Οι Μεσοποτάμιοι, αρχικά, κατοικούσαν σε διάφορες πόλεις-κράτη, καθεμία από τις οποίες ήταν ανεξάρτητη και συχνά σε σύγκρουση με τις υπόλοιπες. Ο πυρήνας της πόλης ήταν ο ναός, όπου πραγματοποιούνταν θρησκευτικές τελετές, και συγκεντρώνονταν τα αγαθά για όλη την κοινότητα. Η κοινωνία της Μεσοποταμίας ήταν χωρισμένη σε τάξεις, στην κορυφή των οποίων ήταν ο βασιλιάς, ο ανώτατος πολιτικός και θρησκευτικός άρχοντας. Από αυτόν εξαρτιόνταν οι αξιωματούχοι του βασιλείου και οι αρχιερείς, οι οποίοι ασχολούνταν με τα πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα της πόλης. Οι τάξεις των ευγενών και των ιερέων είχαν στην κατοχή τους γη και καρπώνονταν τα έσοδα. Επίσης απαλάσσονταν από την καταβολή φόρων στον βασιλιά, αν και σε τακτά διαστήματα του προσέφεραν δώρα που στην ουσία αντιστοιχούσαν σε φόρους.
Στο εσωτερικό της πόλης ζούσαν πολλοί τεχνίτες και εργάτες διαφόρων ειδικοτήτων. Εκτός από την καταβολή φόρων καλούνταν να εργαστούν και για την κατασκευή δημοσίων έργων, όπως την ανέγερση κτιρίων και τη συντήρηση αρδευτικών καναλιών. Συνήθως ανταμείβονταν με πλεονάσματα από τα αγροτικά προϊόντα. Στη μεσαία τάξη ανήκαν και οι έμποροι, οι οποίοι ασχολούνταν με την ανταλλαγή εισαγόμενων και ντόπιων προϊόντων. Στην ύπαιθρο ζούσε πλήθος αγροτών και βοσκών με ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο ζωής και χωρίς κανένα πολιτικό βάρος. Τέλος, η μεσοποτάμια κοινωνία φαίνεται να είχε και δούλους, οι οποίοι ήταν κατά κύριο λόγο αιχμάλωτοι πολέμου.
Κατά τη διάρκεια της ακκαδικής κυριαρχίας η πόλη-κράτος σαν πολιτική οντότητα χάνει τη σημασία της και εντάσσεται σε μία ευρύτερη διοίκηση, σε ένα μεγαλύτερο βασίλειο. Με την ενοποίηση των πόλεων κατέστη απαραίτητη η ανάπτυξη ενός οργανωμένου γραφειοκρατικού συστήματος που θα εξασφάλιζε τον έλεγχο ακόμα και των περιοχών που ήταν πολύ απομακρυσμένες από την κεντρική εξουσία. Η ανάγκη αυτή δημιούργησε μια νέα τάξη που αποτελούνταν από υπαλλήλους και τοπικούς διοικητές, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις εξασφάλιζαν αυτονομία, εκμεταλλευόμενοι τις περιόδους κρίσης στην κεντρική εξουσία και απαιτώντας συχνά ακόμα και την πλήρη ανεξαρτησία τους.
Μεσοποτάμιοι πληθυσμοί
Η οικονομία Μεσοποταμίας
Ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας της Μεσοποταμίας στηριζόταν στην γεωργία. Οι καλλιέργειες περιλάμβαναν σιτηρά όπως το κριθάρι, το σιτάρι και το κεχρί, λαχανικά, ραπανάκια, χουρμάδες, κρεμμύδια σκόρδο και σιναπόσπορο. Η γεωργία εξαρτιόταν αποκλειστικό από το αρδευτικό σύστημα, το οποίο αποτελούνταν από κανάλια, υδατοφράκτες και υδαταποθήκες. Εξαιτίας των πλημμυρών κυρίως του Τίγρη και λιγότερο το Ευφράτη τα αρδευτικά κανάλια απαιτούσαν συχνή συντήρηση και συχνή απομάκρυνση της λάσπης που συγκεντρωνόταν και μπορούσε να παρεμποδίσει την φυσιολογική ροή των υδάτων. Για τον σκοπό αυτό η κεντρική διοίκηση απαιτούσε από τους πολίτες να προσφέρουν περιοδικά εργασία για το καλό του συνόλου, παρότι είναι πολύ πιθανό οι πλούσιοι να απαλάσσονταν από εργασίες τέτοιου τύπου.
Εκτός από την καλλιέργεια των χωραφιών, διαδεδομένη ήταν και η κτηνοτροφία, κυρίως προβάτων και βοοειδών. Οι υπόλοιπες ανάγκες των Μεσοποτάμιων καλύπτονταν από τους τεχνίτες, οι οποίοι έφτιαχναν αντικείμενα για το σπίτι, γεωργικό και στρατιωτικό εξοπλισμό, καθώς και είδη ρουχισμού.
Μια ακόμα βασική δραστηριότητα που είχαν αναπτύξει οι Μεσοποταάμιοι ήταν το εμπόριο. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι ήδη από πολύ νωρίς υπήρχαν ανταλλαγές μεταξύ της Μεσοποταμίας και των γειτονικών χωρών, αλλά και επαφές με μακρινούς τόπους. Ο οψιανός προερχόταν από την Ανατολία και το Αφγανιστάν, τα μαργαριτάρια από το σημερινό Μπαχρέιν, ενώ πλήθος σφραγίδων φαίνεται να σχετίζονται με την κοιλάδα του Ινδού ποταμού. Ορισμένα υλικά όπως το ξύλο κέδρου από τον Λίβανο φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε από τους ηγεμόνες της Μεσοποταμίας για την κατασκευή παλατιών.
Πόλεμοι
Σπάνια ευρήματα από την Μεσοποταμία μαρτυρούν τα όπλα που χρησιμοποιούσαν οι Μεσοποτάμιοι στους πολέμους. Ο στρατός αποτελούνταν κυρίως από δυνάμεις πεζικού. Ο πολεμιστές ήταν οπλισμένοι με πολεμικούς πελέκεις, μαχαίρια και λόγχες, ενώ χρησιμοποιούσαν μεγάλες ασπίδες. Το κεφάλι τους προστατεύοταν από μεταλλικά κράνη. Τα ευρήματα που είναι κατασκευσμένα από ακριβά υλικά ίσως αποτελούσαν αντικείμενα παρελάσεων.
Ο στρατός χρησιμοποιούσε και άμαξες που έσερναν άναγροι. Οι τετράτροχες άμαξες ήταν μέσα μεταφοράς ιδιαίτερα βαριά και δύσκολα στη χρήση, ενώ θεωρείται ότι χρησιμοποιούνταν περισσότερο για την μεταφορά εξοπλισμού παρά για την ίδια τη μάχη. Σταδιακά την θέση του ανάγρου πήρε το άλογο και κατά συνέπεια οι άμαξες έγιναν ταχύτερες και πιο εύκολες στη χρήση. Οι Μεσοποτάμιοι, οι οποίοι την εποχή της ασσυριακής αυτοκρατορίας είχαν έναν από τους πιο δυνατούς στρατούς της αρχαιότητας, είχαν ιδιαίτερες επιδόσεις κυρίως στην τοξοβολία και στις τεχνικές πολιορκίας πόλεων. Ο ασσυριακός στρατός κατόρθωσε να επκρατήσει σε πολλές από τις εχθρικές πόλεις.
Θρησκεία
Οι Σουμέριοι, αρχικοί κάτοικοι της Μεσοποταμίας, λάτρευαν τέσσερις βασικούς θεούς, που θεωρούνταν οι δημιουργοί των τεσσάρων στοιχείων της φύσης. Ο Αν ήταν ο θεός του ουρανού, η Κι η θεά της γης, ο Ενλίλ ο θεός του αέρα και ο Ενκί ο θεός του νερού. Τους θεούς της δημιουργίας ακολουθούσαν οι θεοί του ουρανού: ο Νάνα, θεός της Σελήνης, ο Ούτου, θεός του Ήλιου και η Ινάνα βασίλισσα του ουρανού και θεά του έρωτα, της τεκνοποίησης και του πολέμου. Άλλες σημαντικές θεότητες ήταν ο Νινούρτα, θεός των καταστροφικών νότιων ανέμων, καθώς και ο Ντουμούζι, ο θεός-βοσκός.
Προς τιμήν του καθενός από τους βασικούς θεούς, που προστάτευαν μία ή περισσότερες μεσοποτάμιες πόλεις, είχαν ιδρυθεί ναοί. Οι ιεροτελεστίες περιελάμβαναν καθημερινές θυσίες και εκτελούνταν από ιερείς ή ιέρειες που υποβοηθούνταν από αοιδούς, μουσικούς και ιερόδουλες.
Το γεγονός ότι οι μεσοποτάμιοι πληθυσμοί ήταν σύνολο λαών διαφορετικής προέλευσης εισήγαγε στην Μεσοποταμία νέες θεότητες. Οι Ακκάδες εισήγαγαν την αστρική τριάδα: τον Σιν θεός της Σελήνης, τον Σαμάς, θεό του Ήλιου και της δικαιοσύνης και την Ιστάρ, θεά του έρωτα και του πολέμου. Βασικός θεός στην Βαβυλώνα των Αμοριτών ήταν ο Μαρδούκ, ο οποίος θεωρούνταν ο δημιουργός του ουρανού, της γης, των άστρων αλλά και του ανθρώπινου γένους. Κύριες θεότητες των Βαβυλωνίων ήταν η Έα, θεά της γνώσης και της μαγείας, ο Αντάντ, θεός του ανέμου, της καταιγίδας και των κυμάτων και ο γιος του Μαρδούκ, ο Ναμπού, γραφέας και αγγελιοφόρος των θεών. Τέλος, όταν οι Ασσύριοι επικράτησαν στην Μεσοποταμία, διαδόθηκε σε μεγάλο βαθμό και η λατρεία του κύριου θεού των Ασσυρίων, Ασσύρ.
Η μουσική των Μεσοποτάμιων πληθυσμών
Οι Σουμέριοι καθώς και οι μεταγενέστεροι Μεσοποτάμιοι λαοί αγαπούσαν την μουσική. Η μουσική έπαιζε σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή, ενώ χρησιμοποιούνταν και σε ιερές τελετουργίες, συμπόσια και θυσίες. Πολλά μουσικά όργανα μεταβιβάστηκαν από τους Σουμέριους στους επόμενους κατακτητές της Μεσοποταμίας. Αυτά τα μουσικά όργανα είναι οι λύρες και οι άρπες, δείγματα των οποίων βρέθηκαν στην Ουρ, ενώ οι εικονογραφικές πηγές που αναφέρονται σε μουσικά όργανα φτάνουν μέχρι τους τελευταίους Ασσύριους ηγεμόνες.
Εκτός από τα έγχορα όργανα, τα κρουστά είχαν βρει τον χώρο τους μέσα στην μεσοποτάμια μουσική τέχνη. Πρόκειται για μικρά κύμβαλα αλλά και για μεγάλα κρουστά όργανα. Το κυρίως σώμα τους κατασκευαζόταν από ξύλο, ενώ οι μεμβράνες τους προέρχονταν από δέρμα ζώων. Δίπλα στους μουσικούς εμφανίζονται και οι αοιδοί, οι οποίοι απεικονίζονται σε ανάγλυφα διαφόρων εποχών.
Γραφή και παιδεία
Τα σουμερικά αποτελούν μεμονωμένη γλώσσα. Πρόκειται για συγκολλητική γλώσσα (και όχι κλιτή όπως τα ελληνικά και τα λατινικά) και στην οποία τα διάφορα στοιχεία μιας φράσης συνδέονται βάσει ενός σταθερού μορφολογικού σχηματισμού, που ορίζει συγκεκριμένες θέσεις για το καθένα στην ονομαστική ή ρηματική αλυσίδα.
