Νεοανακτορική τέχνη

Από τα λείψανα των νέων ανακτόρων μπορεί κανείς να αντιληφθεί το επίπεδο στο οποίο είχε φτάσει η νεοανακτορική τέχνη και να εκιμήσει την αισθητική αξία της νεοανακτορικής αρχιτεκτονικής. Αναγνωρίζονται σε αυτήν οι γενικές χαρακτηριστές τάσεις προς το κινητικό, το γραφικό, το ποικίλο, το χαριτωμένο γενικότερα. Στην σύνθεση είναι φανερή μια φυγόκεντρη κίνηση, που ξεκινά από την κεντρική αυλή, και μια κεντρομόλος, που ξαναφέρνει σε αυτήν. Μέσα από τους διαδρόμους προς τα διάφορα διαμερίσματα η κίνηση συνεχίζεται περιφερική. Οι φωταγωγοί, οι εσωτερικές αυλές, οι εξωτερικές στοές δημιουργούν μια εναλλαγή από φως και σκιά, η αποφυγή αξονικών διατάξεων και συμμετρίας δημιουργεί μεγαλύτερη ποικιλία, που σε πολλά σημεία, ύστερα από διαδρόμους, γεννά το αίσθημα της έκπληξης, όταν ξαφνικά φθάνει κανείς σε καλά φωτισμένες ευρύχωρες και διακοσμημένες αίθουσες.

Νεοανακτορική τέχνη

Τοιχογραφίες

Η διακοσμητική του εσωτερικού χώρου, ιδιαίτερα οι τοιχογραφίες, υπήρξε πρωταρχικό στοιχείο για να εκφρασθούν οι κλίσεις των Μινωιτών προς τον κόσμο της φύσης και το αίσθημα του χαριτωμένου. Η τοιχογραφία διατήρησε ως το τέλος τον καθαρά διακοσμητικό της χαρακτήρα, ακόμα και όταν χρησιμοποίησε παραστατικές σκηνές. Πουθενά δεν παραμελήθηκε η στενή της σύνδεση με την αρχιτεκτονική.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η τεχνική των τοιχογραφιών είναι η νωπογραφία, που συμπληρωνόταν με μια ξηρογραφική μέθοδο, για την συμπλήρωση των λεπτομερειών. Τα κύρια ανόργανα χρώματα εισχωρούσαν στο υγρό, κατά στρώματα προπαρασκευασμένο, επίχρισμα και στερεώνονταν έτσι οριστικά. Μόλις στέγνωνε ο τοίχος προσέθεταν άλλα χρώματα, ορυκτά και αυτά, στερεώνοντας τα με άγνωστες κολλώδεις ουσίες.

Σε όλη την περίοδο της ακμής χρησιμοποιήθηκε το ωραιοχρωμικό σύστημα των κορεσμένων χρωμάτων, σύστημα που το χρησιμοποίησαν και άλλοι σύγχρονοι λαοί και που επέζησε στα αρχαϊκά και κλασικά ελληνικά χρόνια. Πουθενά η ωραιοχρωμία αυτή δεν γέννησε ένα τέτοιο αίσθημα χαράς της ζωής όσο στην μινωική Κρήτη. Το αίσθημα αυτό γίνεται πιο έντονο με την κινητική χάρη του διακοσμητικού και παραστατικού κύκλου, που δεν φανερώνει τίποτα το μεγαλήγορο, αλλά εκφράζει με τρυφερότητα και παιδική αγνότητα τον μυστικό παλμό της φύσης.

Αυτά τα θέματα, σε διαζώματα ή ως κοσμήματα επιφάνειας, αποτελούνται συνήθως από συνδεόμενες σπείρες, ρόδακες, κρίκους, πλοχμούς (πλεξίδες), που συχνά ζωογονούνται με πρόσθετα φυτικά στοιχεία στα ενδιάμεσα ή στα κέντρα. Όχι σπάνια τα διαζώματα ή οι διακοσμήσεις των ορόφων γίνονταν ανάγλυφα και έτσι η φωτοσκίαση μεγάλωνε την γραφικότητα τους.

