Ο Κλεομένης Α‘ ήταν βασιλιάς της Σπάρτης στο διάστημα 519-490 ή 489 π.Χ. Ήταν γιος του βασιλιά Αναξανδρίδα και ετεροθαλής αδελφός του Λεωνίδα Α΄ των Θερμοπυλών. Ο Κλεομένης ισχυροποίησε τη Σπάρτη δίνοντας σάρκα και οστά στην Πελοποννησιακή Συμμαχία και συντρίβοντας τον πιο υπολογίσιμο εχθρό της πόλης του στην Πελοπόννησο, το Άργος.
Ανεξάρτητα των κινήτρων του ανέτρεψε την τυραννίδα της Αθήνας του Ιππία, ενώ αργότερα βοήθησε την εγκαθίδρυση των αρίστων του Ισαγόρα κατά του Κλεισθένη, γόνου τυράννου της Σικυώνας που στην Αθήνα προσποιούνταν τον δημοκράτη, εξορίζοντας 700 οικογένειες φίλα προσκείμενες του Κλεισθένη. Όταν πήγε να καταργήσει και τη Γερουσία, οι Αθηναίοι εξεγέρθηκαν με συνέπεια να καταφύγει και να κλειστεί μαζί με τον Ισαγόρα ικέτης στην Ακρόπολη. Τελικά οι Αθηναίοι τον άφησαν να φύγει μαζί με τον στρατό του ενώ ακολούθησε η καταδίκη σε θάνατο όλων των Αθηναίων οπαδών του.
Εκτός των παραπάνω εξουδετέρωσε την δικαιολογημένη εκ της αθηναϊκής τακτικής φιλοπερσική μερίδα της Αίγινας, η τυχόν υποστήριξη της οποίας προς τους Πέρσες λίγο αργότερα, στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, θα μπορούσε να αποβεί και καθοριστικής σημασίας, αφού δεν θα ήξεραν που να καταφύγουν τότε οι Αθηναίοι, οι μόνοι που εγκατέλειψαν την πόλη τους, στους Περσικούς πολέμους.
Τελικά όμως θεωρήθηκε παρανοϊκός, εξορίστηκε και φυλακίστηκε. Κατηγορήθηκε συγκεκριμένα ότι εκθρόνισε, δωροδοκώντας το Μαντείο των Δελφών, τον συμβασιλέα του Δημάρατο των Ευρυποντιδών, ότι συγκέντρωσε στρατό Αρκάδων με στόχο να ανατρέψει την κυβέρνηση της Σπάρτης και ότι τελικά ήταν παράφρων και επικίνδυνος. Όταν βρέθηκε νεκρός στη φυλακή, η επίσημη εκδοχή ήταν πως «αυτοκτόνησε μέσα στην τρέλα του», αλλά σύγχρονοι ιστορικοί δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να δολοφονήθηκε.
Κλεομένης και Σκύθες
Ο Δαρείος Α΄ αποφάσιζε να επεκταθεί στην Ευρώπη και διέσχισε τον Βόσπορο γύρω στο 514 π.Χ. Όταν διεκπεραίωσε το στρατό του στην Ευρώπη κινήθηκε στη Θράκη, μετά στη σημερινή Βουλγαρία και Ρουμανία φτάνοντας μέχρι το Δούναβη. Απείλησε πολλούς λαούς της περιοχής εκείνης που οι Έλληνες τότε τους ονόμαζαν γενικά Σκύθες όπως και διάφορες ασιατικές φυλές. Αυτοί έστειλαν πρεσβείες σε διάφορες σημαντικές ελεύθερες πόλεις για να αναζητήσουν συμμαχίες και ο Ηρόδοτος καταγράφει ότι πρεσβεία τους έφτασε και στη Σπάρτη. Γύρω στο 514 ή 513 οι Σκύθες πρέσβεις πρότειναν στον Κλεομένη να συνεργαστούν: ο στρατός τους και ο σπαρτιατικός να εισβάλλουν ταυτόχρονα στην Περσία, εκείνοι από τον ποταμό Φάσι και οι Σπαρτιάτες από την Έφεσο. Στη συνέχεια να συναντηθούν και να προελάσουν ενωμένοι στα ενδότερα της Περσίας.
Είναι άγνωστο αν ο Κλεομένης εξέτασε στα σοβαρά αυτό το σχέδιο, αλλά συζήτησε αρκετά με τους Σκύθες. Ο Δαρείος αποχώρησε σύντομα από το Δούναβη και τη Θράκη, οπότε πιθανά ούτε οι Σκύθες να ενδιαφέρονταν πια να υλοποιήσουν το σχέδιο που είχαν προτείνει. Ο Δαρείος επέστρεψε στην Περσία, αφήνοντας στην περιοχή της σημερινής Ευρωπαϊκής Τουρκίας ή στα βορειοδυτικά της Μικράς Ασίας ισχυρή δύναμη –πιθανόν, 80.000 ανδρών. Η επίσκεψη των Σκυθών δείχνει ότι ο Κλεομένης και η Σπάρτη εκείνη την εποχή είχαν αρκετό κύρος διεθνώς και ότι η σπαρτιατική ηγεσία ήταν πλήρως ενήμερη του περσικού κινδύνου και της απειλής που αυτός συνιστούσε για την Ελλάδα, αφού ήταν πια ολοφάνερο ότι ελάχιστοι αντιστέκονταν στα επεκτατικά σχέδια της Περσίας.
Κλεομένης και Αθηναίοι
Την ίδια εποχή που ο Κλεομένης διαπίστωνε ότι οι Πέρσες εδραιώνονταν στην Ιωνία και προωθούνταν στο Αιγαίο και στη Μακεδονία, πολλές πόλεις έδειχναν την τάση να μηδίσουν. Τα πράγματα στην Αθήνα ήταν αρκετά περίπλοκα. Κυριαρχούσε η τυραννίδα, με εκπρόσωπό της τον Πεισιστρατίδη Ιππία, που είχε καλές σχέσεις με το Άργος, το μεγάλο εχθρό της Σπάρτης, και παράλληλα ήταν πολιτικά απομονωμένος και άρα επίφοβος να μηδίσει.
Οι σχέσεις με τη Σπάρτη ήταν επιφανειακά αδιατάρακτες αλλά οι Πεισιστρατίδες την θεωρούσαν απειλή –είτε για την πόλη των Αθηνών, είτε για τη δυναστεία τους– μάλλον όμως και τα δύο. Είχαν μάλιστα σε κρύπτη της ακρόπολης μια σειρά από χρησμούς που αναφέρονταν σε μελλοντικές συγκρούσεις με τη Σπάρτη. Αυτοί οι χρησμοί πρέπει πολιτικά να οφείλονταν στο γεγονός ότι οι Πεισιστρατίδες είχαν κάκιστες σχέσεις με το Μαντείο των Δελφών, ενώ απεναντίας οι μεγάλοι εχθροί τους, οι Αλκμεωνίδες, είχαν τις καλύτερες. Συγκεκριμένα αυτή η πλούσια και πανίσχυρη οικογένεια είχε εξοριστεί από την Αθήνα για άλλη μία φορά και είχε επενδύσει πολιτικά στην πλουσιοπάροχη ανοικοδόμηση του Μαντείου των Δελφών όπως πιθανόν και σε άμεση δωροδοκία στελεχών του προκειμένου η Πυθία να παροτρύνει διαρκώς τους Σπαρτιάτες να ελευθερώσουν την Αθήνα από την τυραννίδα της.
Ο Κλεομένης δεν γνώριζε τότε τους χρησμούς που είχαν στην κρύπτη τους οι Πεισιστρατίδες –τους πληροφορήθηκε αργότερα- και είναι πολύ αμφίβολο κατά πόσον θα επηρεαζόταν από αυτούς, αφού και ο ίδιος δωροδόκησε στην πορεία το Μαντείο των Δελφών και άρα γνώριζε πολύ καλά πόσο υποβολιμαίοι ήταν οι χρησμοί του. Εντούτοις χρησιμοποίησε τους χρησμούς που είχαν ανακοινωθεί επίσημα, δηλαδή εκείνους που παρότρυναν όλους τους Σπαρτιάτες να ελευθερώσουν την Αθήνα και αποφάσισε να επέμβει στην Αθήνα στρατιωτικά.
Οι λόγοι ήταν ίσως ότι φοβόταν τυχόν μηδισμό των Αθηναίων και όσα θα συνεπαγόταν αυτό το ενδεχόμενο για τη Σπάρτη. Παράλληλα ήθελε ίσως και να εγκαταστήσει εκεί ένα καθεστώς πιο φιλικό προς τη Σπάρτη –ολιγαρχικό πιθανόν- και ήταν ευκαιρία να το κάνει τώρα που οι Πεισιστρατίδες είχαν αποδυναμωθεί μετά τον εμφύλιο του 413 π.Χ. στο Λειψύδριο. Παρότι με την ανατροπή της τυραννίδας θα επαναφέρονταν οι Αλκμεωνίδες από την εξορία, ο Κλεομένης πόνταρε κυρίως στον Ισαγόρα, έναν εκπρόσωπο των ολιγαρχικών και όχι σε εκείνους. Ο Ισαγόρας ήταν ένας ισορροπιστής ολιγαρχικός με αρκετή επιρροή, ο οποίος επί Πεισιστρατιδών δεν είχε έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση μαζί τους.
Ο Κλεομένης αρχικά έστειλε εναντίον των Αθηνών στρατιωτική δύναμη υπό τον Αγχίμολο, ο οποίος όμως ηττήθηκε γιατί το στρατηγικό του σχέδιο προδόθηκε. Τότε ο Κλεομένης αποφάσισε να εκστρατεύσει ο ίδιος εναντίον της Αθήνας. Οι δυνάμεις του όντως γρήγορα απομόνωσαν τον Ιππία στην Ακρόπολη των Αθηνών και ενώ η κατάσταση ήταν στάσιμη, ο τελευταίος έκανε το λάθος να προσπαθήσει να φυγαδεύσει από το φρούριο της ακρόπολης τους συγγενείς του. Ο Κλεομένης το έμαθε, τους συνέλαβε ως ομήρους, εκβίασε με τη ζωή τους τον Ιππία και αυτός αποχώρησε από την Ακρόπολη, με αντάλλαγμα να αφήσουν εκείνον και την οικογένειά του να φύγουν από την Αττική ζωντανοί. Κατέφυγε τότε στον αδελφό του Ηγησίστρατο, στο Σίγειο, που ήταν πλέον υποτελής των Περσών.
Όταν η δημοκρατία στην Αθήνα αποκαταστάθηκε κυριάρχησε το κόμμα των ολιγαρχικών και αριστοκρατικών υπό τον Ισαγόρα, επειδή ο βασικός του αντίπαλος ήταν ο Κλεισθένης των Αλκμεωνιδών, μιας οικογένειας που πιθανόν και λόγω του Κυλώνειου Άγους δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στους Αθηναίους. Ο Κλεισθένης, όμως, μεταμορφώθηκε με εξαιρετική ευελιξία σε ηγέτη των δημοκρατικών και εισηγήθηκε ως απλός βουλευτής σημαντικότατες αλλαγές στον εκλογικό και διοικητικό σύστημα της Αθήνας. Ο Ισαγόρας δεν μπόρεσε να εμποδίσει την υπερψήφισή τους από το δήμο και ζήτησε τη βοήθεια των Σπαρτιατών γιατί οι μεταρρυθμίσεις ήταν «ακραία δημοκρατικές». Ο Κλεομένης του την παρείχε, γιατί στόχος του ήταν στην Αθήνα να εδραιωθεί φιλολακωνικό ή έστω ολιγαρχικό καθεστώς.
Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς το 508 π.Χ. απαίτησε οι Αθηναίοι να εξορίσουν τους μιαρούς Αλκμεωνίδες –θυμήθηκε δηλαδή το Κυλώνειο Άγος και επικαλέστηκε ότι αυτή η οικογένεια είχε δωροδοκήσει το Μαντείο των Δελφών για να τον παρασύρει να τους αποκαταστήσει στην Αθήνα. Οι Αλκμεωνίδες ξαναπήραν το δρόμο της εξορίας, αλλά ο Ισαγόρας και πάλι δεν μπόρεσε να ελέγξει την πολιτική κατάσταση. Οι δημοκρατικοί τώρα είχαν συμμαχήσει και με ουδέτερους πολίτες ή και με Πεισιστρατικούς και όλοι οι δυσαρεστημένοι μαζί, χρέωναν στον Ισαγόρα την ανάμιξη των Σπαρτιατών. Τότε ο Ισαγόρας έκρινε πως εκεί που είχαν φτάσει τα πράγματα, δεν είχε να χάσει απολύτως τίποτε αν ζητούσε πλέον την ωμή στρατιωτική επέμβαση της Σπάρτης. Όπερ και εγένετο.
Ο Κλεομένης εμφανίστηκε στην Αθήνα με μικρή στρατιωτική δύναμη και εξόρισε 70 ή ίσως πολύ περισσότερες αθηναϊκές οικογένειες που του υπέδειξε ο Ισαγόρας βγάζοντάς τις από τα σπίτια τους κυριολεκτικά πόρτα-πόρτα. Όταν όμως πήγε να διαλύσει τη Βουλή των 500 και να την ξανακάνει των 300, ορίζοντας μάλιστα αυτοί οι τριακόσιοι να είναι οπαδοί του Ισαγόρα ο δήμος αντέδρασε σθεναρά και ο Ισαγόρας με τον Κλεομένη βρέθηκαν πολιορκημένοι στην Ακρόπολη.
Ο Κλεομένης προσπάθησε να προσεταιριστεί τους Αθηναίους δηλώνοντας ότι δεν είναι Δωριεύς αλλά Αχαιός, εντούτοις δεν τους έπεισε. Αναγκάστηκε να αποχωρήσει για τη Σπάρτη εγκαταλείποντας τους ολιγαρχικούς στην τύχη τους και οι Αθηναίοι προχώρησαν σε μαζικές δίκες ολιγαρχικών και καταδίκες σε θάνατο. Ο Ισαγόρας διέφυγε. Όμως ο Κλεομένης όσο ήταν στην Ακρόπολη, είχε βρει κάποιους χρησμούς του Μαντείου των Δελφών που ο Ιππίας έκρυβε εκεί και οι οποίοι δημιουργούσαν χάσμα ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αθήνα. Τους κράτησε για να τους χρησιμοποιήσει στην αμέσως επόμενη φάση.
Το 490 π.Χ. όμως ο Κλεομένης βρέθηκε ξανά στο στόχαστρο. Κάποιοι αποκάλυψαν τη δωροδοκία της Πυθίας και στελεχών του Μαντείου των Δελφών για την γνωμοδότησή τους σχετικά με τον πατέρα του Δημάρατου που τιμωρήθηκαν. Ο Κλεομένης φοβούμενος τις αντιδράσεις των Σπαρτιατών, διέφυγε στη Θεσσαλία. Στη συνέχεια επανέκαμψε στην Πελοπόννησο και άρχισε να συγκεντρώνει στρατό Αρκάδων, προκειμένου να επανέλθει στη Σπάρτη ως βασιλιάς, πιθανόν ανατρέποντας -όπως κάποιοι τον κατηγόρησαν- την κυβέρνηση ή ίσως αλλάζοντας και το πολίτευμα.
Οι Σπαρτιάτες για να σταματήσουν το συνασπισμό των Αρκάδων εναντίον τους, είπαν στον Κλεομένη ότι είναι πρόθυμοι να τον ξανακάνουν βασιλιά και εκείνος το πίστεψε και επέστρεψε στην πατρίδα του. Αμέσως ή πολύ σύντομα, οι Έφοροι επικαλέστηκαν την παρανοϊκή συμπεριφορά του -είπαν ότι περιφερόταν στους δρόμους και χτυπούσε όποιον έβλεπε- και τον φυλάκισαν σιδηροδέσμιο με τη σύμφωνη γνώμη των τριών ετεροθαλών αδελφών του. Την άλλη μέρα βρέθηκε νεκρός και η επίσημη εκδοχή ήταν πως έφταιγε η παρανοϊκή κατάσταση του που τον οδήγησε σε αυτοκτονία και ότι είχε υποχρεώσει έναν φρουρό να του δώσει ένα στιλέτο με το οποίο και αυτοακρωτηριάσθηκε. Εντούτοις η παράνοια δεν είναι αποδεδειγμένη ενώ η σειρά των γεγονότων και οι επικρατούσες συνθήκες δεν αποκλείουν την εκδοχή της δολοφονίας. Τον διαδέχθηκε ο Λεωνίδας, ο οποίος και παντρεύτηκε την ανιψιά του Γοργώ, κόρη του Κλεομένη.
Με πληροφορίες από: https://el.wikipedia.org
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους