Η τέχνη την εποχή των Αχαιμενιδών αντικατοπτρίζει με μοναδικό τρόπο την πολιτική τους στάση, η οποία χαρακτηρίζεται από πνεύμα αποδοχής και ανοχής προς τους διάφορους υποτελείς λαούς που συνιστούσαν το πολυποίκιλο ψηφιδωτό της Περσικής Αυτοκρατορίας. Δίπλα στις Αυλές των μεγάλων περσικών πρωτευουσών (Πασαργάδες, Σούσα, Περσέπολη) λειτουργούσαν εργαστήρια των οποίων οι τεχνίτες προέρχονταν από διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας.
Τόσο τα διοικητικά έγγραφα που εντοπίστηκαν όσο και η τεχνική που χρησιμοποιείται για τα ίδια τα αντικείμενα αποδεικνύουν ότι στην Περσική Αυτοκρατορία εργάζονταν λιθοκόποι, χρυσοχόοι και χαράκτες με καταγωγή από την Αίγυπτο, την Ασσυρία, την Βαβυλώνα και την Ιωνία. Η εικονογραφική γκάμα της περσικής τέχνης είναι πλούσια σε μοτίβα που ήδη έχουν επεξεργαστεί και εξελίξει οι προηγούμενες καλλιτεχνικές παραδόσεις μέσα στους αιώνες, ενώ την εποχή των Αχαιμενιδών προστίθενται νέα, πρωτότυπα στοιχεία ιρανικής και περσικής επίδρασης.
Οι τεχνίτες των Αχαιμενιδών ανέπτυξαν την δική τους τέχνη, ύψιστο δείγμα της οποίας είναι τα ανάγλυφα στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική. Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν είναι κυρίως η πέτρα και το ξύλο. Οι κίονες, γνήσιο στοιχείο της τέχνης των Αχαιμενιδών, αποτελούνται από μία βάση με σκαλιστά άνθη, ενώ τα κιονόκρανα τους απεικονίζουν συνήθως ίππους, ταύρους και λέοντες. Ο θεός Αχούρα Μάζντα που η απεικόνιση του έχει επηρεαστεί από την ασσυριακή τεχνική για τον θεό Ασσούρ, παρουσιάζεται στο κέντρο του ηλιακού δίσκου με το σκήπτρο της εξουσίας ή ένα τόξο και βέλη.
Η διασωθείσα επιγραφή του βασιλιά Δαρείου Α’ αναφέρει ότι για τις κατασκευές χρησιμοποιήθηκαν κορμοί από ξύλα Λιβάνου, χρυσός από τις Σάρδεις και τη Βακτριανή, λάπις λάζουλι και χαλκηδόνιο από τη Σογδιανή, γαλαζόπετρες από την Χορασμία, ασήμι, έβενος και μάρμαρο από την Αίγυπτο, πέτρες και κίονες από το Ελάμ, γλύπτες και λιθοκόποι από την Ιωνία, πλίνθοι φτιαγμένες στην Βαβυλωνία και αντικείμενα χρυσού δουλεμένα από Αιγύπτιους και Μήδους.
Η τέχνη των αναγλύφων
Η τέχνη των αναγλύφων, που έχει έντονες επιρροές από την Ασσυριακή παράδοση, φτάνει την εποχή των Αχαιμενιδών σε πολύ υψηλά επίπεδα ποιότητας όπως μαρτυρούν οι ζωφόροι που στολίζουν τα κτίρια της Περσέπολης. Τα περσικά ανάγλυφα δεν εγκωμιάζουν τα στρατιωτικά ανδραγαθήματα των βασιλέων, νομιμοποιώντας έτσι την εξουσία τους. Αντίθετα, παρουσιάζουν τον βασιλιά ως κέντρο του κόσμου με έμφαση στο ότι όλοι οι λαοί της αυτοκρατορίας καταφθάνουν στην Αυλή για να τιμήσουν το μεγαλείο του και τον θεό του, τον Αχούρα Μάζντα.
