Ονομαστοί οπλαρχηγοί της Ανατολικής Στερεάς ήταν οι: Πανουργιάς Πανουργιάς, Γιάννης Δυοβουνιώτης, Κομνάς Τράκας, Νικόλαος Γιαγτζής, Αγγελής Γοβγίνας και Μελέτης Βασιλείου.
Οπλαρχηγοί της Ανατολικής Στερεάς
Ο Πανουργιάς Πανουργιάς (1767-1834)
Ο Πανουργιάς Πανουργιάς ήταν οπλαρχηγός της επαρχίας Σαλώνων, καταγόμενος από τον Άγιο Γεώργιο Παρνασσίδος γεννημένος στη Δρέμισα. Το 1790 εντάχθηκε στο σώμα του Ανδρίτσου Βερούση, πατέρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Το 1813 ο Αλή πασάς τον διόρισε αρματολό των Σαλώνων. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και προετοίμασε με επιτυχία την Επανάσταση στην Παρνασσίδα στις 24 Μαρτίου 1821. Ηγήθηκε των οπλαρχηγών στην απελευθέρωση των Σαλώνων. Έλαβε μέρος στις μάχες της Αλαμάνας και της Γραβιάς. Λόγω ασθενείας δεν συμμετείχε στη μάχη των Βασιλικών αλλά έστειλε στη θέση του το γιο του Νάκο με το ένοπλο σώμα του. Συμμετείχε στην Α’ Εθνική Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ως αντιπρόσωπος της επαρχίας Σαλώνων και πρωταγωνίστησε στην παράδοση του Ακροκορίνθου. Εκπόνησε το σχέδιο καύσης των σιτηρών κατά τη κάθοδο του Δράμαλη. Αφού αποχώρησε από τη ενεργό δράση λόγω γήρατος ανέθεσε στον γιο του Νάκο την αρχηγία του σώματος του. Διορίστηκε το 1833 ως μέλος της επιτροπής εκδουλεύσεων. Πέθανε στις 4 Αυγούστου το υ1834 στα Σάλωνα.
Ο Γιάννης Δυοβουνιώτης (1769-1831)
Ο Γιάννης Δυοβουνιώτης ήταν οπλαρχηγός της Στερεάς Ελλάδας γεννημένος στο χωριό Δυό Βουνά της Φθιώτιδας, γιος της Τριανταφυλλιάς και του Κώστα Ξύκη. Σε ηλικία 13 ετών είδε τον πατέρα του κρεμασμένο από τους Τούρκους, γεγονός που επηρέασε καθοριστικά τη μετέπειτα πορεία του. Έφηβος ακόμη πήγε στο αρματολίκι του Ανδρίτσου Βερούση και έγινε πρωτοπαλίκαρο. Έγινε πραγματικό φόβητρο για τους Τούρκους, οι οποίοι του ανέθεσαν το αρματολίκι της Βουδουνίτσας (σημ. Μενδενίτσα). Αργότερα ο Αλή πασάς αναγκάστηκε να του δώσει τα αρματολίκι Ζητουνίου και Σαλώνων. Παντρεύτηκε την κόρη της ισχυρής οικογένειας των Γιολδάσηδων και απέκτησε ένα γιο, τον Γεώργιο, που συμμετείχε και αυτός στον ένοπλο Αγώνα του 1821. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με την έναρξη της Επανάστασης ύψωσε τη σημαία στη Μενδενίτσα, όπου με τη βοήθεια του Κομνά Τράκα κυρίεψε το Κάστρο της. Αγωνίστηκε ασταμάτητα, παίρνοντας μέρος σε πολλές μάχες, μέσα και έξω από τα όρια της Ρούμελης, χωρίς ποτέ να αναμιχθεί σε πολιτικές ίντριγκες. Σημαντικότερη στιγμή υπήρξε το ευφυές σχέδιο του για την αναχαίτιση της στρατιάς του Μπεϊράν πασά στη θέση Βασιλικά Φθιώτιδας, στις 25 Αυγούστου 1821. Ο Δυοβουνιώτης με τους άλλους οπλαρχηγούς της Στερεάς περίμενε τη στρατιά των Τούρκων στα Βασιλικά και την αποδεκάτισε. Η νίκη στα Βασιλικά ανέτρεψε τα σχέδια των Τούρκων για την ενίσχυση της πολιορκημένης Τριπολιτσάς και την κατάπνιξη της Επανάστασης. Του απονεμήθηκε τιμητικά ο βαθμός του στρατηγού.
Ο Κομνάς Τράκας (1786-1840)
Ο Κομνάς Τράκας ήταν απόγονος της δυναστείας των Κομνηνών του Βυζαντίου (οι οποίοι κατάγονταν από την Τραπεζούντα). Αυτός και τα όλα τα αδέλφια του γεννήθηκαν στα Καλάβρυτα και ένας από τα αδέλφια του ο Κομνηνός Καλπούζος ίδρυσε αργότερα το χωριό Αγόριανη (σήμερα Επτάλοφος) του Παρνασσού. Ο Κομνάς (σύντμηση του Κομνηνός) Τράκας και ο Καλπούζος Κομνηνός (άγνωστο γιατί επονομάστηκε Καλπούζος) είχαν άλλα τρία αδέρφια των οποίων αγνοείται η τύχη. Επονομάστηκε Τράκας επειδή, όταν ήταν παιδί και έπαιζε με τα άλλα παιδιά τις αμάδες, μιμούνταν τον ήχο που κάνουν οι αμάδες όταν «τρακάρουν» και έτσι τους κέρδιζε. Ήταν συναγωνιστής του Πανουργιά. Μαζί με τους γιούς του πρωτοστάτησε στο ξεκίνημα της Επανάστασης στα Βλαχοχώρια της Παρνασσίδος και στην πολιορκία της Άμφισσας. Στην πολιορκία σκοτώθηκε ο γιος του Σταμάτης. Όταν ο Θεόδωρος, πατέρας του Κομνά Τράκα, είδε τον εγγονό του νεκρό είπε: «Γάμος χωρίς κριάρια δεν γίνεται». Διέθεσε από την περιουσία του (300.000 γρόσια) για την επανάσταση του 1821. Πολέμησε ηρωικά και διακρίθηκε για την εξαιρετική του ανδρεία και τις πολεμικές του ικανότητες μαζί με τον Αθανάσιο Διάκο και με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς, στην Άμπλιανη και στα Καρκαβίλια του Παρνασσού όπου έσωσε χιλιάδες γυναικόπαιδα από την αιχμαλωσία. Διακρίθηκε ακόμη στην μάχη στα Βασιλικά και το Μάνεση της Ελάτειας. Μετά την απελευθέρωση, ο βασιλιάς Όθωνας του απένειμε το παράσημο του «Ταγματάρχη της Φάλαγγος». Γιος του ήταν ο Θεόδωρος Τράκας και δισέγγονή του η Βικτωρία Κυριαζή, σύζυγος του Γεωργίου Σκλαβούνου.
Ο Νικόλαος (Αναγνώστης) Γιαγτζής (1786-1875)
Ο Νικόλαος Γιαγτζής ήταν έμπορος και αγωνιστής του 1821, γεννημένος στην Άμφισσα. Γόνος ευκατάστατης εμπορικής οικογένειας. Σπούδασε στην Ιταλία, όπου ήρθε σε επαφή με τις εθνικοαπελευθερωτικές ιδέες. Το 1828 επέστρεψε στην Ελλάδα και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, συμβάλλοντας στη ιδεολογική και υλική προετοιμασία της Επανάστασης. Πολέμησε με δικό του στρατιωτικό σώμα σε πολλές μάχες στη Ρούμελη και την Πελοπόννησο, ενώ βοήθησε και στον ξεσηκωμό των νησιών. Ενίσχυσε κατ’ επανάληψη οικονομικά τον Αγώνα, δίνοντας έως και τα τελευταία του χρήματα στις πλέον κρίσιμες στιγμές της Επανάστασης. Έφερνε από τα Επτάνησα πολεμοφόδια για τις ανάγκες των αγωνιστών και με τον Μακρυγιάννη φρόντισαν για την προστασία των αμάχων κατά την κάθοδο της στρατιάς του Δράμαλη. Με το τέλος του Αγώνα εγκαταστάθηκε στην αναπτυσσόμενη Ερμούπολη, διακριθείς στο εμπόριο και αναπτύσσοντας κοινωνική και πολιτική δράση. Διετέλεσε δήμαρχος Ερμούπολης (1850-1853), αλλά για οικογενειακούς λόγους σταδιακά αποσύρθηκε από τα κοινά. Άφησε πεθαίνοντας τη μεγάλη περιουσία του στην γενέτειρα του στην Άμφισσα, με σκοπό την ίδρυση και τη λειτουργία εκπαιδευτηρίου.
Ο Αγγελής Γοβγίνας ή Γοβιός (1780-1822)
Ο Αγγελής Γοβγίνας ή Γοβιός γεννήθηκε το 1780 στην Λίμνη Ευβοίας. Το πραγματικό επίθετο του Αγγελή κατά την προφορική παράδοση ήταν Τζουτζάς ή Τζοτζάς, που υπάρχει και σήμερα στη Λίμνη. Το Γοβιός ήταν παρατσούκλι. Μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον Αθανάσιο Διάκο και πολλούς ακόμη πρωτεργάτες της Επανάστασης του 1821, θήτευσε στην φρουρά του Αλή Πασά και διδάχθηκε στη στρατιωτική σχολή του. H συμμετοχή του στη μάχη της Γραβιάς τον έκανε ξακουστό για τη γενναιότητα του και το θάρρος του. Ο Αγγελής Γοβγίνας έφτασε στα Βρυσάκια το Μάιο του 1821 όπου κατόρθωσε να οργανώσει, μέσα σε ελάχιστο διάστημα, το στρατόπεδο και να μεταβάλει τους απειροπόλεμους Ευβοιώτες σε γενναίους και τολμηρούς στρατιώτες, οι οποίοι κέρδισαν την πρώτη μεγάλη νίκη τους το καλοκαίρι του 1821 στην ομώνυμη περιοχή των Μεσσαπίων -κοντά στα Ψαχνά Εύβοιας- απέναντι στον οργανωμένο στρατό του Ομέρ Βρυώνη. Στις αρχές του 1822, όταν τελικά διαλύθηκε η πολιορκία στην Κάρυστο, έμεινε ο μοναδικός ηγέτης του αγώνα στο νησί. Σκοπός του ήταν να αποκλείσει πρώτα τους Τούρκους της Χαλκίδας και μετά να προχωρήσει εναντίον της Καρύστου. Συγκέντρωσε αγωνιστές στα Βρυσάκια στις 28 Μαρτίου, τη νύχτα. Χίλιοι Τούρκοι που αντιλήφθηκαν τη συνάντηση αυτή ξεκίνησαν από τη Χαλκίδα και κατέλαβαν τα Δυο Βουνά. Από κει απόσπασμα ιππέων κατευθύνθηκε προς τα Βρυσάκια. Ο Γοβγίνας μόλις αντιλήφθηκε τις κινήσεις των Τούρκων θέλησε να τους αντιμετωπίσει αμέσως, χωρίς να περιμένει να ξημερώσει. Κατά την καταδίωξη του τουρκικού αποσπάσματος έπεσε στην ενέδρα στα Δυο Βουνά και κυκλώθηκε από παντού. Στη συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε, όπως και ο αδελφός του Αναγνώστης. Το μεγαλύτερο, όμως, μέρος των Ελλήνων στρατιωτών πρόλαβε και διασώθηκε. Ο θάνατός του στέρησε από την επανάσταση στην Εύβοια ένα σημαντικό στέλεχος.
Ο Μελέτης Βασιλείου (1778-1826)
Ο Μελέτης Βασιλείου γεννήθηκε το 1778 στη Χασιά και προερχόταν από φτωχή αγροτική οικογένεια. Ως άνθρωπος που διέθετε μεγάλη επιρροή, κατάφερε να εξασφαλίσει προνόμια για την περιοχή του που μαστιζόταν από την τουρκική κακοδιοίκηση. Παράλληλα ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με το ξέσπασμα της επανάστασης, κατάφερε, ξεγελώντας τις τουρκικές αρχές υποκρινόμενος πίστη σε αυτές, να πάρει άδεια για στρατολόγηση ανδρών και στις 18 Απριλίου 1821 χτύπησε στον Κάλαμο τα προερχόμενα από την Εύβοια τουρκικά αποσπάσματα. Λίγες μέρες μετά ηγήθηκε επίθεσης κατά της Αθήνας: συγκεκριμένα, κατά τη νύχτα μεταξύ 25ης και 26ης Απριλίου, 600 ένοπλοι επιτέθηκαν στα τείχη από την πλευρά μεταξύ των Αγίων Αποστόλων και της Μπουμπουνίστρας και γρήγορα κατάφεραν να κυριαρχήσουν σε ολόκληρη την πόλη εκτός της Ακροπόλεως. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, ξέσπασε σοβαρή έριδα μεταξύ του Βασιλείου και των προεστών της Αθήνας σχετικά με την στρατιωτική αρχηγία στην Αττική έπειτα από την αυθαίρετη ανάληψη της ηγεσίας από τον ίδιο, στις 14 Ιουνίου. Την επόμενη μέρα πραγματοποιήθηκε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βασιλείου ενώ, πιθανόν για αντίποινα, επαναστάτες λεηλάτησαν την οικία ενός Αθηναίοι προεστού. Η κατάσταση φάνηκε να εξομαλύνθηκε προσωρινά με την επέμβαση του Δημήτριου Υψηλάντη και την αποστολή του Βασιλείου και των ανδρών του στη Βοιωτία, αργότερα όμως προέκυψε διάσταση και με μερίδα συντοπιτών του, η οποία σύμφωνα με μια εκδοχή φέρεται να εκπορεύθηκε από τους Αθηναίους προκρίτους. Από το 1822 μέχρι και το 1825 ο Βασιλείου προβιβάστηκε σταδιακά στους βαθμούς του πεντηκόνταρχου, του χιλίαρχου και εν τέλει του ταξίαρχου, ενώ παράλληλα συμμετείχε μεταξύ άλλων σε μάχες στο Σχηματάρι, στην Ακρόπολη, στον Μαραθώνα όπως και στην εκστρατεία του Ανδρούτσου στην Ανατολική Στερεά. Αργότερα, ο Βασιλείου διορίστηκε από τον Γιάννη Γκούρα δεκατιστής της Αττικής, αναζωπυρώνοντας έτσι τις τοπικές αντιπαλότητες των προηγούμενων ετών. Τον Μάιο του 1826 ο Μελέτης Βασιλείου, δολοφονήθηκε από συντοπίτες του, οι οποίοι με την επιδρομή του Ομέρ Πασά στην Αττική έσπευσαν να δηλώσουν υποταγή (ενέργεια με την οποία διαφώνησε ο Βασιλείου), όντες σε ρήξη με τον φρούραρχο Ακροπόλεως Γκούρα.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
Με πληροφορίες από: https://el.wikipedia.org