Απαράμιλλες είναι οι σκηνές ζώων που κυκλοφορούν και ζουν τη δική τους ζωή μέσα σε πυκνές λόχμες ή των βασιλικών ζώων, κυνοκεφάλων πιθήκων και εξωτικών πουλιών που τριγυρνούν μέσα σε βασιλικούς κήπους. Θαυμαστά αποδόθηκε η αθόρυβη ζωή στον βυθό της θάλασσας με τα ψάρια, τα χταπόδια, τα σφουγγάρια και τα κοράλλια, ενώ παράλληλα απεικονίστηκαν τα δελφίνια να σκιρτούν πάνω από την επιφάνεια και τα χελιδωνόψαρα ή οι ναυτίλοι να παίζουν με το αφρισμένο κύμα. Ο αντικατοπτρισμός του ηλιακού φωτός μέσα στο νερό δημιούργησε τις φολιδωτές συμβατικές αποδόσεις της θάλασσας.

Εκεί που απεικονίζεται η κεραυνοβόλα κίνηση στο αποκορύφωμά της είναι οι τοιχογραφίες των ταυρομαχιών και της σύλληψης του ιερού ταύρου. Εκεί μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλες τις φάσεις των επικίνδυνων αυτών αγωνισμάτων. Η παραίσθηση της κίνησης είναι τόσο δραστική, ώστε μαντεύει κανείς τον ορμητικό καλπασμό του ζώου και την εκσφενδόνιση στον αέρα του ακροβάτη.

Στην τελική φάση των ανακτόρων της Κνωσού εμφανίζονται τοιχογραφίες περισσότερο πομπώδεις, τυπικές, συμμετρικές, αλλά παρ ‘όλα αυτά γεμάτες ζωή. Η επίδραση του νέου πνεύματος, ασφαλώς του αρχαϊκού μυκηναϊκού, γίνεται φανερή. Οι τοιχογραφίες της πομπής του βασιλέως-αρχιερέως, των αναγλύφων γρυπών και αθλοπαιδιών και των γρυπών του ιερού θρόνου ανήκουν στην τελική αυτή περίοδο. Είναι η εποχή που η μινωική τοιχογραφία μεταλαμπαδεύεται στον μυκηναϊκό κόσμο.

Κεραμογραφία

Η μεγάλη ζωγραφική είχε άμεση επίδραση στην νεοανακτορική τέχνη της κεραμογραφίας. Η μετάβαση από τον πολύχρωμο καμαραϊκό ρυθμό στους φυσιοκρατικούς δεν έγινε απότομα και σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στον πολύχρωμο ρυθμό έγιναν σιγά σιγά δεκτά θέματα από το κόσμο των φυτών και της θάλασσας, αλλά η χρησιμοποίηση τους ήταν καθαρά διακοσμητική. Όσο όμως οι μορφές αυτές ζωογονούνται τόσο η πολυχρωμική τάση οπισθοχωρεί και ο ρυθμός κλίνει προς τον δίχρωμο, με λευκά κοσμήματα πάνω σε βάθος, που δεν είναι πια το βαθύ σκοτεινό αλλά το καστανό ή μενεξελί. Προς το τέλος της πρώτης φάσης, φυτικά και θαλασσινά θέματα αποδίδονται με μεγάλη φυσικότητα, αλλά και με συμβατική διακοσμητικότητα.

Οι κεραμογράφοι εύκολα κατάλαβαν ότι οι φυσιοκρατικές τους διακοσμήσεις θα αποδίδονταν πιο εντυπωσιακά στον ρυθμό του σκοτεινού κοσμήματος πάνω σε ανοιχτό βάθος. Έτσι δημιουργήθηκαν οι κύριοι φυσιοκρατικοί ρυθμοί, ο φυτικός και ο θαλασσινός. Οι καλλιτέχνες έμειναν σε αυστηρά καθορισμένα πλαίσια, περιορίζοντας το θεματολόγιό τους στα ελαστικά και εύκολα προσαρμοσμένα στις κυρτές επιφάνειες των αγγείων όντα της χλωρίδας και της θαλασσινής πανίδας, αποφεύγοντας με επιμέλεια να αποδώσουν μορφές ανθρώπων και ζώων που θα στρεβλώνονταν πάνω στα αγγεία.

Ο χειρισμός της επιφάνειας των αγγείων γινόταν σχεδόν χωρίς κατάτμηση σε ζώνες ή σε μετόπες. Αυτό άφηνε μεγαλύτερη ελευθερία στην κίνηση των φυτικών και των θαλασσινών μορφών. Με την επίδραση των τοιχογραφιών απλώνουν πάνω στα αγγεία, τα διαζώματα ή τα πλέγματα των σπειρών, οι ρόδακες, οι τοξοστοιχίες, οι γιρλάντες, τα στεφάνια φύλλων και τα περιδέραια. Σε τελετουργικά σκεύη είναι συχνή η εμφάνιση των ιερών συμβόλων. Όπως και στην τοιχογραφία, αναπτύσσεται κατά την τελική φάση των ανακτόρων της Κνωσού ένας ρυθμός που διέπεται περισσότερο από νέες αρχές μεγαλόπρεπης τεκτονικής, στην οποία βρίσκουν εφαρμογή οι νόμοι της συμμετρίας και της ευρυθμίας.

Τα σχήματα των αγγείων γίνονται πιο δυναμικά και πιο λυγερά όσο το κέντρο βάρους ανεβαίνει προς τους ώμους και η βάση τους λεπταίνεται, αποκτώντας ιδιαίτερο δίσκο που εξέχει γύρω για καλύτερη στήριξη. Η ποικιλία τους γίνεται με τον καιρό μεγαλύτερη για την εξυπηρέτηση όλο και πιο ειδικευμένων σκοπών. Εντυπωτική είναι η ανάπτυξη των μεγάλων τριώτων, τετραώτων και εννεαώτων αμφορέων με την χαριτωμένη διακόσμηση και το τεκτονικό σχήμα. Άφθονα είναι τα τελετουργικά σκεύη, ιδιαίτερα οι κατηγορίες των σφαιρικών, κωνικών και αυγόμορφων ρυτών, αγγείων πολύ κατάλληλων για την προσφορά των σπονδών.

Λιθογλυφία

Στην τέχνη της λιθογλυφίας πραγματοποιείται σημαντική πρόοδος κατά την νεοανακτορική περίοδο. Με την τελειοποίηση της τεχνικής της σκληρής πέτρας οι λιθοξόοι επεξεργάζονται σε ποικίλα σχήματα πολλές φορές περίτεχνα και μοναδικά τολμηρά τον βασάλτη, τον πορφυρίτη, τον λιπαρίτη, τον οψιανό, την ορεία κρύσταλλο, τα ποικίλα φλεβωτά μάρμαρα, παράλληλα με τις πιο μαλακές πέτρες όπως τον χλωρίτη και τον στεατίτη. Για να αποδώσουν τορνευτούς λαιμούς, μερικές φορές με διπλά χείλη, λαβές ελισσόμενες, πόδια ή βάσεις σε δυναμικά σχήματα, συνδυάζουν κομμάτια, χωριστά το καθένα επεξεργασμένα.

Ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα για το σχήμα τους και την ποιότητα του υλικού σκεύη είναι ο τελετουργικός αμφορέας με τις ελισσόμεενς λαβές και το διπλό χείλος, τα κύπελλα της ιερής κοινωνίας από οψιανό και φλεβωτό μάρμαρο, το κρυστάλλινο ρυτό από τορνευτό δαχτυλίδι λαιμού και με την λαβή από κρυστάλλινες πέρλες περασμένες σε μεταλλικό σύρμα (ανάκτορο Ζάκρου), τα ρυτά ταυροκεφαλής ή λεοντοκεφαλής με ένθετες ύλες για την απόδοση των ματιών και της άκρης του ρύγχους (Κνωσός, Ζάκρος), τα θαυμαστά για την ανάγλυφη απόδοση ολόκληρων σκηνών ιερά σκεύη. Συχνά τα ανάγλυφα σκεύη σκεπάζονταν με φύλλα χρυσού, έτσι που να φαίνονται ολόχρυσα.

Μικρογλυπτική – μικροπλαστική

Η μικρογλυπτική και μικροπλαστική χρησιμοποιεί ποικίλες πέτρες, ευαίσθητες ύλες, όπως φαγεντιανή και ελεφαντοστούν, ή ακόμη το χυτό κοινό ή πολύτιμο μέταλλο για την παραγωγή χαριτωμένων πλαστικών μορφών ειδωλίων και μικρών αναθηματικών ζώων, συνεχίζοντας πολύ παλιά παράδοση. Οι πηλοπλαστικές μορφές των ιερών κορυφών εξακολουθούν στην νεοανακτορική τέχνη, πολύ πιο κομψές και χαριτωμένες.

Πολυστελέστατα είναι τα ειδώλια από φαγεντιανή και ελεφαντοστούν, ακόμη περισσότερο τα χρυσελεφάντινα. Με τις ευαίσθητες αυτές ύλες οι καλλιτέχνες κατορθώνουν να αποδώσουν καλύτερα τη λευκότητα και την θερμότητα της σάρκας, τη διακοσμητικότητα των φορεμάτων και των κομμώσεων. Με την επιφανειακή υέλωση της φαγεντιανής τα χρώματα των υφασμάτων προβάλλουν πιο φυσικά. Οι θεές με τα φίδια από την Κνωσό είναι τα πιο λαμπρά παραδείγματα. Τα ελεφαντινα παιδιά του Παλαίκαστρου, ίσως θεϊκές μορφές, δείχνουν την λεπτότητα της ελεφαντουργικής τέχνης και την ικανότητα της να αποδίδει χαρακτηριστικά προσώπου πραγματικά παιδικά.

Η τέχνη της ελεφαντουργίας, της φαγεντιανουργίας και της ενθετικής δημιούργησε κάθε λογής αριστουργήματα με μοναδική δύναμη φαντασίας. Ανάγλυφες, με ενθέματα ή επιθέματα, πυξίδες απεικονίζουν διακοσμητικά ή παραστατικά θεέματα. Λαβές σε καθρέφτες σκαλίζονταν με περίτεχνες παραστάσεις. Ενθεματικά πλακίδια από έπιπλα τεχνουργήθηκαν με διάφορες σκηνές ή στολίσματα. Η φαγεντιανουργία δημιούργησε λεπτότατα αντικείμενα σε πλαστικά σχήματα, όπως ρυτά σε μορφή κεφαλών ταύρου ή λεόντων, μικρά ανθοδοχεία, σκεύη περίτεχνα του καλλωπιστηρίου. Η ενθετική τέχνη καταγίνεται με τη διακόσμηση κιβωτιδίων, επίπλων, παιχνιδιών. Ο συνδυασμός ποικίλων υλικών έδωσε σκεύη πολυτελείας.

Μεταλλοτεχνία

Η μεταλλοτεχνική πλαστική έδωσε ατελεύτητες σειρές από ειδώλια λατρευτών και λατρευτριών, που παριστάνονται πολύ δυναμικά σε στάση προσευχής ή αναθηματικά ζώα. Η τεχνική του μετάλλου έφθασε στην τελειότητα. Σφυρήλατα ή χυτά, έκκρουστα ή χαρακτά, διακόσμητα με ενθέσεις, με συρματοτεχνική ή λεπτή κοκκίδωση τα σκεύη, τα όπλα, τα κοσμήματα τεχνουργήθηκαν σε ποικίλες, συχνά ολότελα πρωτότυπες μορφές, και αποτέλεσαν αντικείμενα εξαίσιας τέχνης.

Τα σκεύη απέκτησαν δυναμικό περίγραμμα και διακοσμήθηκαν κατά ποικίλους τρόπους. Πολύ ενδιαφέροντα σκεύη είναι οι αμφορείς, οι υδρίες, οι πρόχοι, οι λεκάνες τα χέρνιβα (λεκάνες για νύψιμο), οι λέβητες, τα κύπελλα και οι κύαθοι, οι λύχνοι κλπ. Η διακόσμηση είναι έκκρουστη ή χυτή. Αντικείμενα τέχνης είναι όχι σπάνια και τα καθαρά πρακτικής χρήσης εργαλεία, ξυλουργικά, λιθοξοϊκά μεταλλουργικά, αγροτικά. Ακόμη, τα όπλα αποτέλεσαν αντικείμενα μεγάλης τέχνης. Οι λεπίδες των μακριών σπαθιών, πολύ ελαστικές χάρη στο καλό σφυρηλάτημα, είχαν δυναμικό σχήμα έτσι που να τονίζεται η λειτουργική τους χρήση. Στα επίσημα όμως σπαθιά οι διακόσμητες λαβές δείχνουν ότι δεν προορίζονταν για πόλεμο.

Η πιο εντυπωσιακή παραγωγή της μεταλλοτεχνίας ήταν ασφαλώς η κοσμητική χρυσοχοΐα. Στην νεοανακτορική περίοδο η ποικιλία τους γίνεται ακόμη μεγαλύτερη και η λεπτή τεχνική τους φτάνει σε αξεπέραστο σημείο. Τα περιδέραια κατασκευάζονται με ψήφους κάθε λογής, σε πλαστική συχνά μορφή, που παριστάνει μικρά φυτά, άνθη και καρπούς, όπως και μικρά ζώα θαλασσινά, έντομα ή τεράποδα. Τα πιο αξιόλογα κοσμήματα είναι τα εξαρτήματα με λεπτότατη επεξεργασία συρματοτεχνικής και κοκκίδωσης. Από τα πιο γνωστά είναι το κόσμημα των μελισσώ ή σφηκών των Μαλίων, το εξάρτημα σε μορφή θεότητας, «ποτνίας θηρών» (δέσποινα του ζωικού βασιλείου) με πουλιά και φίδια.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους