Η Μήλος είναι ένα όμορφο νησί σχεδόν στρογγυλό, με περίπου 60 μίλια περίμετρο. Η Μήλος είναι ένα νησί ιδιαίτερα καλλιεργημένο. Το λιμάνι της, ένα από τα καλύτερα και μεγαλύτερα της Μεσογείου χρησιμεύει για καταφύγιο όλων των πλοίων που πηγαίνουν στην ανατολική Μεσόγειο, ή που επιστρέφουν από εκεί, επειδή βρίσκεται στην είσοδο του Αρχιπελάγους, το οποίο οι παλαιότεροι γνωρίζουν με το όνομα Αιγαίο.
Η Μήλος γνώρισε την ίδια τύχη με τα άλλα νησιά του Αρχιπελάγους, δηλαδή υπέκυψε στην κυριαρχία των Ρωμαίων, των Βενετών και των Τούρκων. Ο Μάρκος Σανούδος, ο πρώτος δούκας του Αρχιπελάγους, προσάρτησε το νησί στο δουκάτο της Νάξου, υπό τον αυτοκράτορα Ερρίκο της Φλάνδρας Βελγίου, αδελφό του αυτοκράτορα Μπουντουέν. Η Μήλος διαχωρίστηκε από το παραπάνω δουκάτο από τον Ιωάννη Σανούδο, έκτο δούκα του Αρχιπελάγους, ο οποίος την παραχώρησε στον αδελφό του πρίγκιπα Μάρκο και ο τελευταίος με τη σειρά του το έδωσε ως προίκα στην αδελφή του Φιορέντσα, σύζυγο του Φρανσουά Κρίσπο.
Η Χώρα της Μήλου, με τους 5.000 κατοίκους της, είναι αρκετά καλά δομημένη αλλά ανυπόφορα βρώμικη. Όταν χτίζουν ένα σπίτι, αρχίζουν από το χώρο των γουρουνιών, ο οποίος είναι κάτω από μια αψίδα στο ισόγειο ή ίσως χαμηλότερα για να βλέπει πάντα στο δρόμο. Τα σκουπίδια που συγκεντρώνονται, σε συνδυασμό με τους ατμούς των αλυκών που βρίσκονται στην ακροθαλασσιά, τις αναθυμιάσεις των ορυκτών που μολύνουν το νησί, την έλλειψη υγιεινών υδάτων, δηλητηριάζουν τον αέρα της Μήλου, και προξενούν επικίνδυνες αρρώστιες.
Τα σπίτια της Μήλου είναι διώροφα με ταράτσα, με πολύ καλή τοιχοποιία και αρκετά ομαλή πέτρα, παρόμοια με ελαφρόπετρα αλλά σκληρή, μαυριδερή, ελαφριά που αντέχει στον αέρα και είναι κατάλληλη να ακονίζει κάθε είδους μεταλλικό φράγμα. Οι ταράτσες της Μήλου είναι της ίδιας τεχνοτροπίας με αυτές των άλλων νησιών του Αιγαίου. Πρόκειται για ένα απλό στρώμα από χώμα καλά πατημένο, που με τις πρώτες βροχές σχίζεται και το νερό πέφτει από παντού. Ωστόσο όσο εμποτίζεται και οι ρωγμές κλείνουν λίγο λίγο τόσο παγιώνεται.
Οι Γάλλοι καπουτσίνοι είναι αρκετά καλά εγκατεστημένοι στην είσοδο της πόλης. Πριν από μερικά χρόνια το μοναστήρι είχε γκρεμιστεί από τους Τούρκους, που τους καταμαρτυρούσαν ότι φύλαγαν τη λεία των πειρατών. Το κτίσμα ανεγέρθηκε και πάλι και είναι η καινούργια εκκλησία είναι πολύ όμορφη. Ο σουλτάνος πρόσφερε 1.000 τάλιρα για την ανοικοδόμηση της. Οι Γάλλοι έμποροι, οι καπετάνιοι των πλοίων, ακόμη και οι πειρατές συνεισέφεραν ανάλογα με τις δυνατότητες τους, αφού όπως παντού οι καπουτσίνοι είναι φτωχοί. Από τους δύο μοναχούς της μονής της Μήλου, ο ένας λειτουργεί το ελληνικό σχολείο και ο άλλος το ιταλικό.
Ο Μήλιοι είναι καλοί ναύτες χάρη στη χρήση και τη γνώση των περιοχών του Αιγαίου και χρησιμεύουν ως οδηγοί στα περισσότερα ξένα πλοία. Οι κυρίες που δεν είναι λιγότερο κοκέτες από εκείνες της Κιμώλου, μακιγιάρονται με μια πούδρα από ένα θαλάσσιο φυτό με την οποία τρίβουν τα μάγουλα τους για να κοκκινίσουν. όμως το χρώμα αυτό φεύγει γρήγορα και τελικά η χρήση αυτής της πούδρας χαλάει το χρώμα του προσώπου και καταστρέφει την επιδερμίδα. Οι γυναίκεες των δύο αυτών νησιών ντύνονται με τον ίδιο τρόπο.
Στη Μήλο υπάρχουν μόνο Έλληνες με εξαίρεση τον Τούρκο δικαστή. Ο βοεβόδας είναι συνήθως κάποιος Έλληνας που απαιτεί την είσπραξη του άμεσου φόρου, αλλά διατηρεί να τιμωρεί ή να διατάζει ραβδισμό, όπως ο αγάς των γενιτσάρων στις πόλεις της Τουρκίας. Το 1700 ο άμεσος φόρος έφτανε τα 5.000 τάλιρα και πλήρωνα στο Μεζομόρτο καπουδάν πασά το ίδιο ποσό για κεφαλικό φόρο.
Κάθε χρόνο διορίζουν τρεις προξένους στη Μήλο. Ονομάζονται επίτροποι. Όσοι υπηρετούν έχουν τη διοίκηση των εισοδημάτων της πόλης, εισοδήματα από τους δασμούς, τις αλυκές και τις μυλόπετρες. Όλα αυτά μισθώνονται για 1.000 τάλιρα μόνο. Στο τελωνείο πληρώνουν 3% για κάθε εμπόρευμα. Οι χειροκίνητοι μύλοι που φτιάχνουν στο νησί είναι πολύ καθαροί και η πέτρα άριστη. Την εξάγουν στην Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, τον Μοριά, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλλονιά και ακόμη στον Αγκώνα.
Στο νησί υπάρχουν δύο επίσκοποι, ο ένας Έλληνας και ο άλλος Λατίνος. Ο Λατίνος έχει μόνο έναν ιερές κοντά του, αν και επίσκοπος Μήλου, Κιμώλου και Σίφνου, όπου διατηρεί απλούς βικάριους. Το 1700 η έδρα ήταν κενή και πίστευαν ότι ο Πάπας κρατούσε εκεί απλά έναν αποστολικό βικάριο, επειδή η Εκκλησία της Μήλου έχει εισοδήματα μόνο 150 τάλιρα. Παλαιότερα είχε 500 τάλιρα, αλλά όταν ο σουλτάνος μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο αναγνώρισε τα νησιά και εξέτασε τους τίτλους ιδιοκτησίας, ο Λατίνος επίσκοπος της Μήλου, που χάρη στην ευγενή παραχώρηση των Βενετών διέθετε το νησί Καμένη, βρέθηκε χωρίς τίτλους. Έτσι, το νησί αυτό που βρίσκεται κοντά στην Κίμωλο, μπήκε σε πλειστηριασμό και πουλήθηκε 500 τάλιρα. Ο τελευταίος επίσκοπος πέθανε τόσο φτωχός που είχε υποθηκεύσει το δισκοπότηρο, τη μίτρα και όλο το διάκοσμο της εκκλησίας του. Λέγεται ότι θα πέθαινε από την εξαθλίωση χωρίς τον μισθό που ο (Γάλλος) βασιλιάς του είχε παραχωρήσει και τις προσφορές που η εξοχότητα του μοίραζε στους Λατίνους που ζουν στην ανατολική Μεσόγειο. Η Επισκοπική Εκκλησία είναι υπό την σκέπη του Αγίου Κοσμά και του Αγίου Δαμιανού. Παλαιότερα ήταν ελληνική εκκλησία που πουλήθηκε στους Λατίνους. Η κατοικία του επισκόπου είναι πολύ όμορφη. Ο επίσκοπος αυτός δεν έχει κάτι να διεκδικήσει από τον Έλληνα ομόλογο του όσον αφορά τα εισοδήματα.
Η κύρια εκκλησία της Μήλου είναι η Παναγία του Λιμανιού. Άλλη εκκλησία είναι ο Άγιος Χαράλαμπος, ερημίτης του όρους Σινά. Οι Έλληνες τον ονομάζουν και Άγιο Καράλοβο, όπως θα ονομαζόταν κάποιος Άγιος που τον επικαλούμαστε ενάντια στη λέπρα. Καρά σημαίνει μαύρο και λοβός, λέπρα. Υπάρχουν ακόμη και οι εκκλησίες: Μέγας Γεώργιος, Άγιος Γεώργιος ο ερημίτης, Ευαγγελισμός, Άγιος Αντώνιος, Άγιος Δημήτριος, Αρχάγγελος Μιχαήλ, Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, Μέγας Άγιος Νικόλαος, Μικρός Άγιος Νικόλαος, Αγίου Πνεύματος, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Σπυρίδωνας, Παναγία, Άγιοι Σαράντα, Άγιος Πολύκαρπος, Άγιος Ελευθέριος. Οι εκκλησίες αυτές αποτελούν ισάριθμες ενορίες και έχουν καθεμιά τον ιερέα της.
Στην ιεραρχία μετά τον επίσκοπο, ο οικονόμος αποτελεί το μεγαλύτερο κληρικό αξίωμα και τοποθετείται στα δεξιά του προαναφερόμενου ιεράρχη. Είναι κάτι σαν υποκατάστατο του ή μεγάλος βικάριος του. Ο σκευοφύλακας βρίσκεται στην αριστερά του επισκόπου, ενώ αμέσως μετά ακολουθεί ο αρχειοφύλακας. Ο επίσκοπος έχει την ευθύνη όλων αυτών, αλλά έχει και τριάντα ιερείς υπό τις οδηγίες του.
Εκτός από πολλές εκκλησίες η Μήλος έχει και δώδεκα μοναστήρια: το μοναστήρι της Παναγίας του Κάστρου, της Αγίας Ελένης, της Παναγίας του Πέπλου, το μοναστήρι του Χριστού, του Αγίου Σάββα, του Αγίου Ιωάννη του Σιδήρου, της Παναγίας του Βουνού, της Παναγίας της Φανερωμένης, της Παναγίας των Κήπων, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου του Γυμνού, της Αγίας Μαρίνας.
Η μονή της Αγίας Μαρίνας είναι η ομορφότερη του νησιού, με πολύ καλό κρασί. Έχει περισσότερα ελαιόδεντρα από όσα όλη η Μήλος μαζί. Η πηγή που ποτίζει τους κήπους της μονής είναι όμορφη και κυλά προς τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Οι πορτοκαλιές και οι κέδροι θα ήταν τέλειας ομορφιάς αν δεν έσπευδαν να τα καλλιεργήσουν. Οι γύρω από το οίκημα περιοχές είναι ευχάριστες και καλύπτονται από μαστιχόδεντρα και ακανθώδεις θάμνους σπάνιους σε άλλα μέρη.
[…] Μήλος, το νησί των Σανούδων | δρακοπουλιάδα στο Περιηγητές στην Ελλάδα […]