Οι Γεωργικοί Συνεταιρισμοί, η δημιουργία και η ανάπτυξη τους συνδέονται άρρηκτα με το όνομα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Ποιες ήταν όμως οι αντιλήψεις του τελευταίου για τους συνεταιρισμούς και ποιες οι πολιτικές πράξεις του;
Οι συνεταιριστικές αντιλήψεις του Αλέξανδρου Παπαναστασίου διαμορφώνονται με πλαίσιο τη Γερμανία και φέρουν σαφή τα ίχνη των γερμανικών επιρροών. Το σύστημα των γεωργικών συνεταιρισμών στη Γερμανία στις αρχές του 20ου αιώνα βασιζόταν στους πιστωτικούς και καταναλωτικούς συνεταιρισμούς και διακρινόταν από την προσήλωση του στους οικονομικούς σκοπούς, την αρχή της ουδετερότητας και την πολιτική των «ανοιχτών θυρών».
Την περίοδο που ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου βρίσκεται στη Γερμανία για σπουδές έρχεται σε επαφή με τα θεωρητικά προβλήματα του συνεταιρισμού και συλλέγει υλικό σχετικό με τη γέννηση των συνεταιρισμών στις σπουδαιότερες χώρες. Την ίδια εποχή διαδίδονται και αναπτύσσονται οι ιδέες του καταναλωτικού συνεταιριστικού σοσιαλισμού ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται μια πλειάδα συνεταιριστών σοσιαλιστών, που προβάλλουν την υλιστική εξελικτική συνεταιριστική ιδέα.
Σε αυτό το κλίμα διαμορφώνονται οι απόψεις του Αλέξανδρου Παπαναστασίου σχετικά με τη μορφή και το είδος των συνεταιρισμών, τη σχέση τους με το κράτος και τον ευρύτερο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τους ρόλο. Ταυτόχρονα διερευνούσε τα συστήματα των έγγειων σχέσεων, τις μορφές καλλιέργειας της γης και τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Από αυτήν περίοδο διακρίνονται τα ψήγματα μιας αναζήτησης και μιας προσπάθειας να προσεγγίσει ένα σφαιρικότερο σχήμα εκσυγχρονιστικής ανάπλασης του αγροτικού χώρου.
Η πρώτη θέση του Παπαναστασίου αναφέρεται στη δυνατότητα τροποποίησης του κοινωνικού καθεστώτος μέσω των συνεταιρισμών και γενικότερα στον αναπλαστικό και διαπαιδαγωγικό τους ρόλο. Η δεύτερη θέση του θεωρεί τη συνεταιριστική οργάνωση του λαού ως κύρια προϋπόθεση του αστικού εκσυγχρονισμού. Η τρίτη θέση αφορά τη διασύνδεση του συστήματος της μικρής ιδιοκτησίας με τη συνεταιριστική οργάνωση. Η πρόταση αυτή, στρατηγικού χαρακτήρα, υπακούει σε ένα ευρύτερο σχήμα προτεραιοτήτων, που ο Παπαναστασίου πρόκρινε όταν ήρθε στη Ελλάδα: αγροτική μεταρρύθμιση – μικρή ιδιοκτησία – συνεταιρισμός – ιδρύματα αγροτικής πίστης. Το υπόδειγμα που συνέδεε τη μικρή ιδιοκτησία με τη συνεταιριστική οργάνωση έκλεινε το δρόμο για τη μεγάλη καπιταλιστική εκμετάλλευση στον αγροτικό χώρο.
Οι Γεωργικοί Συνεταιρισμοί και η σχέση τους με το κράτος έχει από νωρίς προβληματίσει τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο τελευταίος θεωρεί ότι δεν χρειάζεται το σύστημα των συνεταιρισμών να ακολουθήσει τα ίδια στάδια με τις ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά πρέπει να αναπτυχθούν ταχύτερα. Το κράτος πρέπει να είναι αρωγός και συντελεστής σε αυτό το εγχείρημα.
Την περίοδο της δράσης του Παπαναστασίου έχει αναπτυχθεί μια επικίνδυνη επιχειρηματολογία για την υπαγωγή του συνεταιρισμού στην νομοθεσία των εμπορικών εταιρειών ή την αλλοίωση της συνεταιριστικής οργάνωσης με τη συμμετοχή επιχειρηματιών, που ασκούσαν κερδοσκοπικές δραστηριότητες παράλληλες και αντίθετες με τις κοινωφελείς εργασίες των συνεταιρισμών. Ο Παπαναστασίου θα υπογραμμίσει ότι ο συνεταιρισμός είναι ένωση προσώπων και όχι κεφαλαίων. Άλλωστε, ο πολιτικός είναι θιασώτης της αρχής της δημοκρατικής λειτουργίας του συνεταιρισμού, ένα μέλος, μια ψήφος, και εναντίον της μη συμμετοχής των άλλων μελών πλην του αρχηγού της αγροτικής οικογένειας.