Οι Ζηλωτές είχαν πρότυπο τους Μακκαβαίους και ο ηγέτης τους, ο Ιούδας από τη Γαλιλαία, προσπάθησε να συνδέσει το όνομα του με τον οίκο των Ασμωναίων. Οι Σικάριοι είχαν έναν πιο ριζοσπαστικό κοινωνικό προσανατολισμό,
Αν τους Εσσαίους, τους Σαδδουκαίους και τους Φαρισαίους απασχολούσε κυρίως η αιώνια ζωή, ο απλός λαός απορούσε για το τι γίνεται με την επίγεια ζωή. Ο αιώνας περίπου από το 50π.Χ ως το 450μ.Χ. ήταν καθοριστικός από πολλές απόψεις. Στο επίπεδο της πολιτικής ιστορίας, η εδραίωση της ρωμαϊκής εξουσίας άλλαξε οριστικά τον πολιτικό χάρτη, Οι περισσότερες εβραϊκές κοινότητες είχαν συνηθίσει να ζουν μέσα σε έναν ελληνικό κόσμο. Τώρα θα έπρεπε να συνηθίσουν να ζουν και μέσα σε ένα ενιαίο, ρωμαϊκό κράτος. Παρ’ ότι αρχικά η έλευση της Ρώμης είχε γίνει δεκτή πολύ θετικά από τους Ιουδαίους, η ρωμαϊκή παρουσία, έντονα στρατιωτική, τελικά επιδείνωσε, τα προβλήματα αυτά. Τα αποτελέσματα ήταν ποικίλα.
Η εθνική ταυτότητα των Εβραίων ενισχύθηκε. Ενώ παλαιότερα η θρησκευτική ζωή ήταν κυρίως θέμα κανόνων και παράδοσης, από το τέλος του 1ου π.Χ. αιώνα θεσμοθετείται πιο αυστηρά και αποκτά το κέντρο της: τη συναγωγή. Κατά δύο αιώνες, από τον 1οπ.Χ. αιώνα ως τον 1ο μ.Χ. αιώνα περίπου, αρχίζουν να χτίζονται συναγωγές σε όλες τις περιοχές και πόλεις όπου υπάρχει το εβραϊκό στοιχείο. Ο ρόλος τους είναι κυρίως η ανάγνωση και η μελέτη της Τορά, είναι δηλαδή οίκοι προσευχής και εκπαίδευσης, αλλά κατά βάθος έχουν χαρακτήρα πολυδύναμο, αφού λειτουργούν και ως θησαυροφυλάκια για τους κοινούς πόρους της κοινότητας.
Οι ιερείς ή ραβίνοι είναι η ανερχόμενη ισχυρή ομάδα. Επιφορτισμένοι με τη διδασκαλία των γραφών, αλλά προερχόμενοι από το λαό, αποτέλεσαν έναν φραγμό στην εξουσία των ιερατικών κύκλων του ναού του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα.
Την ίδια εποχή ανακινούνται και οι συζητήσεις για τον «περιούσιο» λαό. Το επαναστατικό κίνημα των Ζηλωτών, φανατικών πιστών του εβραϊκού νόμου που δέχονταν ότι μόνος κύριος των πάντων είναι ο Θεός, έθεσε επιτακτικά το ζήτημα της απόκτησης αυτόνομης κρατικής υπόστασης και υιοθέτησε τη στάση της ένοπλης αντίστασης κατά των ρωμαϊκών στρατευμάτων.
Οι Ζηλωτές είχαν πρότυπο τους Μακκαβαίους και ο ηγέτης τους, ο Ιούδας από τη Γαλιλαία, προσπάθησε να συνδέσει το όνομα του με τον οίκο των Ασμωναίων. Στην ουσία οι Ζηλωτές υποκινούνταν μάλλον από τους Φαρισαίους, στους οποίους και προσέκειντο ιδεολογικά. Οι Ζηλωτές είχαν ενεργό ανάμιξη στην εβραϊκή εξέγερση του 66-70μ.Χ. όπως και μια άλλη ομάδα, οι Σικάριοι, έχοντας έναν πιο ριζοσπαστικό κοινωνικό προσανατολισμό, επεδίωκαν δίκαιη κατανομή του πλούτου και εγγράφοντας ακόμη και μεσσιανικά στοιχεία στην επιχειρηματολογία τους.
Ακόμη όμως και όσοι δεν μετουσίωναν τη ανάγκη τους για αλλαγή σε επαναστατική πράξη ένιωθαν -πιο έντονα μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση- πιεστικά τα ερωτήματα για το μέλλον του «περιούσιου λαού». Στην ουσία το εβραϊκό έθνος ενδιαφερόταν κυρίως να επιβιώσει. Για να το πετύχει, συσπειρωνόταν γύρω από τη σοφία των γραφών και ακολουθούσε έναν συντηρητικό τρόπο ζωής. Τα όποια επαναστατικά κινήματα είχαν χαρακτήρα περισσότερο εθνικό-κοινωνικό και όχι μεσσιανικό.
Αντίθετα, πιο έντονο ήταν τη περίοδο αυτή το κλίμα πνευματικής αναζήτησης και ανησυχίας στον κόσμο των εθνικών. Στις πολυεθνικές πόλεις της αυτοκρατορίας, κυρίως στην Ανατολή, αλλά και στην ίδια τη Ρώμη και μάλιστα μεταξύ της αριστοκρατίας, έξαρση σημείωναν οι μυστηριακές λατρείες, τη μαγεία και τη θεουργία. Ο προβληματισμός γύρω από τη μετέπειτα ζωή και τον κόσμο των μεταφυσικών φαινομένων αντανακλούσε μια εσωτερική αγωνία που βίωναν ολοένα περισσότερο οι άνθρωποι και που έμελλε να κορυφωθεί στους επόμενους δύο αιώνες.
Τη στιγμή αυτή εμφανίζεται ο Ιησούς. Η φυσιογνωμία του μας σώζεται σαν μέσα από σπασμένο καθρέφτη, μέσα από τα ευαγγέλια, τα «κανονικά» (αποδεκτά από την Εκκλησία) και τα «απόκρυφα» (σωζόμενα κυρίως σε δημοτικές γλώσσες όπως τα συριακά και τα κοπτικά). Ο ίδιος φαίνεται ότι θεωρούσε τον εαυτό του προφήτη, απεσταλμένο του Θεού. Μερικοί πίστεψαν ότι ήταν ο Μεσσίας, από τον Οίκο του Δαυίδ, που θα έσωζε τον περιούσιο λαό. Άλλοι έφτασαν στο σημείο να τον θεωρήσουν βασιλιά των Ιουδαίων, προσδίδοντας του πολιτικό ρόλο και φιλοδοξίες, πράγμα που ο ίδιος αποποιούνταν.
Το σημείο αφετηρίας του ήταν σίγουρα το κήρυγμα της αγάπης. Οι προεκτάσεις που πήρε η φιλοσοφία του και οι εξελίξεις της ζωής του διαμορφώθηκαν σίγουρα και σε διάλογο με την εποχή του, με τις μεσσιανικές ιδέες και τις εσχατολογικές ανησυχίες των συγχρόνων του. Προκάλεσε το μίσος των Σαδδουκαίων και των Φαρισαίων, την οργή των Ρωμαίων, τον θαυμασμό και το φόβο των απλών ανθρώπων. Και τελικά προδόθηκε. Από τον Ιούδα. Αλλά και από ολόκληρη την Ιουδαία.