Οι πρώτες μαρτυρίες για τη γλώσσα αυτή προέρχονται από εικονογράμματα. Αρκετά νωρίς προστέθηκε στις εικονογραφίες και η συλλαβική γραφή, στην οποία κάθε σημείο αντιστοιχεί σε μία φωνητική ακολουθία ή μία συλλαβή. Οι δύο αυτές γραφές συνυπήρχαν για μεγάλο διάστημα, ακόμα και μετά την έλευση της σφηνοειδούς γραφής.
Η κατεύθυνση και η φορά της γραφής άλλαξαν με το πέρασμα του χρόνου: στην πιο αρχαϊκή της μορφή οι επιγραφές είχαν ακανόνιστη διάταξη: από τα δεξιά στα αριστερά ή αντίστροφα ή ακόμα και από πάνω προς τα κάτω. Στη συνέχεια οι γραφείς έδειξαν ιδιαίτερη προτίμηση στην γραφή με κατεύθυνση από τα αριστερά προς τα δεξιά.
Μετά την επικράτηση της ακκαδικής, η σουμερική γλώσσα συνέχισε να χρησιμοποιείται μόνο ως ιερή γλώσσα με τελετουργικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Με τον ερχομό της δυναστείας του Σαργών στη Μεσοποταμία επικράτησε μια νέα γλώσσα που ανήκει στη σημιτική διάλεκτο: τα ακκαδικά. Η γλώσσα αυτή μιλιόταν μέχρι τα τέλη της 1ης χιλιετίας π.Χ., ενώ συνέχισε να χρησιμοποιείται στις αυλές των Περσών και των Σελευκιδών. Η αρχή της γεωγραφικής επέκτασης της ακκαδικής γλώσσας μαρτυρείται από το μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. Η γλώσσα αυτή εξελίχθηκε σε lingua franca για ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή, την Αίγυπτο και τη Συροπαλαιστίνη.
Τα σχολεία της Μεσοποταμίας ονομάζονταν «εντούμπα» («τα σπίτια των πινακίδων»). Έκαναν την εμφάνιση τους γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. Αρχικα ο θεσμός ήταν υπόθεση του ιερατείου και είχε ως στόχο την εκπαίδευση γραφέων που στην συνέχεια θα ήταν σε θέση να διαχειριστούν τον ναό και το παλάτι. Κατόπιν δημιουργήθηκαν σχολεία και εκτός ναών. Στα σχολεία φοιτούσαν αποκλειστικά παιδιά πλουσίων οικογενειών που μπορούσαν να καταβάλλουν δίδακτρα, ενώ οι μαθητές ήταν σχεδόν αποκλειστικά άρρενες. Επικεφαλής του σχολείου ήταν ο «ούμια», ένας αξιωματούχος που αποκαλούνταν επίσης «πατέρας του σχολείου». Οι μαθητές ονομάζονταν «παιδιά του σχολείου».
Η διδασκαλία περιστρεφόταν γύρω από τη διαδικασία εκμάθησης της γραφής και την εξάσκηση της μνήμης: οι μαθητές καλούνταν να αντιγράψουν εκτενείς καταλόγους με ονομασίες φυτών, ζώων, ή αντικειμένων μέχρι να είναι σε θέση να τους αναπαραγάγουν με ευκολία και ευφράδεια. Σε δεύτερο επίπεδο ερχόταν η αντιγραφή, η μίμηση και η δημιουργία λογοτεχνικών κειμένων διαφόρων μεγεθών που αναφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά σε μύθους και ιστορίες επικής θεματολογίας. Οι μαθητές έπρεπε να μελετούν σκληρά από το ξημέρωμα ως τη δύση του ήλιου, από την παιδική ως την εφηβική τους ηλικία.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic