Ονομαστοί οπλαρχηγοί της Μακεδονίας ήταν: ο Νικόλαος Κασομούλης, μετέπειτα ιστορικός της Επανάστασης, και ο Εμμανουήλ Παπάς.
Οπλαρχηγοί της Μακεδονίας
Ο Νικόλαος Κασομούλης (1795-1872)
Ο Νικόλαος Κασομούλης ήταν από τους σημαντικότερους αγωνιστές, καθώς και ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Καταγόταν από ιστορική οικογένεια του Πισοδερίου Φλώρινας. Γεννήθηκε στο Πισοδέρι ή στην Κοζάνη και μεγάλωσε στη Σιάτιστα. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος Κασομούλης ήταν έμπορος. Σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στις Σέρρες για να επεκτείνει την οικογενειακή επιχείρηση. Εκεί στα 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.
Κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821, συμμετείχε στις επιχειρήσεις του Ολύμπου και της Χαλκιδικής, όπου συνεργάστηκε με τον οπλαρχηγό Διαμαντή Νικολάου. Ο πατέρας του, που είχε μετεγκατασταθεί εν τω μεταξύ στη Νάουσα, σκοτώθηκε το 1822 κατά την καταστροφή της Νάουσας από τους Τούρκους. Μετά την αποτυχία στη Μακεδονία, μετέβη στη Θεσσαλία με σώμα Σιατιστινών, και συνεργάστηκε με τους οπλαρχηγούς Νικόλαο Στορνάρη και Γεώργιο Καραϊσκάκη. Το 1826 βρίσκεται μεταξύ των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι, μαζί με τους αδερφούς του, Δημήτριο και Γεώργιο. Συνέταξε την απόφαση της εξόδου καθ’ υπαγόρευση του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ, και επιφορτίστηκε με την αποστολή να συντονίσει τις ενέργειες όλων των τμημάτων, ώστε να επιτύχει η Έξοδος. Κατά την έξοδο τραυματίστηκε θανάσιμα ο αδερφός του, Δημήτριος. Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους κατέλαβε διάφορα στρατιωτικά αξιώματα, τόσο επί Καποδίστρια, όσο και επί Όθωνα. Συμμετείχε στην καταστολή των εξεγέρσεων του 1836, όπου σκοτώθηκε ο αδερφός του, Γεώργιος, που υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός. Τελικά εξελίχθηκε μέχρι το βαθμό του συνταγματάρχη της Βασιλικής Φάλαγγας, που όμως έμεινε στην ιστορία ως στρατηγός. Σε μεγάλη ηλικία εγκαταστάθηκε στη Στυλίδα Φθιώτιδας.
Οι χρονογραφικές του σημειώσεις για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 παραμένουν από τις σημαντικότερες πηγές, μαζί με εκείνες του Μακρυγιάννη, της περιόδου και αποτελούν μνημείο της ελληνικής ιστορίας. Ιδιαίτερης σημασίας των έργων του είναι τα «Ενθυμήματα», που γράφτηκαν στα 1832, όταν ήταν αξιωματικός πια σε καθεστώς αναγκαστικής αργίας και το ολοκληρώνει με κάποιες διακοπές στα 1842. Αποτυπώνει ανάγλυφα την καθημερινότητα των αγωνιστών του 1821 και η ατμόσφαιρα εντός της οποίας κινήθηκαν.
Ο Εμμανουήλ Παπάς (1772-1821) και τα παιδιά του
Ο Εμμανουήλ Παπάς ήταν Έλληνας έμπορος, τραπεζίτης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στη Δοβίστα Μακεδονίας. Υπήρξε πρωτεργάτης της εξέγερσης στη Χαλκιδική και μία από τις αγνότερες και ηρωικότερες μορφές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Στις 17 Μαΐου του 1821 κήρυξε την Επανάσταση στη Μακεδονία ως «αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας». Μετά την αποτυχία της Επανάστασης στην Χαλκιδική, αποφάσισε να κατέβει στη νότια Ελλάδα για να πολεμήσει εκεί. Η στενοχώρια και οι κακουχίες επηρέασαν την υγεία του και πέθανε από συγκοπή καρδιάς μέσα στο πλοιάριο, ακριβώς τη στιγμή που έπλεε τον Καφηρέα, στις 5 Δεκεμβρίου του 1821. Η σορός του ήρωα μεταφέρθηκε στην Ύδρα και κηδεύτηκε με τιμές αρχιστράτηγου. Ο Εμμανουήλ Παπάς, από τον γάμο του με την Φαίδρα (Αφέντρα), απέκτησε έντεκα παιδιά, από τα οποία το οκτώ ήταν αγόρια και τα τρία κορίτσια. Τέσσερα από τα παιδιά του (Αθανάσιος, Αναστάσιος, Ιωάννης και Νικόλαος), συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για ανεξαρτησία.
- Αθανάσιος Παπάς (1794-1826): Το 1824 βρισκότανε στην Υδρα, μαζί με περίπου άλλους 1000 Μακεδόνες, που σκοπό είχαν να προστατέψουν το νησί από τον Ιμπραήμ. Το 1826, ακολούθησε τον Καραϊσκάκη, που μαχόταν στην Στερεά Ελλάδα. Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους και αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα το 1826.
- Αναστάσιος Παπάς (1796- ): Είχε σπουδάσει στην Αυστρία και στην Γερμανία. Με την έναρξη του αγώνα στην Μολδοβλαχία, αποφασίζει να ακολουθήσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Μετά την καταστολή της επανάστασης στην περιοχή, προσπάθησε να έρθει στην Ελλάδα, αλλά συνελήφθη στην Τεργέστη. Όταν αποφυλακίστηκε, κατάφερε να φτάσει στην Ύδρα. Το 1825 βρέθηκε στο Μεσολόγγι. Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, διασώθηκε από την μάχη και πήγε στην Πάτρα, όπου έγινε έπαρχος και αργότερα δικαστικός. Νυμφεύθηκε την ανιψιά του Γρηγορίου του Ε’, χωρίς ωστόσο να αποκτήσουν παιδιά.
- Ιωάννης Παπάς (1798-1825): Ακολούθησε τον πατέρα του κατά την διάρκεια της επανάστασης στην Μακεδονία. Αργότερα, συμμετείχε στα Μακεδονικά σώματα που πολεμούσαν στην νότια Ελλάδα. Τελικά, το 1825, ακολούθησε τον Παπαφλέσσα, μαζί με άλλους 50 Μακεδόνες, στην Μάχη στο Μανιάκι, όπου και σκοτώθηκε (20 Μαΐου 1825).
- Νικόλαος Παπάς (1803-1827): Πριν την έναρξη της επανάστασης βρισκότανε στην Βιέννη. Με την έναρξη του αγώνα, βρέθηκε στην Γραμματεία της Κυβέρνησης του Δημήτριου Υψηλάντη. Αργότερα, ακολούθησε τον αδελφό του Αθανάσιο, ενώ το 1826 βρισκότανε κάτω από τις διαταγές του Γεώργιου Καραϊσκάκη. Σκοτώθηκε στη Μάχη του Καματερού στις 27 Ιανουαρίου 1827. Στο μνημείο του Γεώργιου Καραϊσκάκη στο Φάληρο, ανάμεσα τους 20 αγωνιστές καπεταναίους βρίσκεται και το όνομα του Νικόλαου Παπά.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
Με πληροφορίες από: https://el.wikipedia.org