Οι αστικοί συνεταιρισμοί διαφέρουν από τους γεωργικούς ως προς το σκοπό και τις δραστηριότητες, το γεωγραφικό χώρο όπου λειτουργούν τις χρηματοδοτικές και φορολογικές πολιτικές που εφαρμόζονται στη περίπτωση τους, ενίοτε δε και ως προς το νομοθετικό πλαίσιο και το αρμόδιο υπουργείο που ασκεί την εποπτεία.
Στην Ελλάδα οι αστικοί συνεταιρισμοί καθυστερούν να κάνουν την εμφάνιση τους σε σύγκριση με τους γεωργικούς της χώρας μας και τους αστικούς άλλων βαλκανικών χωρών. Οι αιτίες πιθανόν πρέπει να αναζητηθούν στο επίπεδο των κοινωνικών δομών, στις αδυναμίες της μεσαίας τάξης και την καθυστερημένη συγκρότηση των αστικών κέντρων.
Οι αστικοί συνεταιρισμοί
Οι »κλειστοί» συνεταιρισμοί
Οι γνωστότεροι και μακροβιότεροι αστικοί συνεταιρισμοί είναι οι καλούμενοι «κλειστοί» ή ομοιοεπαγγελματικοί, για το λόγο αυτό οργανώθηκαν και λειτούργησαν από και για τους υπαλλήλους του δημοσίου τομέα, τραπεζών κ.α. Από το 1915 οι κλειστοί αυτοί συνεταιρισμοί παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στον τομέα και για το σκοπό τον οποίο δημιουργήθηκαν.
Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί
Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι μία χαρακτηριστική μορφή συνεταιρισμού στην Ελλάδα του 20ου αιώνα. Η οργανωτική αυτή προσπάθεια είχε ταχεία επέκταση και εξέλιξη σε ολόκληρη τη χώρα. Η πολύ ευνοϊκή υποδοχή που επιφύλαξε το κοινό στον πρωτόγνωρο αυτό για την Ελλάδα συνεταιριστικό θεσμό έγκειται προφανώς στο γεγονός ότι οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί ήταν απαλλαγμένοι από την ασφυκτική τροχοπέδη του ομοιεπαγγελματισμού. Τα μέλη των πιστωτικών συνεταιρισμών σε διαφορετικές επαγγελματικές και επιχειρηματικές κατηγορίες των τοπικών κοινωνιών και ιδρύονται με πρωτοβουλία συνήθως των τοπικών επιμελητηρίων.
Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί συνέλεξαν, δημιούργησαν και διαχειρίστηκαν επιτυχώς ίδια κεφάλαια. Με αυτόν τον τρόπο και με την τήρηση των όρων και των κριτηρίων που έθεσε η Τράπεζα της Ελλάδος. Πρωτοβάθμιοι πιστωτικοί συνεταιρισμοί αναβαθμίστηκαν σε 14 πιστωτικές τράπεζες με έδρα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λαμία, Πάτρα, Ηράκλειο, Χανιά, Μυτιλήνη και αλλαχού, οι οποίες με τη σειρά τους προέβησαν στην ίδρυση τριτοβάθμιας συνεταιριστική τράπεζας .
Αυτός ο τραπεζοσυνεταιριστικός τομέας, του οποίου η οριζόντια και κάθετη οργανωτική δομή καθώς και οι εργασίες ανταποκρίνονταν εξ ολοκλήρου στα ευρωπαϊκά πρότυπα , δημοσιοποιεί τις επιλογές της ελληνικής κοινωνίας και την ανάγκη μιας ισόρροπης, συμμετοχικής και «αφιλοκερδούς» αναπτυξιακής συμπεριφοράς και πολιτικής, η οποία θα υποστασιοποιεί και θα δίνει σάρκα και οστά στη συμμετοχική δημοκρατία που εξαγγέλλει το Σύνταγμα του 1975.
Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί
Οι συνεταιρισμοί γυναικών πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια και έχουν σκοπό την οικονομική, κοινωνική και επιμορφωτική προαγωγή γυναικών, με τη δημιουργία και διαχείριση συνεταιριστικών μικροεπιχειρήσεων (αγροτουρισμός, χειροτεχνία, υφαντά, ταπητουργία, ενδύματα, παραδοσιακά τρόφιμα κ.α.). Μικρός αριθμός είναι αστικοί, ενώ οι περισσότεροι δραστηριοποιούνται στον αγροτικό τομέα.
Το κοινωνικό επιχειρείν
Το κοινωνικό επιχειρείν των εργαζομένων αναδύθηκε στην επιφάνεια τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα με δύο πρωτοπόρες οργανωτικές μορφές. Η πρώτη αφορά τη συμμετοχή των εργαζομένων στις επιχειρήσεις στο ιδιοκτησιακό, επιχειρησιακό και διευθυντικό καθεστώς και δικαίωμα των εργαζομένων στις επιχειρήσσεις (παράδειγμα οι 2.500 εργαζόμενοι στον Σκαραμαγκά που αγόρασαν το 49% της επιχείρησης και οργανώθηκαν το 1997 σε αστικό συνεταιρισμό εργατικής διαχείρισης).
Η δεύτερη οφείλεται στην πρωτοβουλία του Υπουργείου Υγείας, το οποίο με νόμο πρότεινε το 1999 τη δημιουργία κοινωνικών συνεταιρισμών για μέλη της κοινότητας ασθενών και ατόμων με ειδικές ανάγκες. Με τους ειδικούς αυτούς συνεταιρισμούς των οποίων η οργανωτική μορφή και η γενικότερη φιλοσοφία συμπορεύονται με τον σύγχρονο ευρωπαϊκό προβληματισμό για τις κοινωνικώς και οικονομικώς αδύναμες ομάδες πληθυσμού η ελληνική πολιτεία αναγνωρίζει επίσημα τον κοινωνικοκρατικό ρόλο του συνεταιριστικού θεσμού σε θέματα διαχείρισης της απασχόλησης, της κοινωνικής οικονομίας και του κοινωνικού επιχειρείν.