Ο Αριστοτέλης (384π.Χ.-322π.Χ.)

Ο Αριστοτέλης Νικομάχου Σταγειρίτης (Αρχαία Στάγειρα, 384 π.Χ. – Χαλκίδα, 322 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και επιστήμονας που γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής στη Μακεδονία. Τα έργα του αναφέρονται σε πολλές επιστήμες, όπως φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική κ.ά, και συνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στη Δυτική Φιλοσοφία.

Ο Βίος του Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα Χαλκιδικής το 384π.Χ. Ο πατέρας του ήταν γιατρός στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ’ . Ορφανός από χρόνια ο Αριστοτέλης ήρθε το 365π.Χ. στην Αθήνα να σπουδάσει στην Ακαδημία, τη σχολή του Πλάτωνα. Από τότε είχε αρχίσει να διαφαίνεται μία όχι ασήμαντη διαφορά στην προσωπικότητα των δύο ανδρών και στη γενικότερη στάση τους απέναντι στη γνώση και τη φιλοσοφία. Στα είκοσι χρόνια που έμεινε ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία κύριο έργο του, μετά τη συμπλήρωση των σπουδών του, είχε την επιστημονική έρευνα και διδασκαλία. Οι ιδέες του συχνά τον έφερναν αντιμέτωπο με τους άλλους συναδέλφους του στην Ακαδημία. Και του Πλάτωνα οι βασικές διδασκαλίες δεν ξέφυγαν τον έλεγχο του. Έντονη ήταν και η κριτική του σε βάρος άλλων σχολών και τους εκπροσώπους τους. Ο χαρακτήρας δεν ήταν ασφαλώς άσχετος με αυτό, σχεδόν όμως τις περισσότερες φορές ήταν η βαθιά του πίστη πως οι δικές του απόψεις βρίσκονταν πιο κοντά στην αλήθεια που τον εξωθούσε στην αυστηρή κριτική των απόψεων των άλλων. Ο ίδιος μας βεβαιώνει πώς όταν είχε να διαλέξει ανάμεσα στους φίλους και την αλήθεια «όσιον προτιμάν την αλήθειαν».

Αμέσως μετά το θάνατο του Πλάτωνα (347π.Χ.) ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε και την Ακαδημία και την Αθήνα. Έχει υποστηριχθεί ότι ο Αριστοτέλης πικράθηκε που δεν ανέλαβε τη σχολή του Πλάτωνα ο ίδιος αλλά ο ανηψιός του Πλάτωνα ο Σπεύσιππος, κάτι που ήταν πολύ λογικό αν λάβουμε υπόψιν το αττικό δίκαιο. Το πιο πιθανό όμως είναι ότι ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε την Αθήνα για καθαρά πολιτικούς λόγους (εκείνη την εποχή ισχυροποιείται στην Αθήνα το αντιμακεδονικό κόμμα με επικεφαλής το Δημοσθένη, ενώ ο Αριστοτέλης διατηρούσε σχέσεις με τη μακεδονική αυλή).

Ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε στην Άσσο μια πόλη στα παράλια της Μικράς Ασίας απέναντι από τη βόρεια Λέσβο. Εκεί ο Αριστοτέλης βρίσκει νέα ενδιαφέροντα, ανακαλύπτει τον κόσμο των ζώων και των φυτών. Στην Άσσο ή τη Μυτιλήνη όπου εγκαταστάθηκε λίγο αργότερα (346) συνάντησε και τον πιο πιστό του μαθητή τον Θεόφραστο. Με πρόσκληση του βασιλιά Φίλιππου ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε το 343π.Χ. στη Μακεδονία, αναλαμβάνοντας την αγωγή του Αλέξανδρου. Η αγωγή που πήρε ο Αλέξανδρος από τον Αριστοτέλη έκανε να ριζώσει στην ψυχή του μια βαθιά σχέση με τη γενικότερη παιδεία των Ελλήνων.

Το 335π.Χ. ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα όπου συνέχισε τις έρευνες του, παράλληλα όμως ασκούσε και διδακτικό έργο, όχι στην Ακαδημία αλλά στο Λύκειο, ένα δημόσιο γυμναστήριο στον Λυκαβηττό.

Η αναγγελία θανάτου του Αλέξανδρου σήμανε το τέλος της ήρεμης και αποδοτικότατης αυτής περιόδου της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Αριστοτέλη. Ο φιλόσοφος κατηγορήθηκε για ασέβεια επειδή είχε γράψει στη μορφή ενός παιάνα, του παραδοσιακού ποιήματος του Απόλλων, ένα ποίημα για έναν φίλο του, που είχε βρει μαρτυρικό θάνατο. Οι Αθηναίοι είχα βαθύτατα ενοχληθεί από το γεγονός ότι το ποιητικό αυτό όχημα είχε χρησιμοποιηθεί για να υμνηθεί ένας δηλωμένος φίλος του βασιλιά της Μακεδονίας. Ο Αριστοτέλης υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Αυτή τη φορά πήγε να ζήσει στην Χαλκίδα., στο σπίτι που είχε εκεί από τη μητέρα του, Φαιστίδα. Ο θάνατος τον βρήκε εκεί την επόμενη χρονιά, το έτος 322π.Χ.

Ο Αριστοτέλης και η παιδεία

Η πολυμερής διάνοια του Αριστοτέλη δεν ήταν δυνατόν να μην ασχοληθεί με τη βασικότερη λειτουργία της πολιτείας, την παιδεία. Πέρα από το πλήθος των άλλων φιλοσοφικών του συγγραφών ο Σταγερίτης συνέγραψε έργο και για την παιδεία το οποίο όμως δε σώθηκε. Για τον παιδευτικό αυτό θεσμό ευρίσκονται εγκατασπαρμένες γνώμες του μέσα στο ευρύ φιλοσοφικό έργο, από τις οποίες γίνονται προσπάθειες να συγκροτηθεί κάποιο σύστημα με τις απόψεις του για την παιδεία.

Ο Αριστοτέλης εντάσσει την παιδεία στις θεμελιώδεις λειτουργίες της πολιτείας. Η παιδεία δεν είναι ατομική ευθύνη, αλλά ζήτημα ουσιαστικό της πολιτείας. Σκοπός της πολιτείας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι να οδηγήσει τους πολίτες στην άριστη ζωή, στην ευδαιμονία. Την άριστη αυτή ζωή οδεύει να η πραγματώσει όχι με υλικά αγαθά, αλλά με ψυχικές αρετές. Δεν είναι βέβαια έξω από τους σκοπούς της πολιτείας η αυτάρκεια και η ικανοποίηση όλων των υλικών και ηθικών αναγκών του πολίτη αλλά αυτός δεν είναι οι μόνος. Το τέρμα αυτής της πορείας είναι το «ευ ζην», η ευδαιμονία.

Επομένως η πρώτη φροντίδα της πολιτείας είναι η αρετή, η διαμόρφωση ενάρετων πολιτών. Αυτό αυτομάτως παραπέμπει στην παιδεία για αρετή. Η πολιτεία καλείται να πραγματώσει την ενότητα και τη διαιώνιση της και τον τελικό σκοπό της παιδεύοντας τους πολίτες, για να τους οδηγήσει στην ευδαιμονία.

Ο Σταγειρίτης θέτει ως σκοπό της παιδείας την αρετή, η οποία οδηγεί στην ευδαιμονία τον ανθρώπινο βίο μέσα στην κοινότητα. Μόνο μέσα στην κοινότητα ασκείται κατά άρτιο τρόπο η αρετή, μόνο με τη συνύπαρξη με τους άλλους δοκιμάζεται η ποιοτική στάθμη και η περαιτέρω η δική μας αντοχή.

Η παιδεία, λοιπόν, ως θεμελιώδης λειτουργία της πολιτείας αποσκοπεί στη διαμόρφωση άριστων πολιτών, στην άριστη πολιτεία, στη διαμόρφωση ευδαιμόνων πολιτών, ανδρείων και ικανών για το «ευ ζην». Ευδαιμονία όμως σημαίνει ηθικοποίηση του ανθρώπου. Επομένως η παιδεία οφείλει να καλλιεργεί την πρωτόγονη, την άμορφη φύση του με όλες τις κληρονομικές προδιαθέσεις, για αυτοκυριαρχία με βάση το λόγο, και να τον διαμορφώσει χάριν της «πόλεως». Σε αυτό βοηθά η μορφωσιμότητα, που είναι το θεμελιώδες υπόστρωμα για την πραγμάτωση του σκοπού της παιδείας. Μόρφωση, λοιπόν, σημαίνει η διάπλαση της ψυχής του ανθρώπου και του λογικού και του αλόγου. μέρους της.

Για να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της αγωγής και να διαπαιδαγωγηθεί καταλλήλως ο άνθρωπος πρέπει να συντρέχουν ορισμένες ευνοϊκές προϋποθέσεις. Αυτές είναι τρεις: φύσις, έθος, λόγος. Με τον όρο φύσις νοούνται όλες οι φυσικές, κληρονομικές προδιαθέσεις του ατόμου, τα κληρονομικά στοιχεία. Για να υπάρξει αγαθή φύση πρέπει το παιδευτικό σύστημα να μεριμνά ακόμη και πριν τη γέννηση των παιδιών. Μεριμνά για τις ενώσεις των ανδρών και των γυναικών, καθορίζει τα του γάμου, φροντίζει για την τεκνογονία και την ευγονία.

Έθος είναι ο εθισμός που κατορθώνεται μέσα στον οικογενειακό και κοινωνικό χώρο. Το έθος φροντίζει για τη δημιουργία κατάλληλου παιδευτικού περιβάλλοντος, αι εννοείται πάντοτε το οικογενειακό και το κοινωνικό.

Λόγος είναι η καθοδήγηση με το λόγο, η διαπαιδαγώγηση με τη διδασκαλία, με το λόγο. Ο λόγος είναι η ισχυρή δύναμη. όταν ασκείται σωστά είναι η διανοητική αρετή, η φρόνηση που καθιστά τον άνθρωπο φρόνιμο και τον βοηθά να πράττει κάθε φορά αυτό που πρέπει.

Τα στάδια της παιδείας κατά τον Αριστοτέλη

Τρία είναι τα στάδια της παιδείας. Πρώτα η διάπλαση του σώματος, έπεται το άλογο (ορέξεις) μέρος της ψυχής και ακολουθεί η διαμόρφωση του λογικού μέρους της. Η πρώτη περίοδος καλύπτει την ηλικία μέχρι το 7ο έτος, η δεύτερη μέχρι το 14ο και η τρίτη τερματίζεται στο 21ο έτος.

Κατά την πρώτη περίοδο η αγωγή είναι αποκλειστική μέριμνα των γονέων, είναι οικογενειακή υπόθεση. Οι γονείς φροντίζουν για την καλή τροφή του παιδιού (1ο έτος), για τη λογική άσκηση, ώστε να αναπτυχθεί σωστά το σώμα(2-5 έτη) και στη συνέχεια εισάγεται στις γνώσεις (5-7 έτη) . Το παιδί βλέπει και ακούει αυτά που μάθει αργότερα. Ασχολείται με το παιχνίδι, προσοχή όμως χρειάζεται στους λόγους και τις πράξεις των μεγαλυτέρων. Μεριμνά ακόμα και για την ηθικοπλαστική πλευρά της οικογενειακής αγωγής.

Η δεύτερη περίοδος (7-14) είναι η περίοδος της συστηματικής αγωγής, η οποία είναι κοινή και υποχρεωτική για όλους, αποκλειστικό έργο της πολιτείας, και τελεί υπό την αυστηρή εποπτεία των αρχόντων.

Η τρίτη περίοδος (14-21 ετών) είναι η τελευταία. Τότε ο έφηβος πλέον κατανοεί τις υψηλές ιδέες και αξίες και τότε επιδιώκεται η πνευματική και ηθική του ανάπτυξη και αυτάρκεια.

Το σχολικό πρόγραμμα του Αριστοτέλη

Κατά την περίοδο της συστηματικής αγωγής (7-14) προβλέπει την υποχρεωτική διδασκαλία της γραφής, της ανάγνωσης, της γυμναστικής, της μουσικής και της γραφικής (ζωγραφικής). το παιχνίδι της προσχολικής ηλικίας παραχωρεί τη θέση του στη μάθηση. Παράλληλα καλλιεργείται και το ήθος.

Τα μαθήματα της ανώτερης περιόδου (14-21) είναι η γραμματική, η λογοτεχνία, η ρητορική, η διαλεκτική, η φιλοσοφία.

Η μουσική του Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης θεωρεί τη μουσική πολύ σημαντικό παράγοντα της αγωγής που πρέπει να χρησιμοποιείται σε όλες τις ηλικίες . Γενικώς τονίζει ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι αναγκαία όχι μόνο για την επίδραση που ασκεί στη φύση, αλλά και διότι παρέχει τη δυνατότητα στους ελεύθερους πολίτες να καλύπτουν τις ελεύθερες ώρες τους.

Η μουσική επειδή με το ρυθμό απεικονίζει ψυχικές καταστάσεις ασκεί επίδραση στην ψυχή του νέου και τον χαρακτήρα του. Η ηθική αυτή επίδραση είναι σημαντική και χρησιμοποιείται ως μέσο για παιδευτικούς σκοπούς. Χρησιμοποιείται μέσω παιχνιδιού για ανάπαυση, για ανακούφιση γιατί ευχαρίστως το παιδί ασχολείται με αυτό. Ακόμη συντελεί στη διέγερση για μεγαλύτερη δραστηριότητα. Τέλος, χρησιμοποιείται για ψυχολογικούς-ιατρικούς σκοπούς, με την έννοια αυτή εννοείται η κάθαρση, η απαλλαγή της φύσης από βαρύνουσες παθολογικές καταστάσεις.

Πηγή: www.enet.gr

Please follow and like us: