11ο αιώνα, με ιδιαίτερη έμφαση σε πολλές πτυχές των βυζαντινο-νορμαδικών σχέσεων.
Τα δύο βασικά θέματα-μοτίβα του έπους είναι η «θεία βουλήσει» αντικατάσταση της βυζαντινής από την νορμανδική κυριαρχία στην ιταλική χερσόνησο, καθώς και η εξύμνηση του οίκου του κατακτητή της Ροβέρτου Γυισκάρδου, κεντρικού ήρωα των «Gesta».Το έργο χωρίζεται σε πέντε βιβλία και αφηγείται με ακρίβεια περιγραφής και αντικειμενικότητα τα γεγονότα στην νότια Ιταλία. από το 1017/1018 και εξής, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην πρώτη νορμανδική επιδρομή κατά του βορειοδυτικού ελλαδικού χώρου και των Ιονίων Νησιών (1081-1085), κλείνοντας με τον ξαφνικό θάνατο του Γυισκάρδου στην Κεφαλλονιά.
Ο Γουλιέλμος, βασιζόμενος σε σημαντικές τοπικές πηγές της εποχής, δείχνει να είναι πολύ καλά ενημερωμένος όχι μόνο για τα συμβάντα στην Απουλία, αλλά επίσης και στην Κωνσταντινούπολη – αλλά και στο ανατολικό σύνορο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας., αναφερόμενος μάλιστα και στη μάχη του Μαντζικέρτ.
Ανάμεσα σε άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, παρέχονται εδώ επίσης πλούσια προσωπογραφικά στοιχεία για τον κινηματία κατά του Βυζαντίου Μέλη, το 1009 και 1017, για τον επίσης αντάρτη γιο του τελευταίου, Αργυρό, το 1039-1040, που αργότερα έγινε «δουξ» Ιταλίας, Καλαβρίας, Σικελίας και Παφλαγονίας, αλλά και το θρυλικό Γεώργιο Μανιάκη, που το 1042 είχε αναλάβει να ασχοληθεί με το πρόβλημα του Αργυρού, αλλά η αναίτια, στηριγμένη σε συκοφαντίες μετάκληση του στην Κωνσταντινούπολη τον οδήγησε στο δικό του κίνημα το 1042-1043, που έληξε άδοξα.
Ιδιαίτερα γλαφυρός και αποκαλυπτικός είναι ο Γουλιέλμος σε αρκετά τμήματα της αφήγησης του για την πρώτη αυτή επιδρομή των νορμανδικών στρατευμάτων στον ελλαδικό χώρο, συμπληρώνοντας τα αντίστοιχα αποσπάσματα της Άννας Κομνηνής. Τα «Gesta» και η «Αλεξιάς» φαίνονται σαν αλληλοσυμπληρούμενες πηγές για την Ιστορία της περιόδου.
Ζωηρά, επίσης, περιγράφει ο Γουλιέλμος τη χολέρα που ξεκλήρισε 10.000 Νορμανδούς λίγο μετά την κατάληψη της Κέρκυρας το Σεπτέμβριο του 1084, κατά τη β’ φάση των νορμανδικών επιχειρήσεων. Πραγματικό λογοτεχνικό «παραλήρημα» καταλαμβάνει τον Γουλιέλμο στην περιγραφή του θανάτου του Γυισκάρδου από ελονοσία στο ακρωτήριο Αθέρας της Κεφαλλονιάς (γνωστό σήμερα ως «Φισκάρδο»).
Το έπος κλείνει με τις συνέπειες που είχε ο θάνατος του Ροβέρτου Γυισκάρδου ως προς τις νορμανδικές επιχειρήσεις: τη διάλυση των δυνάμεων του και την προσχώρηση αρκετών από τους άνδρες του στους Βυζαντινούς, τους οποίους ο Γουλιέλμος αρχαιοπρεπώς αποκαλεί «Αργείους», «Πελασγούς», «Αχαιούς», «Δαναούς», αλλά και «Έλληνες», γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα την αρχαιομάθεια του.