Νεοπλατωνισμός και Σχολή των Αθηνών

Τον 3ο αιώνα τα στοιχεία της φθοράς των παραδοσιακών φιλοσοφικών τάσεων που συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμη, του μέσου δηλαδή πλατωνισμού, του Νεοπυθαγορισμού, και του Σκεπτικισμού, αναφαίνονται στην αδυναμία παρουσίας εκπροσώπων. Ο Σκεπτικισμός και ο Αριστοτελισμός, δεν κατόρθωσαν να έχουν ικανούς συνεχιστές στον αιώνα αυτό. Ίσως το τέλος της αρχαίας φιλοσοφίας στο βαθμό που είναι συνδεδεμένη με την αρχαία θρησκεία θα εξαφανιζόταν τον 3ο αιώνα, αν δεν εμφανιζόταν τάση που ονομάστηκε στα νεότερα χρόνια Νεοπλατωνισμός.

Οι Νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι θα υποστηρίξουν ότι υπάρχει συμφωνία ιδεών και θέσεων μεταξύ του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα. Η στάση αυτή πρέπει να θεωρηθεί όχι μόνο ως η κατάληξη της εκλεκτικής στάσης, αλλά ως η αντίδραση στην ογκούμενη πολεμική των θέσεων του Χριστιανισμού, αλλά και της στάσης του έναντι της αρχαίας φιλοσοφίας.

Επειδή λοιπόν εδράζεται κυρίως η πολεμική των Χριστιανών διανοητών στην δήλωση της ύπαρξης των διαφωνιών εντός της αρχαίας φιλοσοφίας, με την συμφωνία που τη διακρίνουν οι Νεοπλατωνικοί αίρονται οι κατηγορίες της έλλειψης συμφωνίας.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Νεοπλατωνισμός πρέπει να θεωρηθεί ως το δραματικότερο φαινόμενο του αιώνα αυτού, αφού συνιστά την πηγή και τη συνέχιση της αρχαίας φιλοσοφίας. Λόγω της συγχώνευσης σχεδόν όλων των άλλων φιλοσοφικών διδασκαλιών στον Νεοπλατωνισμό, καλείται να συντηρήσει και να δώσει αυτός, ό,τι έχει επιτελέσει η κλασική φιλοσοφία.

Ο Νεοπλατωνισμός είναι ο αποδέκτης και ανανεωτής της αρχαίας φιλοσοφίας. Το ότι όμως ούτε αυτός συντηρήθηκε αυτούσιος τα επόμενα χρόνια, δεν μειώνει την αξία του, εφ’ όσον άλλωστε θεωρείται ότι συνέβαλε γενικότερα στη φιλοσοφική διανόηση. Κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της περιόδου είναι ο Πλωτίνος και ο Πορφύριος.

Στη Σχολή των Αθηνών είναι έκδηλα τα σημεία μεταστροφής των Νεοπλατωνικών φιλοσόφων, οι οποίοι από Υπομνηματιστές του Πλάτωνα έγιναν απλά Σχολιαστές του Αριστοτέλη. Κύριοι πόλοι την περίοδο αυτή είναι ο Πρόκλος και ο Δαμάσκιος, που ήταν και ο τελευταίος Σχολάρχης της Σχολής των Αθηνών. Ο πρώτος πρέπει να χαρακτηριστεί ως πανεπιστήμων με ισχυρές φιλοσοφικές διεισδύσεις σε πολλά αντικείμενα της διανόησης. Ο δεύτερος, εκτός του έργου του, συνδέεται με την εν λόγω σχολή, επειδή η τελευταία έκλεισε και ο Δαμάσκιος κατέφυγε μαζί με κάποιους μαθητές του στην αυλή του Πέρση μονάρχη.

Ο Πρόκλος ήταν από την Λυκία ή την Κωνσταντινούπολη. Ο Πρόκλος ακολουθούσε τον θεουργό Ιάμβλιχο. Ασπαζόταν την πυθαγόρεια αντίληψη περί μετενσάρκωσης και θεωρούσε τον εαυτό του ως μετενσάρκωση του Νικόμαχου του Γερασηνού. Κατά βάθος ο Πρόκλος ήταν συνεχιστής του Νεοπλατωνισμού. Ο Πρόκλος στράφηκε κατά των χριστιανών. Αυτό δικαιολογεί και την αντίδραση των Χριστιανών εναντίον του. Η φιλοσοφία του Δαμάσκιου χαρακτηρίζεται ως «μυστική ή θεοσοφική και κριτική ή διαλεκτική». Έτσι διασταυρώνεται η διαλεκτική με τον μυστικισμό.