Ανάμεσα στην 6η και την 5η χιλιετία π.Χ. στην περιοχή του σημερινού βόρειου Ιράκ αναπτύχθηκαν οι πολιτισμοί της Χασσούνα και της Σαμάρρα, ενώ στην περιοχή που περιλαμβάνει τα ανατολικά υψίπεδα, τη συριακή ακτή και τη βόρεια Μεσοποταμία έκανε την εμφάνιση του ο πολιτισμός της Χαλάφ. Στο νότο της Μεσοποταμίας αναδύθηκε ο πολιτισμός της Ουμπαΐντ, το όνομα του οποίου προέρχεται από τον αρχαιολογικό χώρο του Τελ Αλ Ουμπαΐντ, στο νότιο τμήμα του Ιράκ.
Καθώς οι βροχοπτώσεις στην περιοχή αυτή ήταν ανεεπαρκείς, οι κάτοικοι της ανέπτυξαν μια οικονομία απόλυτα εξαρτημένη από τον Tίγρη και τον Ευφράτη. Για το λόγο αυτό κατασκευάστηκε σε πολύ ώριμη φάση ένα άρτιο σύστημα καναλιών που καθιστούσε δυνατές τις αγροτικές καλλιέργειες. Εκτός από την άρδευση, η εισαγωγή του συρόμενου από ζώα άροτρου επέτρεψε την παραγωγή μεγαλύτερης ποσότητας αγαθών, όπως τα σιτηρά και οι χουρμαδιές. Επίσης, είχαν αναπτυχθεί η κτηνοτροφία και η αλιεία.
Ουμπαΐντ
Στην περίοδο της Ουμπαΐντ παρατηρήθηκε συγκέντρωση εξoυσίας, καθώς και σαφής κοινωνική διαστρωμάτωσης, ενώ παράλληλα έκαναν τη εμφάνιση τους εξειδικευμένοι τεχνίτες. Ο ναός αποτελούσε το κεντρικό κτίριο και γύρω από αυτόν λάμβαναν χώρα οι συντονιστικές λειτουργίες, η καθοδήγηση του λαού και η συγκέντρωση των διατροφικών αγαθών. Η απαρχή μιας κοινωνικής διαφοροποίησης διαπιστώνεται και από τα ταφικά αντικείμενα, που δεν έχουν όλα την ίδια αξία.
Από τις ανασκαφές έχει προκύψει ότι η πόλη Ουρ στην φάση της Ουμπαΐντ υπήρξε ένας από τους πρώτους οικισμούς στη νότια Μεσοποταμία. Η Ουρ προήλθε από την ένωση διαφόρων κοινοτήτων, οι οποίες πριν κατοικούσαν σε μικρά αγροτικά χωριά της περιοχής. Οι αλλαγές επήλθαν από μακροχρόνιες περιόδους ξηρασίας και από την ανάγκη να διαμορφωθούν περίπλοκα αρδευτικά συστήματα. Η ένωση διαφόρων οικισμών σε ένα μεγαλύτερο οικιστικό σύστημα θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες όλων των κατοίκων.
Την περίοδο αυτή η γλυπτική και η κεραμική γνώρισαν τεράστια άνθηση. Στην κεραμική αναπτύχθηκαν νέες τεχνικές ψησίματος, αλλά και η σταδιακή εισαγωγή τροχού. Οι σφραγίδες και τα σφραγίσματα είχαν μια μεγάλη γκάμα από γεωμετρικά σύμβολα, αλλά και απεικονίσεις ανθρώπων και ζώων. Ανάμεσα στα δημιουργήματα της εικαστικής τέχνης συγκαταλέγονται και γυναικεία ειδώλια, στα οποία υπάρχει απλά εγχάρακτη απεικόνιση της ηβικής χώρας. Τα κεφάλια είναι ιδιαίτερα μακριά και αντί για μάτια, φέρουν σχισμές, γεγονός που παραπέμπει περισσότερο σε κεφαλές ερπετών.
Ουρούκ
Κατά τη διάρκεια της 4ης χιλιετίας π.Χ. η Ουρούκ έγινε σταδιακά η μεγαλύτερη και κατασκευαστικά αρτιότερη πόλη της Εγγύς Ανατολής. Αναπτύχθηκε γύρω από τους δύο κεντρικούς ναούς της: τον ναό του θεού του ουρανού, τον Ανού, ο οποίος ήταν τοποθετημένος σε ένα ψηλό άνδηρο το οποίο αποτέλεσε τον πρόδρομο των ζιγκουράτ και το μεγαλοπρεπές συγκρότημα κτιρίων της Εάννα, που λατρευόταν η Ινάνα, σουμεριακή θεά της αγάπης και της γονιμότητας. Ο πρώτος ναός υψωνόταν σε ένα τεραστίων διαστάσεων επίπεδο χώρο. Για την κατασκευή του είχαν χρησιμοποιηθεί ωμόπλινθοι, ενώ το ύψος τους έφτανε τα 12 περίπου μέτρα. Ο ναός χωριζόταν σε τρία μέρη και ονομαζόταν Λευκός Ναός, εξαιτίας των λευκών κονιαμάτων.
Το συγκρότημα της Εάννα αποτελείται από διάφορα ιερά κτίρια, ανάμεσα στα οποία ξεπροβάλλει ο ναός, καλυμμένος με ψηφιδωτά από λίθινους κώνους διαφορετικού χρώματος. Μεγάλων διαστάσεων θα πρέπει να ήταν και ο Ασβεστολιθικός Ναός: ο τριμερής διαχωρισμός του ναού εμπλουτίστηκε με μια επιπλέον τριχοτόμηση στη μικρότερων διαστάσεων πλευρά του. Μεταγενέστερα, το συγκρότημα αναδιατάχθηκε σημαντικά με την κατασκευή νέων οικοδομημάτων με ακόμα πιο έντονο μνημειακό χαρακτήρα, στοιχείο που μαρτυρά τη μεγάλη άνθηση της Ουρούκ την συγκεκριμένη περίοδο.
Η κεντρική θέση που κατείχε η Ουρούκ μαρτυρείται και από ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στην περοχή, όπως ένα περίτεχνο αλαβάστρινο αγγείο. Είναι μεγάλων διαστάσεων διακοσμημένο με εγχάρακτες ταινίες που καλύπτουν οριζόντια την επιφάνεια του. Στο κάτω μέρος εμφανίζεται μια κυματιστή γραμμή, σύμβολο του νερού, που θεωρούνταν η πηγή της ζωής. Οι δύο ταινίες πάνω από αυτήν αναφέρονται στους δύο κύριους πόρους της οικονομίας, τα σιτηρά και τα πρόβατα. Στη μεσαία ταινία παρουσιάζεται μια ακολουθία γυμνών ανδρών που κρατούν καλάθια γεμάτα αγαθά προερχόμενα από τη γη. Η ακολουθία συνεχίζεται και στην κεντρική λωρίδα, όπου ένα πρόσωπο παρουσιάζεται μπροστά στη θεά Ινάνα, κοντά σε ένα τέμενος, όπου έχουν συγκεντρωθεί προσφορές κάθε είδους.
Στα αντικείμενα μεγάλης αξίας της Ουρούκ συγκαταλέγονται πέτρινα αγγεία που είτε είναι διακοσμημένα με ψηφίδες και γεωμετρικά σχήματα ή σχήματα ανθέων είτε είναι σκαλισμένα με ανάγλυφες μορφές ζώων και εφυαλωμένα σε ολόκληρη την επιφάνειά τους.
Στους ναούς τοποθετούσαν, ως προσφορές, ειδώλια που απεικόνιζαν πιθαόν τον ηγεμόνα. Η ίδια ανδρική φιγούρα εμφανίζεται με στρογγυλεμένη γενειάδα και ένα μαντήλι στο κεφάλι στην επονομαζόμενη Στήλη του Κυνηγιού, που απεικονίζει δύο ξεχωριστές σκηνές: στην πρώτη ο ηγεμόνας σκοτώνει με τη λόγχη του ένα λιοντάρι, ενώ στην δεύτερη οπλισμένος με τόξο, μάχεται με άγρια αιλουροειδή. Το μοτίβο του κυνηγιού των λιονταριών, που επικρατεί στις εικαστικές τέχνες στη Μεσοποταμία συμβολίζει τη δύναμη του ηγεμόνα ο οποίος υποτάσσει τις δυνάμεις της φύσης για να διατηρήσει την τάξη στο βασίλειο του και να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ευημερία στους υπηκόους του.
Την καινοτομία στον τομέα της γλυπτικής έφερε η εισαγωγή της κυλινδρικής σφραγίδας. Τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα εντοπίζονται και σε άλλες καλλιτεχνικές δημιουργίες της εποχής: στάχυα, κοπάδια βοοειδών. Λιγότερο συχνά απαντώνται και πολεμικές σκηνές, αλλά και σκηνές που αναφέρονται σε καθημερινές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Η εντυπωσιακή άνθηση των τεχνών στην Ουρούκ μεταφέρθηκε και σε άλλα κέντρα, τα οποία επηρεάστηκαν από τις καλιτεχνικές ζυμώσεις.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic