Η πανώλης θέρισε την Ευρώπη από τον 6ο ως τον 19ο αιώνα. Οι γιατροί προσπαθούν όλους αυτούς τους αιώνες να καταλάβουν τον τρόπο με τον οποίο προκύπτει μια επιδημία, τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται και προσπαθούν να βρουν τρόπο αντιμετώπισης της και γιατί όχι ακόμη και πρόληψης της. Οι γιατροί της πανώλους είναι εκείνοι οι γιατροί που εξέφρασαν την άποψη τους, τεκμηριωμένη ή όχι, για την επιδημία και έκαναν τα πειράματα τους.
Οι γιατροί της πανώλους
Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε μια επιστημονική αντίληψη την οποία ανέπτυξε ο Γαληνός και υποστηρίζει ότι οι επιδημίες οφείλονταν στο μολυσμένο αέρα, στο λεγόμενο μίασμα. Με φωτιές, καπνούς και θυμιάματα προσπαθούν λοιπόν να απολυμάνουν τους χώρους και τον αέρα. Η άποψη αυτή κατά την οποία οι επιδημίες δεν είναι μεταδοτικές διατήρησε το κύρος ως το Μεσαίωνα, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση.
Ο Άραβας ιατρός Αβικέννας (980-1037), πρώτος, καταγράφει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση: Πριν εκδηλωθεί επιδημία πανώλους, αρχίζουν να βγαίνουν από τη γη ποντικοί, αρουραίοι και άλλα τρωκτικά. Συμπεριφέρονται σαν μεθυσμένα, γεννάνε όπου βρουν και πεθαίνουν σωρηδόν.
Το 1546 ο Τζιρολάμο Φρακαστόρο έγραψε το περίφημο βιβλίο του για τις μεταδοτικές λοιμώξεις. Εκεί ξεχωρίζει την πανώλη από άλλες μεταδοτικές ασθένειες και πιστοποιεί ότι είναι τρομερά επικίνδυνο ακόμη και το να πάρει κανείς ένα ρούχο από κάποιον άρρωστο με πανώλη. Όμως ούτε ο ίδιος ούτε ο Τζερόνιμο Μερκουλιάρε, που συνέχισε την παράδοση του, υποπτεύθηκαν ότι η αιτία της μόλυνσης ήταν οι ψύλλοι των ποντικών που κρύβονταν στα υπάρχοντα των πεθαμένων.
Τον ίδιο καιρό περίπου ο Αμβρόσιος Παρέ, πατέρας της νεότερης χειρουργικής, πλησίασε περισσότερο στα αίτια της λοίμωξης. Επισήμανε, ξανά το γεγονός ξανά το γεγονός των αρουραίων λίγο πριν από την έναρξη της επιδημίας πανώλους. Χρειάστηκαν όμως να περάσουν άλλα 250 χρόνια μέχρις ότι ο Ελβετός Γιερσέν (Yesrsin) ανακαλύψει την αιτία και τη σχέση της αρρώστιας με τους αρουραίους και τους ψύλλους των τρωκτικών.
Το 1631 ο Αθανάσιος Κίρχνερ θα ανακαλύψει με το μικροσκόπιο μέσα στο πύον από βουβώνες, αλλά και στο αίμα ασθενών, κάτι μικρά σκουληκάκια που τα ονόμασε «vermiculi» και εντόπισε σε αυτά την αιτία της πανώλους. Αν ήταν πράγματι τα Gram-αρνητικά βακτήρια που προκαλούσαν την πανώλη, είναι δύσκολο να το πει κανείς σήμερα. Δεν παύει όμως να είναι ο πρώτος που έγραψε ότι το λεγόμενο «μίασμα» δεν είναι τίποτα άλλο από ένας στρατός από μικρά σκουληκάκια που μπαίνει με την αναπνοή ή από το δέρμα στο σώμα, κάνει τους αδένες να γεμίζουν πύον και σκοτώνουν τον ασθενή. Οι πρακτικές που ακολουθούσαν τότε οι γιατροί ήταν «μεσαιωνικές». Ο φόβος για το μίασμα τους έκανε να ντύνονται με βαριά ρούχα ποτισμένα σε κερί και να φοράνε μια περίεργη μάσκα, μέσα στην οποία έβαζαν σφουγγάρι με ξύδι, καμφορά ή άλλα αντισηπτικά ονομαζόμενα «νερά της πανώλους». Ένα από αυτά ανακάλυψαν γύρω στο 1700 στην Κολωνία δύο Ιταλοί αδελφοί, ο Ιωάννης-Βαπτιστής και ο Ιωάννης-Μαρία Φαρίνα. Είναι το επιλεγόμενο «Eau de Cologne, η σημερινή κολώνια.
Το πλοίο «Le Grand Antoine»
Οι αυστηροί έλεγχοι στα λιμάνια δεν είχαν πάντα αποτέλεσμα. Στις 22 Μαΐου 1720 άραξε στη Μασσαλία το πλοίο «Le Grand Antoine». Το περίμεναν με ανυπομονησία γιατί έφερνε πραμάτεια από την Ανατολή για μια μεγάλη εμπορική έκθεση. Ο καπετάνιος του είχε ήδη μαζί του τρία διαβατήρια υγείας από τη Σίδη, τη Τρίπολη και την Κύπρο, που του επέτρεπαν ελεύθερη πρόσβαση, αλλά και ένα άλλο από τον ιατρό του πλοίου -που ήδη πεθάνει μετά από 7 ναύτες- το οποίο έλεγε ότι πέθαναν από πανώλη. Στις 27 Μαΐου πεθαίνει άλλος ένας μέσα στο πλοίο. Τον νεκροτομούν στο νοσοκομείο του λιμανιού, αλλά πάλι κρύβουν ότι ήταν πανώλης. Στις 12 Ιουνίου πεθαίνει ο υπάλληλος του τελωνείου που είχε επισκεφθεί το πλοίο και κατόπιν δύο ναύτες. Ο αρμόδιος χειρουργός το αποκρύπτει ξανά έως ότου πεθάνει και αυτός.
Η πραμάτεια είχε βγει στο λιμάνι. Λίγο αργότερα, την 1η Αυγούστου, πεθαίνουν μαζικά 100 άτομα, ενώ στις αρχές Σεπτεμβρίου πάνω από 1.000. Κανείς δε δέχεται να τους θάψει και οι αρχές πανικοβλημένες φέρνουν κατάδικους από τις φυλακές. Από τους 698 κατάδικους πεθαίνουν οι 457.
Στην επιδημία αυτή ο καθηγητής παθολογίας Ντεϊτιέ (Deidier) από την Ζυρίχη θα κάνει στο Μονπελιέ (Montpellier) τα πρώτα πειράματα που αποδεικνύουν τη μεταδοτικότητα της ασθένειας. Παίρνοντας χολή από ασθενή και δίνοντας την ενδοφλεβίως, από το στόμα ή υποδόρια, μεταδίδει την αρρώστια σε σκύλους. Από τότε η αυστηρή επιτήρηση των ταξιδιωτών γίνεται νόμος.
Η Παναγία η Κουμαριώτισσα
Στην Τουρκία, που οι αρχές δεν παίρνουν καμιά προφύλαξη, ο πληθυσμός συνεχίζει να αφανίζεται. Οι πολλοί θάνατοι του 1836 αναγκάζουν τον σουλτάνο Μαχμούτ Β’ να ακολουθήσει την εισήγηση των ιατρών Στεφάνου και Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (παππού του μαθηματικού), για άμεση μεταφορά όσων έχουν προσβληθεί από πανώλη στο λοιμοκαθαρτήριο του Πύργου του Λεάνδρου. Το μέτρο αυτό βοηθά στο να καταστείλουν την επιδημία. Για να τους ευχαριστήσει ο σουλτάνος τους έδωσε την άδεια να ανεγερθεί η εκκλησία της Παναγίας Κουμαριώτισσας στο Νεοχώρι.
Ο γιατρός Αλέξανδρος Γιερσέν
Την αποφασιστική ανακάλυψη για την αντιμετώπιση της πανώλους θα κάνει ο Ελβετός γιατρός Αλέξανδρος Γιερσέν, που έφερε στο φως το αιτιογόνο βακτήριο της πανώλους, τη Yersinia pestis, που πήρε το όνομα του. Ο Γιερσέν απέδειξε ότι ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα ήταν ο αρουραίος. Είχε εντυπωσιαστεί από τις εκατοντάδες νεκρών αρουραίων που είδε στους δρόμους του Χονγκ Κονγκ, και από την εικόνα αυτή βοηθήθηκε να κάνει τον πρώτο συνειρμό.
Τον Απρίλιο του 1895 κλήθηκε από το Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι να αναλάβει την έρευνα για την προφύλαξη και τη θεραπεία της πανώλους. Τον ίδιο χρόνο, στο τεύχος Ιουλίου του περιοδικού του Ινστιτούτου δημοσίευσε τα πρώτα αποτελέσματα με αντιτοξικούς όρους. Τον Σεπτέμβριο σώζει με τους όρους αυτούς εκατοντάδες άρρωστους με πανώλη στην Ινδοκίνα, όπου είχε κληθεί.
Τον τρίτο κρίκο της αλυσίδας έκλεισε στη Βομβάη ο Ισπανός Σιμόντ (Simont) που εργαζόταν με τον Γιερσέν στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι. Παρατήρησε ότι οι ξυπόλητοι Hindus πριν εμφανίσουν αποστήματα στη βουβωνική χώρα, εμφάνιζαν μικρή φλύκταινα στο δέρμα του ποδιού τους, συνήθως κάτω από τα σφυρά (αστράγαλος). Την ονόμασε «Phlyktaena praecox»=πρώιμη φλύκταινα. Από το υγρό αυτό καλλιέργησε Yersinia. Βλέποντας την ομοιότητα με τα τσιμπήματα των ψύλλων «ψυλλιάστηκε».
Όπως έγραψε αργότερα, εκείνη την ώρα ανατρίχιασε πιστεύοντας ότι ίσως ανακάλυψε το μεγάλο μυστικό της αρρώστιας. Συγκέντρωσε τότε ψύλλους από αρουραίους που πέθαναν και με το μικροσκόπιο, αλλά και στις καλλιέργειες, ανακάλυψε Yersiniae. Κατόπιν τοποθέτησε δοκιμαστικά σε θάλαμο που χωριζόταν με συρμάτινο δίχτυ, από τη μια μεριά έναν αρουραίο με πανώλη, γεμάτο ψύλλους, και από την άλλη έναν υγιή αρουραίο, που είχε αφαιρέσει όλους τους ψύλλους. Το ήδη άρρωστο ζώο πέθανε μέσα σε μια μέρα, ενώ το υγιές έπειτα από έξι ημέρες. Έκανε το ίδιο πείραμα με έναν άρρωστο αρουραίο χωρίς ψύλλους και έναν υγιή χωρίς ψύλλους. Το αποτέλεσμα ήταν ο άρρωστος να πεθάνει και ο υγιής να επιζήσει. Ήταν πια φανερό ότι το βακτήριο της πανώλους το περνούσαν οι ψύλλοι από τον έναν αρουραίο στον άλλον μέσα από το συρμάτινο δίχτυ, ενώ ο ένας αρουραίος δε μπορούσε να κολλήσει αν δεν υπήρχαν ψύλλοι.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ήρθαν τα εντομοκτόνα και έτσι η ασθένεια περιορίστηκε. Σήμερα αν κάποιος προσβληθεί από πανώλη θεραπεύεται με αντιβιωτικά. Η πανώλης νικήθηκε σχεδόν πια οριστικά, παρ’ όλο που πολλά τρωκτικά παραμένουν ακόμη σαν φυσική δεξαμενή στη νοτιοανατολική Ασία, το Ιράν, τις Ινδίες, την κεντρική και νότια Αφρική, αλλά και τις δυτικές πολιτείες της Αμερικής, προκαλώντας σποραδικά μικρές επιδημίες και μεμονωμένους θανάτους.
Πηγή: http://www.enet.gr
[…] Οι γιατροί της πανώλους 17 Μαρτίου 2020 […]