Τα ασσυριακά ανάγλυφα είναι πιο επίπεδα, τα περσικά όμως, επηρεασμένα και από τα ελληνικά, έχουν όγκο και πλαστικότητα. Οι Πέρσες εντολείς των έργων δεν επιδιώκουν πλέον να εντυπωσιάσουν τους θεατές με τα κατορθώματα του μονάρχη και του στρατού, ούτε να αφηγηθούν λεπτομερώς τα γεγονότα στις μάχες, αλλά προτιμούν να αναφέρονται επανειλημμένα και διαχρονικά στους πολυάριθμους υπηκόους και στους πιστούς φρουρούς του Μεγάλου Βασιλιά.
Η περσική τέχνη παρουσιάζει μεγαλύτερη στατικότητα ιεροπρέπεια και ενδεχομένως αποστασιοποίηση στην έκφραση της από την ασσυριακή. Ο κόσμος και ο χρόνος μοιάζουν να έχουν σταματήσει μπροστά στη λαμπρότητα του βασιλιά των βασιλέων. Στις παραστάδες των πυλών επαναλαμβάνονται μοτίβα με θέματα την Μεσοποταμία: μεγάλοι φτερωτοί ταύροι με ανθρωπόμορφες κεφαλές, οι οποίοι προστατεύουν τα περάσματα των κεντρικών πυλών.
Στην Αίθουσα με τους Εκατό Κίονες, οι παραστάδες παρουσιάζουν τον μονάρχη καθισμένο στο θρόνο του με τους αξιωματούχους του στο πλευρό του και τους ξένους υπηκόους του σε τρεις ή πέντε σειρές, τη μία πάνω από την άλλη να φθάνουν στον βασιλικό θρόνο. Τα κείμενα κατά μήκος του ανατολικοδυτικού άξονα περιγράφουν τη μάχη του μυθικού ήρωα με ένα λιοντάρι ή δράκο. Η ιδέα της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση, όπως αυτή διαφαίνεται στη μάχη με τον λέοντα, είναι επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην τέχνη ολόκληρου του πολιτισμού της Μεσοποταμίας, ενώ οι πύλες της Περσέπολης αποτελούν το πιο άρτιο δείγμα του στην προκλασική Ανατολή.
Γλυπτική
Οι πολλαπλές επιδράσεις που παρουσιάζει η τέχνη την περίοδο των Αχαιμενιδών είναι εμφανείς στην παραγωγή σφραγίδων αλλά και στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο όπου χρησιμοποιούν εφυαλωμένες πλίνθους. Κατά την εποχή των Αχαιμενιδών στις περιοχές της Εγγύς Ανατολής επανήλθε στο προσκήνιο η χρήση της κυλινδρικής σφραγίδας.
Παρότι αυτός ο τύπος σφραγίδας χρησιμοποιούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων στη Μεσοποταμία, κατά τη Νεοβαβυλωνιακή Περίοδο αντικαταστάθηκε σχεδόν αποκλειστικά από τις σφραγίδες που κατασκευάζονταν με καλούπια. Κυλινδρικές σφραγίδες χρησιμοποιούσαν οι αξιωματούχοι και οι θησαυροφύλακες του Μεγάλου Βασιλιά για να «υπογράψουν» τα διοικητικά έγγραφα, ενώ συχνά ζητούσαν να φτιαχτούν ειδικά γι’ αυτούς προσωπικές σφραγίδες που διέθεταν χρυσά άκρα από τα οποία τις κρεμούσαν στα ρούχα ή γύρω από το λαιμό τους σαν περιδέραια.
Οι κυλινδρικές σφραγίδες εμφανίζουν συχνά σκηνές συγκρούσεων ανάμεσα σε ζώα, στοιχείο που έχει τις ρίζες του σε θέματα της Μεσοποταμίας, καθώς και σε μυθικά όντα ή ιερά αντικείμενα, όπως τα θυμιατά που χρησιμοποιούσαν στον ζωροαστρισμό για την λατρεία της φωτιάς. Πολλές φορές απεικονίζουν μια φιγούρα (τον βασιλιά ή τον θεό Αχούρα Μάζντα) που φορά διάδημα με διάκοσμο και τον τυπικό χιτώνα με πτυχώσεις των Αχαιμενιδών βασιλέων. Πάνω από τη φιγούρα του ήρωα συχνά εμφανίζεται ένας φτερωτός ήλιος, που αποτελεί μια ακόμα θεματική εικόνα που συνδέει τον κόσμο των Αχαιμενιδών με τις αρχαίες παραδόσεις των Χετταίων, της Συρίας και της Αιγύπτου.
Το Δένδρο της Ζωής, που αποδίδεται με έντονα τυποποιημένο τρόπο, προέρχεται από την Ασσυρία του 9ου και του 7ου π.Χ. αιώνα, ενώ ορισμένες σκηνές με παραστάσεις ζώων εμφανίζονται και στην γλυπτική της Μεσο-ασσυριακής Εποχής του 13ου π.Χ. αιώνα. Ελαμικές επιδράσεις παρατηρούνται στην απεικόνιση του φτερωτού αίγαγρου που ετοιμάζεται να πετάξει έχοντας σηκώσει τα μπροστινά του πόδια. Επίσης εντοπίζονται τυπικά αιγυπτιακά μοτίβα, όπως το Μάτι του Ώρου ή το γεράκι, τα οποία πιθανόν να έφτασαν στην Περσία μέσω του φοινικικού πολιτισμού.
Πολλές ομοιότητες με τις παραγωγές της Νεοβαβυλωνιακής Περιόδου παρουσιάζουν οι παραστάσεις από εφυαλωμένες πλίνθους που βρέθηκαν στο ανάκτορο του Δαρείου Α’ στα Σούσα. Ανάμεσα τους υπάρχουν θέματα με μυθικά ζώα που θυμίζουν δράκους, ταύρους και λέοντες, και είναι τοποθετημένα σε σειρά. Τα έντονα χρώματα της εντυπωσιακής ζωφόρου που απεικονίζει τους τοξότες της βασιλικής φρουράς αποτελούν μοναδικό δείγμα της τέχνης των Αχαιμενιδών, η οποία αρέσκεται στην αναπαράσταση και της πιο μικρής λεπτομέρειας, έχοντας καταφέρει να ενσωματώσει με άριστο τρόπο τις πολυποίκιλες επδράσεις που δέχτηκε.
Η τέχνη του χρυσού
Η περσική τέχνη είναι γνωστή για τα μοναδικά μεταλλικά αντικείμενα που παρήγαγε. Στα υψίπεδα του Ιράν, της Αρμενίας και της Ανατολίας, περιοχές με άφθονο ορυκτό πλούτο και μέταλλα, η επεξεργασία χαλκού, του ασημιού και του χρυσού έφτασε σε υψηλά επίπεδα ποιότητας και διακοσμητικής δεξιοτεχνίας.
Στα πιο πολύτιμα και τυπικά ευρήματα συγκαταλέγονται τα ρητά-το ρητό είναι ένα δοχείο που χρησιμοποιούταν ευρέως στην Αυλή των Αχαιμενιδών και αποτελείται από ένα ψηλό ποτήρι και ένα τμήμα που έχει τη μορφή ζώου, συνήθως αίγαγρου ή λέοντα.
Τα ρητά κατασκευάζονταν είτε από κεραμικό είτε από άλλα πολύτιμα υλικά όπως ο χρυσός, το ασήμι ή το λάπις λάζουλι. Το ποτήρι παρουσιάζει οριζόντιες αυλακώσεις ενώ στο ψηλότερο σημείο του υπάρχει διακόμηση με άνθη. Τα δείγματα αυτά συνιστούν απόδειξη του υψηλού γούστου των παλατινών αγοραστών. Τα ρητά μαζί με άλλα ευρήματα, χαρακτηριστικά της περσικής τέχνης, που βρέθηκαν διάσπαρτα σε πολλές περιοχές μαρτυρούν την ύπαρξη εργαστηρίων υψηλής δεξιοτεχνίας στα μεγάλα κέντρα της Περσικής Αυτοκρατορίας.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic
