Ο Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης

Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περί το 280 – 284 μ.Χ. και μαρτύρησε επί των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού και Μαξιμιανού το 303 μ.Χ. ή το 305 μ.Χ. ή (το πιο πιθανό) το 306 μ.Χ. Ο Δημήτριος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του χιλιάρχου.

Ως αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού κάτω από τη διοίκηση του Τετράρχη (και έπειτα αυτοκράτορα) Γαλερίου Μαξιμιανού, όταν αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός, έγινε χριστιανός και φυλακίστηκε στην Θεσσαλονίκη το 303 μ.Χ., διότι αγνόησε το διάταγμα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού». Μάλιστα λίγο νωρίτερα είχε ιδρύσει κύκλο νέων προς μελέτη της Αγίας Γραφής.

Στη φυλακή ήταν και ένας νεαρός χριστιανός ο Νέστορας (η μνήμη του οποίου εορτάζεται στις 27 Οκτωβρίου) ο οποίος θα αντιμετώπιζε σε μονομαχία τον φοβερό μονομάχο της εποχής Λυαίο. Ο νεαρός χριστιανός πριν τη μονομαχία επισκέφθηκε τον Δημήτριο και ζήτησε τη βοήθειά του. Ο Άγιος Δημήτριος του έδωσε την ευχή του και το αποτέλεσμα ήταν ο Νέστορας να νικήσει το Λυαίο και να προκαλέσει την οργή του αυτοκράτορα. Διατάχθηκε τότε να θανατωθούν και οι δύο, Νέστορας και Δημήτριος.

Οι συγγραφείς εγκωμίων του Αγίου Δημητρίου, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς και Δημήτριος Χρυσολωράς, αναφέρουν ότι το σώμα του Αγίου ετάφη στον τόπο του μαρτυρίου, ο δε τάφος μετεβλήθη σε βαθύ φρέαρ που ανέβλυζε μύρο, εξ ου και η προσωνυμία του Μυροβλήτου.

Στις βυζαντινές εικόνες αλλά και στη σύγχρονη αγιογραφία ο Άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται αρκετές φορές ως καβαλάρης με κόκκινο άλογο (σε αντιδιαστολή του λευκού αλόγου του Αγίου Γεωργίου) να πατά τον άπιστο Λυαίο.

Σήμερα ο Άγιος Δημήτριος τιμάται ως πολιούχος Άγιος της Θεσσαλονίκης.

Ένα από τα πολλά θαύματα του Αγίου είναι και το εξής. Το 1823 μ.Χ. οι Τούρκοι που ήταν αμπαρωμένοι στην Ακρόπολη της Αθήνας ετοίμαζαν τα πυρομαχικά τους για να χτυπήσουν με τα κανόνια τους, τους Έλληνες που βρισκόντουσαν στον ναό του Αγίου Δημητρίου, ο Άγιος Δημήτριος, όμως, έκανε το θαύμα του για να σωθούν οι Χριστιανοί και η πυρίτιδα έσκασε στα χέρια των Τούρκων καταστρέφοντας και τμήμα του μνημείου του Παρθενώνα. Για να θυμούνται αυτό το θαύμα, ο ναός λέγεται από τότε Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης, από την λουμπάρδα δηλαδή το κανόνι των Τούρκων που καταστράφηκε.

Ο Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης

Το γνωστότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της Θεσσαλονίκης είναι η βασιλική του Αγίου Δημητρίου, αρκετά αλλοιωμένη σήμερα μετά τις αναστηλωτικές εργασίες που ακολούθησαν την πυρκαγιά του 1917.

Η βασιλική χτίστηκε πάνω στα ερείπια του λουτρού της ρωμαϊκής αγοράς, όπου κατά την παράδοση τάφηκε ο μάρτυς Δημήτριος το 303. Λίγο αργότερα, το 313, στο σημείο αυτό ιδρύθηκε ένα μικρό ορθογώνιο μαρτύριο, ο «οικίσκος» των πηγών, όπου ένα σταυρόσχημο όρυγμα, στη μέση του οποίου υψώνεται λιθόκτιστος τύμβος που περιείχε μικρή μαρμάρινη λάρνακα με φιαλίδιο γεμάτο αίμα του Αγίου. Αυτό ήταν το εγκαίνιο του ναού.

Η πρώτη μεγάλη βασιλική χρίστηκε πολύ αργότερα, πιθανότατα μέσα στο γ’ τέταρτο του 5ου αιώνα σύμφωνα με τα σημερινά αρχαιολογικά δεδομένα και όχι στις αρχές του 5ου αιώνα από τον έπαρχο Ιλλυρικού Λεόντιο, όπως το θέλει η παράδοση. Η πρώτη βασιλική καταστράφηκε από πυρκαγιά την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου μεταξύ 629 και 634. Ο ναός ξαναχτίστηκε πάνω στα παλιά θεμέλια πολύ γρήγορα, το 640 με 650. Το 1917 καταστράφηκε ξανά από πυρκαγιά και αναστηλώθηκε αργότερα με βάση τα ερείπια της βασιλικής του 7ου αιώνα.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου είναι πεντάκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και νάρθηκα. Αβέβαιο είναι αν υπήρχε αίθριο, σώζεται όμως μαρμάρινη φιάλη. Προκειμένου το μνημείο να καλύψει το χώρο όπου είχε ταφεί ο μάρτυρας, δηλαδή το ρωμαϊκό λουτρό, το ανατολικό τμήμα της βασιλικής προσέλαβε αυτή την ακανόνιστη μορφή. Κάτω από αυτό διαμορφώθηκε το λουτρό σε κρύπτη. Στο ευρύχωρο εγκάρσιο κλίτος που εξέχει στα πλάγια του ναού οι κιονοστοιχίες κάμπτονται σχηματίζοντας Π.

Οι κίονες που χωρίζουν το μεσαίο κλίτος από τα πλάγια εναλλάσσονται με πεσσούς. Αυτή η εναλλαγή πεσσών και κιόνων θα γίνει στη συνέχεια από επίδραση του μνημείου αυτού συνηθισμένη στα Βαλκάνια. Επάνω στα πλάγια κλίτη υπήρχαν υπερώα.

Στη ΒΔ γωνία της βασιλικής είναι προσαρτημένα κτίσματα που προέρχονται από τα ρωμαϊκά λουτρά και θα χρησίμευαν πιθανώς ως βαπτιστήριο. Στη ΝΑ γωνία χτίστηκε το 10ο αιώνα το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου σε μορφή μικρής τρίκλιτης βασιλικής που τοιχογραφήθηκε το 1303.

Στη δυτική πρόσοψη του ναού προστέθηκαν εσφαλμένα από τους αναστηλωτές δύο πύργοι, που θυμίζουν συριακά μνημεία και ασφαλώς δεν υπήρχαν στο παλαιοχριστιανικό κτίριο. Τα κιονόκρανα της βασιλικής παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία, γιατί κατά την αναστήλωση του 7ου αιώνα χρησιμοποιήθηκαν και παλαιότερα του 5ου και 6ου αιώνα. Σημαντικά για τη χρονολόγηση του ναού είναι αυτά που διατηρήθηκαν in situ από τον αρχικό ναό του 5ου αιώνα. Είναι θεοδοσιανά και συγγενεύουν με αυτά της βασιλικής Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη που ανάγεται την 6η δεκαετία του 5ου αιώνα.

Πηγή: https://www.vimaorthodoxias.gr/vioi-agion/agios-dimitrios-giorti-simera-26-oktovriou-poioi-giortazoun/

Πηγή: «Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Ναοδομία», Νίκος Γκιολές