Κυκλαδική Τέχνη

Η Κυκλαδική Τέχνη της Πρώιμης Χαλκοκρατίας δεν έχει μνημειώδη χαρακτήρα. Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες των Πρωτοκυκλαδιτών είναι γνωστές μόνο από μικρά έργα, όπως η κεραμική, τα μαρμάρινα αγγεία, τα ειδώλια και η μικροτεχνία.

Κυκλαδική Τέχνη

Κυκλαδική Τέχνη

Αγγεία

Στα πρώτα στάδια του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού όλα γενικά τα αγγεία είναι χειροποίητα, δεν χρησιμοποιείται δηλαδή καθόλου κεραμικός τροχός. Κυριαρχούν δύο τύποι αγγείων: οι κυλινδρικές και οι σφαιρικές πυξίδες (κοσμηματοθήκες), που κοσμούνται συχνά με εγχάρακτα σχέδια σε σχήμα ψαροκόκκαλου. Σχήμα και διακόσμηση έχουν τα πρότυπα τους στις καθημερινές ενασχολήσεις και τον φυσικό κόσμο.

Κυκλαδική Τέχνη

Η κυλινδρική πυξίδα θυμίζει έργο ξυλογλυπτικής και η σφαιρική, λίγο συμπιεσμένη, μοιάζει με μαδημένο κέλυφος αχινού. Με την προσθήκη πάνω στην πυξίδα χαμηλού λαιμού ή ποδιού ή και τον δύο, δημιουργήθηκαν η πυξίδα με πόδι (χωρίς λαιμό) και ο κρατηρίσκος με πόδι ή χωρίς πόδι. Η επιφάνεια των αγγείων αυτών παρουσιάζει συχνά κάποια στίλβωση. Άλλα είδη αγγείων που αποτελούν εντόπιες επινοήσεις ή έχουν εισαχθεί από ξένες περιοχές είναι τα τηγανοειδή αγγεία, οι πρόχοι με ραμφοειδή προχοή, οι σαλτσιέρες, τα κύπελλα με πόδι, βαθειές ή ρηχές λεκάνες, ζωόμορφα αγγεία κ.α.

Κυκλαδική Τέχνη

Παράλληλα με τα εγχάρακτα σχέδια παρουσιάζονται και εμπίεστα, συνήθως ομόκεντροι κύκλοι και σπείρες, που αποτελούν τα πρώτα καμπυλόγραμμα μοτίβα του Πρωτοκυκλαδικού θεματολογίου. Συχνά οι εγχαράξεις γίνονται βαθιές και γεμίζουν με λευκή ουσία. Άλλοτε ένα λεπτό επίχρισμα καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του αγγείου. Παράλληλα, αναπτύσσεται η τεχνική του χρώματος, συνδυασμένη με τη χρήση του κεραμικού τροχού. Γραμμικά γεωμετρικά μοτίβα, λευκά στην αρχή πάνω στην σκουρόχρωμη επιφάνεια του αγγείου, αντικαθιστώνται από μαύρα σε μεταγενέστερη φάση, πάνω σε ανοιχτόχρωμο επίχρισμα. Ίσως η τεχνική των λευκών μοτίβων αποτελεί εξέλιξη της τεχνικής του γεμίσματος των εγχαράξεων με λευκή ουσία.

Αργότερα τη θέση της κυλινδρικής πυξίδας παίρνει η κωνική με πλατιά βάση, ενώ ο κρατηρίσκος με πόδι εξαφανίζεται. Αντίθετα, η γραπτή διακόσμηση εξελίσσεται ακόμη περισσότερο και με την εισαγωγή καμπυλόγραμμων μοτίβων εκτοπίζει εντελώς την εγχάραξη.

Ειδώλια

Ουσιαστικά η τέχνη του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού εκφράζεται με τα ειδώλια. Η αφθονία πρώτης ύλης έδωσε τη δυνατότητα στους τεχνίτες να αναπτύξουν ασυνήθιστη δραστηριότητα και να επιδιώξουν λύσεις τολμηρές για την εποχή τους. Σπάνια παρατηρούνται σε έργα προϊστορικής τέχνης πλαστικές αναλογίες σαν αυτές που απαντούν στα κυκλαδικά ειδώλια και μάλιστα σε σκληρό υλικό σαν το μάρμαρο. Η παραγωγή ειδωλίων στις Κυκλάδες συνεχίζεται χωρίς διακοπή ολόκληρη την χιλιετία. Αρχικά τα ειδώλια είναι εντελώς σχηματικά και μόλις που ξεχωρίζουν από μικρά πλακοειδή βότσαλα, που απέκτησαν μια συγκεκριμένη μορφή.

Κυκλαδική Τέχνη

Σχηματικά ειδώλια παράγονται ως το τέλος του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού. Ωστόσο, είναι ολοφάνερη η διαφορά νοοτροπίας από την μία εποχή στην άλλη. Τα αρχαιότερα εμπνέονται από τη θέληση του τεχνίτη να δαμάσει το υλικό και να του δώσει συγκεκριμένη μορφή. Στα νεότερα βλέπει κανείς την προσπάθεια για μίμηση, για την αναπαραγωγή ενός παραδοσιακού τύπου. Αντιθέτως, τα μεταλλικά εργαλεία, που αποκτά ο τεχνίτης, του επιτρέπουν να θαυματουργεί, αλλά με νέες ιδέες, με δική του έμπνευση.

Μικρά βιολόσχημα ειδώλια, συχνά με ανατομικές λεπτομέρειες, οδηγούν από τα εντελώς σχηματικά. Στα περισσότερο νατουραλιστικά, όπως του Πολιτισμού Πηλός-Λάκκουδες (Μήλος, Νάξος). Είναι ολόσωμες γυναικείες μορφές με αμυγδαλωτό κεφάλι που έχουν ανάγλυφα αποδοθεί τα μάτια, τα αυτιά, η μύτη, το στόμα. Εκτός από το στήθος συχνά αποδίδονται πλαστικά ο ομφαλός, οι μύες της κοιλιάς, το ηβικό τρίγωνο, τα γόνατα και τα δάχτυλα των ποδιών. είναι τα μόνα κυκλαδικά ειδώλια που έχουν οριζόντια πέλματα και που τα χέρια τους συναντώνται στο στήθος χωρίς να συμπλέκονται κια χωρίς να έχουν τον ένα οήχη πάνω στον άλλο.

Με τον Πολιτισμό Κέρος-Σύρος εισάγεται ένα νέος τύπος ειδωλίου: κεφάλι συνήθως σε σχήμα λύρας, γυρτό ελαφρά προς τα πίσω. Χέρια σταυρωμένα κάτω από το στήθος με τον αριστερό πήχη κατά κανόνα πάνω από τον δεξιό. Γόνατα με ελαφρά κάμψη και πέλματα λοξά, έτσι που δημιουργείται η εντύπωση ότι η μορφή έχει ανασηκωθεί στα δάχτυλα. Τα ειδώλια εικονίζουν συνήθως γυναίκες αλλά με λιγότερο τονισμένες τις ανατομικές λεπτομέρειες. Σπάνια ξεχωρίζουν τα μάτια ή τα αυτιά και ακόμη σπανιότερα το στόμα. Τα δάχτυλα των ποδιών αποδίδονται σχεδόν πάντοτε, ενώ των χεριών σπάνια διακρίνονται. Μία αρκετά μεγάλη κατηγορία ειδωλίων εικονίζουν γυναίκες σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Ο τύπος αυτός των ειδωλίων είναι η πιο κοινή και η πιο γνωστή μορφή της Κυκλαδικής Τέχνης.

Βασικός κανόνας των Κυκλαδικών ειδωλίων είναι αυστηρή μετωπικότητα. Είναι φιλοτεχνημένα σαν ζωγραφικά έργα, με δύο διαστάσεις και προορίζονται να φαίνονται από μπροστά και όχι από το πλάι, αν και συχνά η ράχη τους είναι έξοχα δουλεμένη. Ωστόσο ο πολιτισμός Κέρος-Σύρος έχει δώσει μορφές πιο επαναστατικές, χαρακτηριστικές των προσπαθειών του καλλιτέχνη να λυτρωθεί από τις δεσμεύσεις του υλικού. Σε αυτές τις προσπάθειες για τον παραμερισμό της μετωπικότητας και την απόδοση της τρίτης διάστασης οφείλουμε τη δημιουργία έργων σαν τον αυλητή ή και τους καθιστούς αρπιστές από την Κέρο. Επίσης υπάρχουν συμπλέγματα με περισσότερες από μία μορφές.

Κυκλαδική Τέχνη

Σκοτεινό παραμένει το θέμα της ερμηνείας των ειδωλίων. Έχουν διατυπωθεί εικασίες ότι απεικονίζουν θεότητες, παλλακίδες, νύμφες και ήρωες, παιχνίδια παιδικά ή μαγικά περίαπτα. Το γεγονός ότι βρέθηκαν σε ταφικά κτερίσματα δεν διευκολύνει την ερμηνεία. Η παρουσία μερικών ειδωλίων στους συνοικισμούς ενισχύει την άποψη ότι τα ειδώλια αποτελούσαν ίσως αντικείμενα της καθημερινής ζωής.

Μικροτεχνία

Στην καλλιτεχνική δραστηριότητα των Κυκλαδιτών πρέπει να συμπεριλάβουμε και τα έργα μικροτεχνίας, τα αντικείμενα δηλαδή στολισμού. Περιδέραια από χρωματιστές κοινές πέτρινες χάντρες, συχνά σε σχήμα ζώου ή άλλου περίεργου αντικειμένου, και περιδέραια από θαλασσινά όστρακα βρίσκονται κυρίως στους Πρωτοκυκλαδικούς τάφους. Σαν κτερίσματα απαντούν μικρά πέτρινα περίαπτα, αργυρές καρφίτσες, αργυρά διαδήματα, ορειχάλκινες βελόνες, τριχολαβίδες και ξυριστικές λεπίδες από οψιανό. Μικροί οστέινοι σωλήνες, με εγχάρακτη συχνά διακόσμηση, χρησίμευαν για την φύλαξη χρώματος, που πιθανόν προοριζόταν για στιγματισμό (τατουάζ).

Παραστάσεις χαραγμένες σε βράχους ή σε πλακίδια, που βρέθηκαν σε νησιά, τοποθετούν τις Κυκλάδες στην ομάδα των χωρών της προϊστορικής Ευρώπης, όπου ακμάζει η τέχνη των βράχων. Σε μια σειρά από χαραγμένες πέτρες εικονίζονται εικόνες από σκηνές της καθημερινής ζωής: χορός, κυνήγι, διάφορα ζώα, πλοία της εποχής. Αλλού εικονίζονται σπείρες,ανθρώπινα πέλματα και άλλα δυσνόητα σχέδια.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους