Το τελευταίο μεγάλο γεγονός της κρητικής Ιστορίας είναι η περιώνυμη Μάχη της Κρήτης, όπως επικράτησε να ονομάζεται η επική αντίσταση των υπερασπιστών της νήσου κατά των Γερμανών εισβολέων, το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου 1941. Η μάχη αυτή βέβαια είναι γεγονός της Παγκόσμιας Ιστορίας και εντάσσεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των γεγονότων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παράλληλα, είναι και γεγονός της Ελληνικής Ιστορίας, καθώς είναι η φυσική συνέχεια και ο δραματικός επίλογος του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η περιλάλητη αυτή μάχη άρχισε την αυγή της 20ης και τελείωσε τυπικά την 29η Μαΐου, για να γίνει έτσι η ημέρα αυτή δύο φορές αποφράδα στην ιστορία του ελληνισμού.
Λίγο πριν την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β’ και η ελληνική κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Εμμ. Τσουδερό κατέφυγαν στην Κρήτη, την μόνη ελεύθερη ακόμη ελληνική περιοχή. Την άμυνα της νήσου είχαν αναλάβει δυνάμεις Άγγλων, Νεοζηλανδών και Αυστραλών, που μεταφέρθηκαν ευσπεσμένως μετά την κατάρρευση της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο οπλισμός τους ήταν απαρχαιωμένος και δεν διέθεταν σύγχρονο αντιαεροπορικό πυροβολικό. Στο νησί υπήρχαν επίσης ελληνικές δυνάμεις: οκτώ τάγματα νεοσυλλέκτων, που μεταφέρθηκαν από την Τρίπολη και το Ναύπλιο, αγύμναστοι και χωρίς οπλισμό. Αξιόμαχη δύναμη ήταν η σχολή Χωροφυλακής και η πρώτη τάξη της Σχολής Ευελπίδων, με ανεπαρκέστατα όμως εφόδια και οπλισμό. Κρήτες στρατιώτες δεν υπήρχαν, γιατί η 5η μεραρχία είχε αποκλειστεί στην άλλη Ελλάδα.
Η άμυνα της Κρήτης είχε παραμεληθεί, ίσως γιατί κανένας δεν πίστευε ότι ο Χίτλερ θα αποτολμούσε μια τολμηρή επιχείρηση για την κατάληψη της. Εντούτοις η γερμανική στρατιωτική ηγεσία είχε αποφασίσει την επιχείρηση και είχε ετοιμάσει το πολεμικό σχέδιο Merkur (Ερμής) που στηριζόταν στη χρησιμοποίηση αερομεταφερόμενων επίλεκτων μονάδων αλεξιπτωτιστών. Η επιχείρηση ανταποκρινόταν στην αχαλίνωτη φιλοδοξία του αρχηγού της γερμανικής αεροπορίας Γκαίρινγκ και του υπαρχηγού Στούντεντ, ο οποίος είχε εκπονήσει τα σχέδια και επέβλεψε προσωπικώς την εκτέλεση τους.
Η προπαρασκευή της εισβολής άρχισε στις 14 Μαΐου, με ισχυρό βομβαρδισμό στρατηγικών στόχων στην Κρήτη. Η εισβολή άρχισε τα ξημερώματα της 20ης Μαΐου 1941, με ανελέητο βομβαρδισμό και ρίψη αλεξιπτωτιστών στην περιοχή των Χανίων. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας έπεσαν αλεξιπτωτιστές στο Ρέθυμνο και το απόγευμα στο Ηράκλειο.
Ο πρώτος και κύριος στόχος των εισβολέων ήταν η κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε, στο οποίο θα προσγειωνόταν στη συνέχεια ελεύθερα τα αεροσκάφη τους, με τις απαραίτητες ενισχύσεις σε άνδρες και σε πολεμικό υλικό.
Αυτό που συνέβη τότε στην Κρήτη ήταν πραγματικά απερίγραπτο και κίνησε τον παγκόσμιο ενθουσιασμό. Ο άμαχος πληθυσμός άνδρες, γυναίκες, γέροντες και παιδιά, προσέτρεξαν αυθόρμητα σε έναν άγριο και πρωτοφανή αγώνα υπεράσπισης της χώρας και της ελευθερίας τους. Οι συμμαχικές δυνάμεις και ο γηγενής πληθυσμός αιφνιδίασαν με την απροσδόκητη και πεισματική αντίσταση τους τον τελειότερο και ισχυρότερο στρατό του κόσμου. Η Κρήτη μεταβλήθηκε σε φλεγόμενη κόλαση και άρχιζε η φοβερότερη και παραδοξότερη μάχη στην ιστορία των πολέμων.
Οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να διαθέσουν στην Κρήτη τεράστιες δυνάμεις, το άνθος του στρατού τους, και χρειάστηκαν δέκα ημέρες για να κατακτήσουν το νησί, προσχωρώντας βήμα προς βήμα. Οι απώλειες τους υπήρξαν τρομακτικές. Περισσότεροι από 4.000 αλεξιπτωτιστές, «η αιχμή της ναζιστικής λόγχης», σκοτώθηκαν, η 7η αερομεταφερόμενη μεραρχία διαλύθηκε, περισσότερα από 170 αεροπλάνα καταστράφηκαν. Το θεωρούμενο ως αήττητο όπλο των αλεξιπτωτιστών δοκιμάστηκε στην Κρήτη και είναι χαρακτηριστικό ότι δεν χρησιμοποιήθηκε πια σε μεγάλες επιχειρήσεις.
Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ σημειώνει στα Απομνημονεύματα του: «Στην Κρήτη ο Γκαίρινγκ κέρδισε μια πύρρεια νίκη, γιατί με τις δυνάμεις που σπατάλησε εκεί θα μπορούσε εύκολα να κατακτήσει την Κύπρο, τη Συρία, το Ιράκ και ίσως και την Περσία… Διέπραξε την ανοησία να αφήσει να του διαφύγουν αυτές οι μεγάλες ευκαιρίες με το να θυσιάσει τις αναντικατάστατες αυτές δυνάμεις σε έναν θανάσιμο αγώνα, που διεξήγετο συχνά σώμα προς σώμα…».
Η Κρήτη υπέκυψε κάτω από το βάρος της τρομερότερης πολεμικής μηχανής που είχε γνωρίσει ως τότε ο κόσμος. Στις 27 Μαΐου καταλήφθηκαν τα Χανιά και το Ρέθυμνο. Στις 30 Μαΐου το Ηράκλειο. Την ίδια μέρα έφευγαν από τα Σφακιά για τη Μέση Ανατολή και οι τελευταίοι Βρετανοί υπερασπιστές της Κρήτης.
Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών τελείωσαν στις 31 Μαΐου και ο αγκυλωτός σταυρός κυμάτιζε σε όλο το αιματοβαμμένο νησί. Μαζί με την Ελλάδα και την άλλη Ευρώπη περνούσε τώρα και η Κρήτη με τη σειρά της στη ζοφερή νύχτα του ναζιστικού τρόμου. Η κατοχή άρχιζε και μαζί τα φρικαλέα αντίποινα και οι απερίγραπτες ωμότητες των κατακτητών εις βάρος του άμαχου πληθυσμού, με πρώτο θύμα την Κάντανο (2 Ιουνίου 1941).
Η υπεράσπιση της κρητικής ελευθερίας πληρώθηκε με τίμημα βαρύτατο, με τις συλλήψεις και τις ομαδικές εκτελέσεις, με τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, με τις ερημώσεις των χωριών, με όσα φρικώδη συνέβησαν στο Σκινέ, στα Ανώγεια, στη Βιάννο και αλλού.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών