Ο περιηγητισμός, στον οποίο επιδόθηκαν διάφοροι αρχαίοι θαλασσοπόροι, μας έδωσε χρήσιμες και πολύτιμες πληροφορίες για μακρινά μας μέρη. Ο περιηγητισμός, όμως, δεν είναι φαινόμενο μόνο της αρχαιότητας. Εμφανίστηκε στην Ελλάδα λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Όσα καταγράφηκαν σε χρονικά, όπως «Ταξίδια», «Οδοιπορικά», «Ημερολόγια», από τους περιηγητές που περιέγραψαν πιστά ό,τι είδαν, αποτελούν μαγιά της Ιστορίας.
Στον 17ο αιώνα και πιο έντονα από τα μέσα του 18ου αιώνα κι έπειτα δεκάδες ξένοι επισκέπτες, οι περιηγητές, άρχισαν να καταφθάνουν στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Όλοι σχεδόν προέρχονταν από την αστική Δύση, τη Δύση των Φώτων, τη Δύση της Βιομηχανικής Επανάστασης. Φιλόλογοι, αρχαιομαθείς, αρχαιολάτρες σπεύδουν στην Ελλάδα για να παρακολουθήσουν τα ίχνη του ένδοξου παρελθόντος, για να ανασκάψουν, να λεηλατήσουν αρχαιότητες και βιβλιοθήκες. Και καθώς ο ελληνικός χώρος βρίσκεται μέσα στη δίνη των γεγονότων που αναστατώνουν την ευρωπαϊκή ήπειρο και τη Μεσόγειο, τα οδοιπορικά τους γίνονται ανάρπαστα, μεταφράζονται αμέσως, σημειώνουν αλλεπάλληλες κερδοφόρες εκδόσεις.
Οι περισσότεροι περιηγητές μετά το 1800 είναι εύποροι και πεπαιδευμένοι -σε αυτό διαφέρουν από τους σημερινούς τουρίστες. Χάρη στην κοινωνική τους θέση και τις πολιτικές σχέσεις διαθέτουν φιρμάνια από την Πύλη, που προστάζουν τους Έλληνες προεστούς, τα μοναστήρια κ.τ.λ να αναλάβουν τη στέγαση και τη διατροφή τους.
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός συνιστά αναντίρρητα μεταξύ των άλλων τη συνάντηση της δυτικής σκέψης με το αρχαιοελληνικό πνεύμα, την πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από τα ανερχόμενα στρώματα της δυτικής διανόησης. Συγκροτούνται εταιρείες λογίων, λέσχες ακαδημαϊκών, χρηματοδοτούμενες από κύκλους της ανερχόμενης αστικής τάξης και από καλλιεργημένους ευγενείς, φορείς που προωθούν το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα, αυτό που επιγραμματικά θα ονομαστεί από τους σύγχρονους αρχαιοφιλία. Ο ελληνικός χώρος, ο υπό τουρκική κατοχή ευρισκόμενος, φυσιολογικά ταυτίζεται στη δυτική συνείδηση με τη γενέθλια γη του κλασικού πολιτισμού, κατά συνέπεια η περιήγηση στην Ελλάδα υποδεικνύει την τάση για ανακάλυψη και εντοπισμό του αρχαίου κόσμου.
Απαραίτητα εφόδια στα ταξίδια, οι γνώσεις της αρχαίας ελληνική γραμματείας. Τα ομηρικά έπη, τα έργα των γεωγράφων της αρχαιότητας Παυσανία και Στράβωνα, οι ιστορίες του Ηροδότου, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντος και του Πολύβιου, τα κείμενα των φιλοσόφων, συνιστούν το αναγκαίο γνωσιολογικό υλικό που διαθέτει ο ξένος ταξιδιώτης, στη συστηματική προσπάθεια του να ανακαλύψει και να ταυτίσει τόπους, τοπωνύμια και γεγονότα του αρχαίου παρελθόντος. Η εξοικείωση λοιπόν του εξωτερικού επισκέπτη με τις αρχαίες γλωσσικές διαλέκτους, με τα ήθη και τις νοοτροπίες των αρχαίων κατοίκων της ελληνικής χερσονήσου, με την τέχνη και την επιστήμη του αρχαίου κόσμου, με ό,τι συνιστούσε το λαμπρό και ένδοξο παρελθόν της κλασικής αρχαιότητας, είναι δεδομένη.
Ο περιηγητισμός στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα σηματοδοτούσε υπερβατικά ένα ρομαντικό ταξίδι στην κλασική αρχαιότητα. Από ένα σημείο κι έπειτα, μάλιστα, η συστηματική ανίχνευση των αρχαιοτήτων συνοδεύτηκε με την καταγραφή της σύγχρονης πραγματικότητας, των ηθών και των νοοτροπιών των σύγχρονων Ελλήνων. Αυτή η καταγραφή, η αποτύπωση της καθημερινής ζωής των Ελλήνων, είναι το απόσταγμα της περιήγησης στο χώρο, είναι ο συνεκτικός λόγος που θα συνδέσει τους αρχαίους και τους ένδοξους προγόνους με τους σύγχρονους κατοίκους της ελληνικής γης. Κατ΄ ανάλογο τρόπο ο κλασικός πολιτισμός, η επιστημονική γνώση, τα εκλεπτυσμένα ήθη και η καλλιτεχνική έκφραση θα συνδεθούν με το βάρβαρο και άξεστο πολιτισμό των Ελλήνων της Τουρκοκρατίας με την αμάθεια και την χοντροκοπιά. Η απογοήτευση από τον βαρβαρισμό των σύγχρονων Ελλήνων, η οποία έκδηλη καταγράφεται στα έργα των περιηγητών, είναι προσωρινή και συνυπάρχει με τη διαβεβαίωση ότι η απελευθέρωση του γένους των Ελλήνων είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη να λάμψει και πάλι ο πολιτισμός στην ελληνική γη. Με την πύκνωση των ταξιδιών θα κατισχύει βαθμιαία και αναλογικά αυτή η διάσταση, το ενδιαφέρον δηλαδή για τη ζωή των σύγχρονων κατοίκων της ελληνικής περιοχής, η ανάγκη για τη λύτρωση από την οθωμανική παρουσία. Είναι ο περιηγητισμός και το ρεύμα που δημιούργησε, που θα γεννήσουν το φιλελληνικό κίνημα που θα συμπαρασταθεί ενεργά στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Ο περιηγητισμός γίνεται τελικά ταξίδι στην αναζήτηση, κι αυτό είναι το ελκτικό στοιχείο που συνέχει τα περιηγητικά κείμενα. Είναι ακριβώς αυτή η αναζήτηση που καθιστά τα κείμενα του ελληνικού περιηγητισμού πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη νεότερη ιστορία και την έρευνα. Η καθόλου μελέτη της Ελλάδας στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης, του φυσικού και του ανθρώπινου περιβάλλοντος, της διαμόρφωσης των συλλογικών νοοτροπιών, της λειτουργίας των διοικητικών θεσμών, της κοινωνικότητας και των κοινωνικών διαρθρώσεων, του επιπέδου της παραγωγής, του σχηματισμού των αγορών και των όρων του εμπορίου, των επικοινωνιών, των λαογραφικών στοιχείων, όλων αυτών και άλλων πολλών, θα ήταν πράγματι αδύνατη χωρίς τη συνδρομή των περιηγητικών κειμένων. Υπό την έννοια αυτή η σύγχρονη ιστορική έρευνα έχει αντλήσει κα συνεχίσει να αξιοποιεί στοιχεία από το πλούσιο υλικό των περιηγητικών έργων, για τα οποία ας σημειωθεί ένα μεγάλο μέρος τους είναι ανεξερεύνητο και καταχωρισμένο σε ιδιωτικές συλλογές, σε αρχειακές ενότητες και σε βιβλιοθήκες του εξωτερικού.
Ακολουθούν άρθρα με κείμενα των περιηγητών για την ζωή των Ελλήνων στην προεπαναστατική Ελλάδα και την Ελλάδα του 19ου αιώνα.