Ο Ίων Δραγούμης, διπλωμάτης, πολιτικός και λογοτέχνης

Ο Ίων Δραγούμης ήταν ο πέμπτος γιος του αρχικά δικαστικού και μετέπειτα πρωθυπουργού της Ελλάδας Στέφανου Δραγούμη και της Ελισάβετ Κοντογιαννάκη. Ο Ίων Δραγούμης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεμβρίου 1878. Η καταγωγή της οικογένειας του ήταν από το Βογατσικό της Καστοριάς κάτι που θα φανεί πως τον επηρέασε ιδιαίτερα στη γεωγραφία των λογοτεχνικών του κειμένων, στα μέρη, δηλαδή, που τοποθετεί τη δράση τους.

Μετά το πέρας των εγκύκλιων σπουδών του, ο Ίων Δραγούμης θα εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στη Νομική Σχολή, τα μαθήματα της οποίας θα παρακολουθήσει έως το 1897, όταν και θα καταταγεί ως εθελοντής στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, που κατέληξε σε ήττα της Ελλάδας, τον λεγόμενο «Ατυχή πόλεμο».

Το 1899 θα εισέλθει στο διπλωματικό σώμα και το 1902 με το βαθμό του υποπρόξενου θα τοποθετηθεί στο Γενικό Προξενείο του Μοναστηρίου. Από τη θέση αυτή, δεδομένων των διασυνδέσεων που δημιούργησε με τη συνεργασία του πατέρα του και του γαμπρού του, Παύλου Μελά, εργάστηκε επίμονα για την οργάνωση των ορθόδοξων κατοίκων της Μακεδονίας κατά των Βουλγάρων σχισματικών, των γνωστών κομιτατζήδων, των οποίων οι βαρβαρότητες έφθασαν σε όρια μυθιστορηματικά, αγγίζοντας την οθωμανική σκληρότητα της πρώιμης οθωμανοκρατίας.

Στα χρόνια που ακολούθησαν τοποθετήθηκε πρόξενος στις Σέρρες (1903), στον Πύργο της Βουλγαρίας, στη Φιλιππούπολη (1904), στην Αλεξανδρούπολη και στην Αλεξάνδρεια, όπου θα συναντήσει που θα διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στη ζωή του: την Πηνελόπη Δέλτα και τη Μαρίκα Κοτοπούλη.

Από εκεί, το 1907 ο Ίων Δραγούμης μετακινήθηκε στο προξενείο Κωνσταντινούπολης με το βαθμό του γραμματέα. Η παραμονή του εκεί θα συμπέσει με την Επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 και τη ριζική αλλαγή που εκείνη συνεπάγεται στη μετέπειτα ιστορία της Ελλάδας. Οι προκηρύξεις των Νεοτούρκων «περί ισοπολιτείας των διαφόρων εθνοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία» φάνηκαν να ταυτίζονται και να δικαιώνουν ορισμένες απόψεις του Δραγούμη, που θεωρούσαν ότι η λύση του ελληνικού ζητήματος θα μπορούσε να αναζητηθεί όχι με την ενσωμάτωση των αλύτρωτων πατρίδων στο ελληνικό κράτος, αλλά με τη «δημιουργία των συνθηκών που θα επέτρεπαν την ελεύθερη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ανάπτυξη των Ελλήνων στην ανατολική τους κοιτίδα». Ο Δραγούμης, κάτι που εν μέρει διακρίνεται και στη θεματολογία που επιλέγει στα έργα του, πίστευε στην ελληνοτουρκική συνεννόηση και φοβόταν τον από βορρά σλαβικό κίνδυνο. Σλάβοι είναι οι κομιτατζήδες που μάχονται οι Μακεδόνες.

Από το 1909 και εξής υπηρέτησε διαδοχικά στις πρεσβείες της Ρώμης και του Λονδίνου, αναμείχθηκε στο Επαναστατικό Κίνημα στο Γουδί (1909), ενώ το 1911 οργάνωσε στην Πάτμο συνέδριο για την εμσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Κατή τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων υπηρέτησε στο επιτελείο του αρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου, γεγονός που υπολανθάνει στις περιγραφές των ελληνοβουλγαρικών συγκρούσεων στα έργα του, και τον Οκτώβριο του 1912 ήταν ένας από τους βασικούς διαπραγματευτές με τους Τούρκους για την παράδοση της Θεσσαλονίκης στα ελληνικά όπλα.

Ακολουθούν οι διορισμοί του, αρχικά, επιτετραμμένος στις πρεσβείες της Πετρούπολης, της Βιέννης, του Βερολίνου και το 1914 πρεσβευτής στην Πετρούπολη. Τον Μάιο του 1915 ο Δραγούμης παραιτείται από τη διπλωματική υπηρεσία για να πολιτευθεί. Λαμβάνει μέρος στις εκλογές της 31ης Μαΐου και εκλέγεται ανεξάρτητος βουλευτής Φλώρινας. Αρχικά θα υποστηρίξει το Βενιζέλο, αλλά στη συνέχεια θα έρθει σε ρήξη μαζί του, καθώς διέκρινε σημάδια αυταρχισμού και εθνικής υποτέλειας στην πολιτική του. Δείγμα της αντιβενιζελικής του στάσης ήταν η έκδοση τον Ιανουάριο του 1916 του περιοδικού Πολιτική Επιθεώρησις, που συμμεριζόταν τις επιλογές της αντιβενιζελικής παράταξης.

Μετά την επιτυχία του βενιζελικού κινήματος το 1917 εξορίστηκε με άλλους αντιβενιζελικούς πολιτικούς στην Κορσική, όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος του πολέμου το 1918. θα επανέλθει στην Ελλάδα για να εξοριστεί για δεύτερη φορά στη Σκόπελο. Απελευθερώθηκε στα τέλη του 1919 και ανέπτυξε δράση υπέρ της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως», η οποία συσπείρωνε τότε όλους τους αντιβενιζελικούς και ο Ίων Δραγούμης θα αναδειχθεί σε έναν από τους ηγέτες της παράταξης.

Η τραγική ειρωνεία είναι πως την επομένη της απόπειρας δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι στις 30 Ιουλίου 1920, ο Ίων Δραγούμης δολοφονήθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς στη διασταύρωση των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Παπαδιαμαντοπούλου.

Ο Κωστής Παλαμάς από τις στήλες της καθημερινής θα του αφιερώσει, ελάχιστο φόρο τιμής στη φιλία τους, τη «Νεκρική Ωδή», τον επίλογο της ζωής του πολιτικού άνδρα που τόσο με τη ζωή, όσο και το έργο του θα στιγματίσει μια εποχή:

Λευκή, ας βαλθεί όπου έπεσες, κολώνα

(πως έπεσες, γραφή να μην το λέη)

λευκή, με της Πατρίδας την εικόνα.

Μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη,

βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη!

Πηγή: Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα, Ίων Δραγούμης, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία