Οι μέλισσες έκαναν την εμφάνισή τους πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια, περίπου την ίδια εποχή με τα φυτά που φέρουν άνθη. Η οικογένεια μελισσών που παράγουν μέλι Apis, εμφανίστηκε πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα είδος φυτοφάγου σφήκας.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους
Οι μέλισσες κατάλαβαν πρώτες ότι η Γη είναι στρογγυλή, και όχι ο άνθρωπος. Οι μέλισσες έχουν αναπτύξει μία πολύπλοκη γλώσσα για να ενημερώνουν η μία την άλλη που βρίσκεται το καλύτερο νέκταρ και χρησιμοποιούν τον ήλιο ως σημείο αναφοράς. Το εκπληκτικό είναι ότι μπορούν να συνεννοούνται ακόμη και τις συννεφιασμένες μέρες ή τη νύχτα, υπολογίζοντας τη θέση του ήλιου στην άλλη πλευρά του κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι είναι σε θέση να συλλέγουν και να αποθηκεύουν πληροφορίες, παρά το γεγονός ότι ο εγκέφαλός τους είναι ενάμιση εκατομμύριο φορές μικρότερος από τον δικό μας. Ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει περίπου 950.000 νευρώνες ενώ ο ανθρώπινος έχει από 100 μέχρι 200 δισεκατομμύρια νευρώνες.
Οι μέλισσες μυρίζουν με τις κεραίες τους. Οι μέλισσες διαθέτουν έναν ενσωματωμένο «χάρτη» των κινήσεων του ήλιου στον ουρανό σε εικοσιτετράωρη βάση και είναι σε θέση να προσαρμόζουν πολύ γρήγορα το χάρτη στις τοπικές συνθήκες. Όλες οι αποφάσεις για την κατεύθυνση της πτήσης τους παίρνονται μέσα σε 5 δευτερόλεπτα. Οι μέλισσες μπορούν να διανύσουν απόσταση που φτάνει τα 12 χιλιόμετρα σε μία συνεχόμενη διαδρομή πολλές φορές την ημέρα. Το μέλι που παράγουν 12 μέλισσες σε ολόκληρη τη ζωή τους γεμίζει ένα κουταλάκι του γλυκού. Μία μέλισσα θα έπρεπε να διανύσει 75 χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτιάξει λιγότερο από μισό κιλό μέλι, απόσταση που ισοδυναμεί με δύο φορές την περίμετρο της Γης.
Η μέλισσα είναι επίσης το πιο ευαίσθητο από όλα τα πλάσματα όσον αφορά στο μαγνητικό πεδίο της Γης. Το χρησιμοποιούν για να βρίσκουν τον προσανατολισμό τους και για να φτιάχνουν τις κερήθρες στις κυψέλες τους. Αν τοποθετήσουμε ένα δυνατό μαγνήτη δίπλα σε μία κυψέλη που είναι υπό κατασκευή, θα προκύψει μία παράξενη κυλινδρική κερήθρα που όμοιά της δεν υπάρχει στη φύση. Η θερμοκρασία μιας κυψέλης είναι ίδια με εκείνη του ανθρώπινου σώματος.
Η βασίλισσα εκκρίνει μία χημική ουσία που ονομάζεται «βασιλική ουσία» η οποία δεν επιτρέπει στις εργάτριες να αναπτύξουν ωοθήκες.
Οι μέλισσες χορεύουν
Η ανακάλυψη της μυστικής γλώσσας των μελισσών ανακαλύφθηκε τυχαία από έναν επιστήμονα που τις παρακολουθούσε να χορεύουν. Ο Καρλ φομ Φρις, το 1923 αγνοούσε τις πολιτικές εξελίξεις της Γερμανίας και μελετούσε κάτι που θεωρούσε πολύ πιο ενδιαφέρον. Ο Φρις ερευνούσε πως εντοπίζουν οι μέλισσες τα άνθη που έχουν νέκταρ. Αρχικά θεωρούσε ότι τα εντόπιζαν από την οσμή. Όμως μετά από χρόνια εξονυχιστικών ερευνών, έφτασε σε ένα εντυπωσιακό συμπέρασμα.
Οι μέλισσες όταν βρίσκουν το νέκταρ ενημερώνουν για την απόσταση και τη θέση όπου βρίσκεται, χορεύοντας. Στην πραγματικότητα είναι σαν να χορεύουν με σπρωξίματα: η μέλισσα επιστρέφει στην κυψέλη, βουτάει πάνω στο πλήθος των άλλων μελισσών στην είσοδο και τις σπρώχνει διαγράφοντας μερικούς κύκλους. Οι κινήσεις που εκτελεί η μέλισσα προσφέρουν στις άλλες μέλισσες ακριβείς πληροφορίες για το πως να βρουν το νέκταρ. Η εκπληκτική ανακάλυψη του Φρις ότι οι μέλισσες έχουν τη δική τους χορευτική γλώσσα προκάλεσε νέο ενδιαφέρον για την ηθολογία, τη μελέτη των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον. Πενήντα χρόνια αργότερα του απέφερε εξ ημισείας το βραβείο Νόμπελ του 1973 για την Ιατρική.
Ακόμη και μετά τη βράβευση του Φρις με το βραβείο Νόμπελ, ορισμένοι επιστήμονες συνέχισαν να αμφισβητούν την υπόθεση του. Το επιχείρημα τους ήταν πως είναι δυνατόν να κοινοποιούν οι μέλισσες τόσα δεδομένα με τον χορό και ότι πρέπει να παίζει ρόλο και η οσμή. Ερευνητές στη Βρετανία όμως τοποθέτησαν μικροσκοπικούς ραδιοπομπούς σε μέλισσες και χρησιμοποίησαν άοσμο «νέκταρ». Έτσι απέδειξαν πραγματικά, ότι οι μέλισσες επικοινωνούν με τον χορό τους.
Μία μέλισσα που έχει ανακαλύψει νέκταρ εκτελεί δύο βασικούς χορούς για να κοινοποιήσει την απόσταση και την κατεύθυνση: τον «κυκλικό χορό» και τον «λικνιστό χορό». Οι άλλες μέλισσες προσπαθούν να ακουμπήσουν τη χορεύτρια έτσι ώστε, σύμφωνα με τον Φρις, «η ίδια η χορεύτρια με τις τρελές περιστροφικές κινήσεις της μοιάζει να έχει από πάνω της μία συνεχή ουρά, σαν του κομήτη, από μέλισσες».
Οι μέλισσες σε πόλεμο
Κατά την τελευταία φάση του τριακονταετούς πολέμου, ένας σουηδικός στρατός επιτέθηκε στο Κίσινγκεν, μια οχυρωμένη πόλη της Βαυαρίας. Οι απελπισμένοι υπερασπιστές της πόλης απάντησαν πετώντας από τα τείχη κυψέλες μελισσών εναντίον των Σουηδών, οι οποίοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν όταν οι μέλισσες τους τσίμπησαν με τα κεντριά τους. Δεν ήταν η πρώτη φορά που μέλισσες χρησιμοποιήθηκαν για πόλεμο. Οι Ρωμαίοι συχνά «όπλιζαν» τους καταπέλτες τους με κυψέλες και τις εκτόξευαν εναντία στους εχθρούς τους.
Οι μέλισσες μπορεί να φαίνονται άγριες, όμως η αλήθεια είναι ότι τείνουν να απαντούν μόνο όταν προκαλούνται. Μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να μεταφέρει ή να φορτώσει προσεκτικά κυψέλες σε έναν καταπέλτη. Όταν όμως οι κυψέλες συντριβούν σε ένα τείχος ή στο έδαφος, οι μέλισσες περνούν στην «αντεπίθεση».
Οι Ρωμαίοι εκτόξευαν τόσο συχνά κυψέλες από τους καταπέλτες τους, ώστε μερικοί ιστορικοί να πιστεύουν ότι αυτό συντέλεσε στην κατακόρυφη μείωση του πληθυσμού των ευρωπαϊκών μελισσών κατά τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Προφανώς επειδή μετέφεραν τα μελίσσια μακριά από τα εδάφη τους για να τα χρησιμοποιήσουν ως κρυφό όπλο.
Ο βασιλιάς Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος έκανε το ίδιο ενάντια στους Σαρακηνούς κατά τις Σταυροφορίες. Οι Σάξονες, οι Μαυριτανοί και οι Ούγγροι τις χρησιμοποίησαν επίσης σε διάφορες μάχες. Οι μέλισσες έχουν χρησιμοποιηθεί και στη θάλασσα. Υπάρχει τουλάχιστον ένα καταγεγραμμένο επεισόδιο όπου οι ναυτικοί ενός μικρού πλοίου στη Μεσόγειο σκαρφάλωσαν στα άρμενα και έριξαν κυψέλες στο κατάστρωμα μιας επιτιθέμενης γαλέρας, ανατρέποντας άμεσα στην κατάσταση σε βάρος του μεγαλύτερου πλοίου.
Όμως, η μέθοδος άντεξε πολλούς αιώνες. Στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, το 132ο Πεζικού της Πενσυλβανίας τράπηκε σε φυγή από τις μέλισσες, όταν οι οβίδες της Συνομοσπονδίας διέλυσαν τις κυψέλες ενός γειτονικού αγρότη.
Στην αποκαλούμενη και «μάχη των μελισσών» κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο οι βρετανικές όσο και οι γερμανικές δυνάμεις που πολεμούσαν για την πόλη Τάνγκα της Ανατολικής Αφρικής βασανίστηκαν από σμήνη μελισσών, οι οποίες εξαγριώθηκαν από τα πυρά των πολυβόλων που επέστρεφαν τις φωλιές τους.
Και οι δύο πλευρές κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ δημιούργησαν τρομερές παγίδες χρησιμοποιώντας κυψέλες ασιατικών μελισσών, που είναι μεγαλύτερες και πιο επιθετικές από τις αντίστοιχες της Δύσης. Και στην αυγή του 21ου αιώνα, οι επιστήμονες των ΗΠΑ προσπαθούν να εκπαιδεύσουν μέλισσες στην ανίχνευση εκρηκτικών. Ελπίζουν ότι οι μέλισσες θα είναι σε θέση να εντοπίζουν νάρκες και εργοστάσια βομβών.
Pingback: Τα ποτά της αρχαίας Ελλάδας | δρακοπουλιάδα