Νεολιθική Εποχή: Διμήνι και Σέσκλο (7000π.Χ.-4500π.Χ.)

Το Διμήνι και το Σέσκλο είναι δύο από τους αρχαιότατους οικισμούς της Θεσσαλίας, που κατοικήθηκαν για πρώτη φορά στην αρχή της 7ης χιλιετίας (6800 π.Χ) και ερημώθηκαν λίγο πριν το τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ (4400 π.Χ). μετά την προκεραμική περίοδο και πριν την τελική Νεολιθική Εποχή. Απέχουν λίγα χιλιόμετρα από τον Βόλο.

Νεολιθική Εποχή: οικίες στο Διμήνι

Τα σπίτια είναι διατεταγμένα περιμετρικά σε μια κεντρική αυλή. Η κεντρική αυλή αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού. και ορίζεται από δύο ομόκεντρους σχεδόν κυκλικούς λίθινους περιβόλους, που αποτελούν τους δύο πρώτους από τους έξι συνολικά περιβόλους του Διμηνίου. Η πρόσβαση στην κεντρική αυλή εξασφαλιζόταν από από τους τέσσερις διαδρόμους που είναι ακτινωτά διατεταγμένοι προς αυτήν και παράλληλα χωρίζουν τον οικισμό σε τέσσερις περιοχές (γειτονιές) εκτεινόμενες γύρω από την αυλή σε χαμηλότερο επίπεδο.

Περιμετρικά της κεντρικής αυλής οργανώνονται 14 μονόχωρα κτίρια που αποτελούσαν τις κατοικίες των νεολιθικών ανθρώπων. Εξαίρεση αποτελεί το μέγαρο που κτίστηκε στην βόρεια πλευρά της κεντρικής αυλής. Τα κτήρια της είχαν λιθόκτιστα θεμέλια, ανωδομή από ωμά πλιθιά και η στέγη ήταν κατασκευασμένη από ξύλα και καλάμια, δίρριχτη και καλυπτόταν εξωτερικά από στοιβαχτό πηλό.

Η κεντρική αυλή ήταν ένα σημείο αναφοράς με βάση το οποίο αναπτυσσόταν η πολεοδομική οργάνωση του οικισμού, αλλά και ένας χώρος που η χρήση και η λειτουργία του καθοριζόταν από την ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων των κατοίκων του οικισμού.

Το Λαμιόσπιτο

Στο Διμήνι το 1886 ανεσκάφη ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος που είναι γνωστό ως «Λαμιόσπιτο». Οι μεγάλοι τάφοι είναι περιορισμένοι, το οποίο μας κάνει να υποθέσουμε ότι ανήκουν σε σημαίνοντα πρόσωπα. Οι τάφοι, γενικά, δεν έχουν κανονικό προσανατολισμό και η ταφή είναι συνήθως ατομική. Οι νεκροί θάβονται με τα ρούχα τους και τα στολίδια τους. Ακόμη συνοδεύονται από εργαλεία καθημερινής χρήσης, το οποίο σημαίνει ότι οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν στη μετά θάνατον ζωή. Τα εργαλεία αυτά φέρουν ίχνη χρήσης, το οποίο μας κάνει να υποθέσουμε ότι οι νεκροί ήταν και οι ιδιοκτήτες τους.
Το 2001 οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια μυκηναϊκή πόλη και ένα ανακτορικό συγκρότημα που πιστεύεται, ότι θα μπορούσε να είναι μέρος της αρχαίας Ιωλκού, κάτι όμως που παραμένει μια απλή εικασία.
Μια εγχάρακτη πέτρα και ένα εγχάρακτο όστρακο επιβεβαιώνουν τη χρήση της γραφής Γραμμική Β.

Ο «Πολιτισμός του Σέσκλου»

Ο νεολιθικός οικισμός του Σέσκλου βρίσκεται νοτιοανατολικά από το σύγχρονο ομώνυμο χωριό, και απέχει 14 χιλιόμετρα από την πόλη του Βόλου.Η περιοχή πήρε το όνομα της από το φυτό σέσκουλο που υπάρχει στην περιοχή. Ο οικισμός αναπτύχθηκε στο λοφώδες περιβάλλον κοντά στον Παγασητικό κόλπο και τη λίμνη Κάρλα. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή της θέσης από τους πρώτους κατοίκους της διαδραμάτισε η γεωμορφολογία της ευρύτερης περιοχής, με τα βαθιά ρέματα και τους χαμηλούς λόφους με τη μεγάλη αποστραγγιστική ικανότητα.

Αρχικά ο οικισμός παραμένει αραιοκατοικημένος. Πάνω στο λόφο χτίζονται τα πρώτα σπίτια, με λίθινα θεμέλια, τοίχους από πλιθιά, δάπεδα από πατημένο πηλό, ενώ ανάμεσα στα οικήματα αναπτύσσονται ενδιάμεσοι ανοικτοί χώροι για τις καθημερινές οικοτεχνικές δραστηριότητες των κατοίκων. Αργότερα ο οικισμός απέκτησε μεγάλη έκταση και κατοικήθηκε και ο χώρος απέναντι από το λόφο.

Η περίοδος αυτή ταυτίζεται με τον «Πολιτισμό του Σέσκλου» και χαρακτηρίζεται από την αρχιτεκτονική οργάνωση του οικισμού, την αύξηση της γραπτής κεραμικής με παράλληλη βελτίωση της τεχνικής όπτησης της κεραμικής, που επιτυγχάνει θαυμάσια κόκκινα χρώματα και από τη γενικευμένη χρήση λίθινων εργαλείων και οψιανού από τη Μήλο. Σχεδόν όλα τα αρχιτεκτονικά λείψανα που είναι σήμερα ορατά πάνω στο λόφο ανήκουν στη φάση αυτή.

Ο «οίκος του κεραμέως»

Στα τελευταία χρόνια η κατοίκηση περιορίστηκε στο χώρο της Ακρόπολης, όπου κτίζεται ένα μεγάλο μεγαροειδές οίκημα, που περιβάλλεται από περιβόλους με χωρορυθμιστικό ρόλο, όπως και στην περίπτωση του Διμηνίου όπου ανεσκάφη κτίριο με τρία δωμάτια. Τα υπόλοιπα κτίρια διατάσσονται γύρω απ’ αυτό. Το κτίριο αυτό ονομάστηκε από τους αρχαιολόγους «οίκος του κεραμέως», επειδή βρέθηκαν πολλά κεραμικά στο εσωτερικό του.

Οι κατοικίες στις δύο περιοχές υιοθετούν πυκνή διάταξη και καλύπτουν περίπου 100 στρέμματα. Παρατηρούνται συστήματα προστασίας, στο μεν Διμήνι κτίστηκαν διαδοχικά έξι ομόκεντροι τοίχοι που διακόπτονται από εισόδους τοποθετημένες στη σειρά και συνδέονται με εγκάρσια τοιχάρια, ενώ στο Σέσκλο κτίστηκαν μόνο τρεις. Τα σπίτια είναι ημιυπόγειες καλύβες με μόνο ένα χώρο, τα οποία συνυπάρχουν με άλλους τύπους σπιτιών στον ίδιο οικισμό.  
Τα τετράπλευρα μονόχωρα οικήματα  είναι συχνότερα και είναι σχεδόν πάντοτε χτισμένα με αχυροπηλό και η στέγη τους είναι δίρριχτη. Τα υλικά για το χτίσιμο των σπιτιών εξορύσσονται κοντά στις κατοικημένες περιοχές. 

Τα μέγαρα του Σέσκλου

Στο Σέσκλο συναντάμε δίχωρα σπίτια με δυο ίδια δωμάτια αλλά και τα λεγόμενα «μέγαρα» που αποτελούνται από ένα μεγάλο δωμάτιο, ένα πρόπυλο και ένα μικρότερο δωμάτιο. Κάθε δωμάτιο διαθέτει τη δική του εστία. Ακόμη σε κάθε σπίτι υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι, συνήθως σκαμμένο κοίλωμα στο πάτωμα για τη φύλαξη τροφίμων. Κλειστές θήκες κατασκευάζονται σε ορισμένα δωμάτια για να στεγάσουν αποθηκευτικά αγγεία. 

Η επίπλωση αποτελείται από θρανία χωρίς πλάτη και αργότερα με θρανία με πλάτη, στρογγυλά ή ορθογώνια τραπέζια καθώς και πήλινα λυχνάρια. Τα κτιστά θρανία κατά μήκος των τοίχων χρησιμοποιούνταν και σαν κρεβάτια.

Η ύπαρξη πολλών σπιτιών μας δείχνει ότι κάθε οικογένεια είχε την δική της οικία και κάθε οικία ήταν αυτόνομη οπότε οι άνθρωποι είχαν περάσει σε ένα επίπεδο ιδιωτικότητας. 

Η κοινωνία του Σέσκλου

Η οικονομία της περιοχής βασίζεται στη γεωργία και την κτηνοτροφία αλλά και το εμπόριο. Η κοντινή απόσταση από τον Παγασητικό κόλπο μας βοηθά να εξάγουμε αυτό το συμπέρασμα, όπου υπάρχει θάλασσα υπάρχει ναυτιλία άρα και εμπόριο. Αυτό δείχνει και η χρήση οψιανού από τη Μήλο. Οι παραπάνω ασχολίες αφορούν στους άνδρες. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να ασχολούνταν με τις δουλειές του σπιτιού, την ανατροφή των παιδιών και ίσως κάποιες ελαφριές αγροτικές ασχολίες, όπως η συλλογή καρπών και η εκτροφή μικρών ζώων. Ακόμη η καλαθοποιΐα και η υφαντική είναι γυναικείες τέχνες.

Πηγή: Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Συγγραφέας: Treuil – Darcque – Poursat – Touchais, Μετάφραση: Ο. Πολυχρονοπούλου & Αν. Φιλίππα – Touchais, εκδ. Καρδαμίτσα