Νησιά του Αιγαίου πριν το 1821

Τριάντα τέσσερα νησιά του Αιγαίου αποτελούσαν τη διοικητική περιφέρεια που υπαγόταν στον Τούρκο αρχιναύαρχο του τουρκικού στόλου, τον καπουδάν πασά. Τα νησιά αυτά ήταν οι Κυκλάδες, τα νησιά του Αργολικού και του Σαρωνικού κόλπου, οι Σποράδες, τα Ψαρά, από τα Δωδεκάνησα μόνο η Πάτμος, η Κάσος και η Αστυπάλαια και το Τρίκερι στον Παγασητικό κόλπο.

Η Τήνος ήταν το τελευταίο νησί από τις Κυκλάδες που περιήλθε στους Τούρκους, μόλις το 1715. Όταν πέρασε στα χέρια των Τούρκων παραχωρήθηκε ως τιμάριο στη σύζυγο του σουλτάνου και αργότερα στον διευθυντή του νομισματοκοπείου ως το 1805. Στα άλλα νησιά η δικαιοδοσία του καπουδάν πασά ήταν απόλυτη. Άμεσος βοηθός του ήταν ο δραγουμάνος του στόλου, ο οποίος ήταν πάντα Έλληνας. Η ανάμιξη του Φαναριώτη αξιωματούχου στις υποθέσεις των νησιωτικών κοινοτήτων δημιούργησε μια ιδιότυπη διοικητική μορφή σε ένα τμήμα του Αιγαίου, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.

Ζητήματα φορολογικά, διορισμοί ή επικύρωση εκλογής προκρίτων, κωδικοποίηση νομικών εθίμων και απονομής δικαιοσύνης, θέματα παιδείας και εκκλησίας και πλήθος άλλων αρμοδιοτήτων υπάγονταν στην αρμοδιότητα του δραγουμάνου του στόλου. Μπορούμε να πούμε ότι ο δραγουμάνος ήτα ο συγκυβερνήτης των νησιών.

Εκτός από τη διοικητική αυτονομία, για την ανάπτυξη της νησιωτικής οικονομίας, τεράστια υπήρξε και η ώθηση την οποία έδωσε η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), η σύμβαση του Αϊναλή Καβάκ (1779) και η εμπορική συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (1783). Με τις συνθήκες αυτές μπορούσαν τώρα οι Έλληνες με ρωσική σημαία να ταξιδεύουν ανενόχλητα στον Εύξεινο Πόντο και στα λιμάνια της ανατολικής Μεσογείου.

Στα νησιά του Αιγαίου ιδρύθηκαν ρωσικά προξενεία, τα ναυπηγεία των νησιών κατασκεύαζαν πλοία, που η χωρητικότητα τους ήταν 400 τόνοι. Οι μεταφορές περιήλθαν στα χέρια των νησιωτών, ιδίως μετά την κάμψη του γαλλικού εμπορίου στη Μεσόγειο. Η οικονομική αυτή άνθηση αύξησε τον πληθυσμό των νησιών, μερικά από τα οποία επανακατοικήθηκαν. Η φτώχεια των προηγούμενων δεκαετιών είχε ωθήσει πολλούς νησιώτες να ψάξουν για καλύτερη τύχη στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία.

Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι τη μεγαλύτερη ναυτιλιακή κίνηση παρουσίαζαν τα πιο άγονα νησιά του Αιγαίου: τα Ψαρά, οι Σπέτσες, η Ύδρα, η Μύκονος, η Σκόπελος, η Σαντορίνη, η Κάσος, που η αύξηση των πλοίων τους συμβαδίζει με την αύξηση του πληθυσμού.

Από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου που δεν ανήκουν στην παραπάνω διοικητική περιφέρεια, δεν είχαν δηλαδή υπαχθεί στη δικαιοδοσία του καπουδάν πασά, η Χίος γνώρισε αξιόλογη ακμή. Ήταν ο τελευταίος σταθμός πριν τα πλοία φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Η ευφορία του εδάφους της, ο μεγάλος αριθμός των κατοίκων της, που τους διέκρινε η φιλομάθεια και το εμπορικό πνεύμα συνετέλεσαν την οικονομική και πνευματική άνοδο της. Η Μυτιλήνη και τα άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίο, καθώς και τα Δωδεκάνησα δεν υστερούν σε επιτεύξεις. Χωρίς να φτάνουν στην ακμή των προαναφερθέντων νησιών, ζώντας σε δυσμενέστερες συνθήκες κατορθώνουν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για να συμβαδίσουν με τον υπόλοιπο Ελληνισμό, που έχει προηγηθεί στην οικονομική ανάπτυξη.

Με πληροφορίες από: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html