Η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774)

Τον ρωσοτουρκικό πόλεμο που διήρκεσε 6 χρόνια (1768-1774), ύστερα από σημαντικές νίκες των Ρώσων στην Κριμαία και στον Δούναβη, τερμάτισε η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Η συνθήκη αυτή, που υπογράφτηκε στις 21 Ιουλίου 1774, χαρακτηρίστηκε μεγάλο κατόρθωμα της ρωσικής διπλωματίας για τα ποικίλα οφέλη που αποκόμισε η Ρωσία. Υπήρξε η πρώτη εξαιρετική επιτυχία των Ρώσων σε βάρος της Τουρκίας και, κατά σύμπτωση, υπογράφτηκε την ίδια μέρα με κατά την οποία ο Μέγας Πέτρος είχε υπογράψει την ταπεινωτική συνθήκη με τους Τούρκους στον Προύθο (21 Ιουλίου 1711).

Τα σπουδαιότερα οφέλη που αποκόμισε η Ρωσία ήταν η επέκταση της κυριαρχίας της σε ζωτικές περιοχές των βορείων ακτών του Εύξεινου Πόντου, πολιτική επιρροή στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, εμπορικά προνόμια κλπ. Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή υπήρξε ζωτικής σημασίας και για τον Ελληνισμό και για τους ορθόδοξους γενικότερα υπηκόους της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Με συγκεκριμένα άρθρα η Ρωσία πέτυχε την αμνήστευση όλων όσων πήραν μέρος στον πόλεμο, την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στις τουρκικές θάλασσες όσων έφεραν τη σημαία της και την εκχώρηση εμπορικών προνομίων στους προστατευόμενους της. Εξασφάλισαν επίσης το δικαίωμα της προστασίας τη χριστιανικής θρησκείας και των εκκλησιών της σε όλο το χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το τελευταίο ωστόσο δικαίωμα, χωρίς να διατυπώνεται ρητά, παρείχε στη Ρωσία τη δυνατότητα επέμβασης στα εσωτερικά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Σύμφωνα με άρθρο της συνθήκης οι αποδίδεται η ελευθερία σε όσους βρίσκονται στα κάτεργα ή στις φυλακές. Επιτρέπεται ο επαναπατρισμός των απελασθέντων και των εξόριστων, στους οποίους δίνεται η υπόσχεση ότι θα αποδοθούν όλες οι θέσεις και η περιουσία που είχαν προηγουμένως και δεν θα υποστούν στο εξής ύβρεις, ζημία ή αδικία με οποιοδήποτε πρόσχημα, αλλά θα μπορούν να ζουν, όπως και οι άλλοι συμπατριώτες τους, υπό την ασφάλεια και την προστασία των νόμων και των εθίμων της πατρίδας τους. Το περιεχόμενο αυτό βέβαια του άρθρου δεν έγινε απόλυτα σεβαστό από την πύλη σε όλη του την έκταση.

Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή δημιούργησε τις προϋποθέσεις για οικονομική άνοδο, ελεύθερη διακίνηση των υπόδουλων, εξασφάλιση πολλών προνομίων, απόκτηση πολύτιμης ναυτική πείρας και αναζωογόνησης των ελπίδων για αποτίναξη του ζυγού με αποτελεσματικότερους τρόπους.

Λίγα χρόνια μετά την υπογραφή της συνθήκης ο Εύξεινος και η Προποντίδα γέμισαν από εμπορικά πλοία των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου. Με το δικαίωμα που απέκτησαν οι Έλληνες να υψώνουν στα πλοία τους τη ρωσική σημαία και να χρησιμοποιούν ρωσικά ναυτιλιακά έγγραφα μπορούσαν ανενόχλητοι πια να πλέουν σε όλα τα λιμάνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Μεσογείου ως το Γιβραλτάρ, διενεργώντας εμπόριο. Σε αυτό βοήθησε και η αδυναμία των Ρώσων να εκμεταλλευτούν εμπορικά τη συνθήκη λόγω της έλλειψης τους σε ανθρώπινο δυναμικό (έμποροι) και σε υλική υποδομή (πλοία, αποθήκες)

Επίσης, η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή εξασφάλισε στους Έλληνες πολλά πλεονεκτήματα τα οποία απέρρεαν από την εφαρμογή της και συνάπτονταν με τις προθέσεις της ρωσικής αλλά και της τουρκικής πολιτικής. Οι Ρώσοι, από την πλευρά τους, παραχωρούσαν στους ελληνικούς εμπορικούς οίκους, που εγκαθίστανται στη νότια Ρωσία, ίσα δικαιώματα με τους υπηκόους τους. Με το δικαίωμα, που απέκτησαν από τη συνθήκη, να διορίζουν προξένους στην οθωμανική αυτοκρατορία οι Ρώσοι έδωσαν σε πολλούς Έλληνες τη δυνατότητα να διαδραματίζουν ευεργετικό ρόλο για τις τύχες των ομογενών τους, γιατί οι Ρώσοι στις περισσότερες από τις θέσεις αυτές τοποθετούσαν Έλληνες.

Τέλος, οι Ρώσοι για να προστατεύσουν καλύτερα τους Έλληνες τους εφοδίαζαν με «μπεράτια», τα οποία ρώτα δίνονταν μόνο σε Τούρκους υπηκόους που αναλάμβαναν υπηρεσία σε ξένους διπλωμάτες. Τα μπεράτια αυτά εξασφάλιζαν στους κατόχους τους την προστασία που απολάμβαναν οι Ευρωπαίοι που ζούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Την εποχή αυτη χιλιάδες Έλληνες πέτυχαν να γίνουν κάτοχοι μπερατιών, όχι μόνο της Ρωσίας αλλά και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Η προσφυγή των υπηκόων του οθωμανικού κράτους στην ξένη προστασία για την εξασφάλιση προνομίων πήρε ανησυχητικές διαστάσεις που ανάγκασαν την Πύλη να λάβει ευεργετικά μέτρα για τους Έλληνες. Μάλιστα επί σουλτάνου Σελίμ Γ’, ύστερα από πρόταση του Δημητρίου Μουρούζη, δημιουργήθηκε σώμα Ελλήνων μπερατλήδων της Πύλης, που απαλλάσσονταν από τον κεφαλικό φόρο. Ο σουλτάνος παραχώρησε και άλλα προνόμια, σκοπεύοντας να αποκόψει τους χριστιανούς από τους Ρώσους. Οι Έλληνες εκμεταλλεύτηκαν τις παραχωρήσεις της Πύλης χωρίς να αποδεσμεύονται από την προστασία της ανερχόμενης ομόδοξης ρωσικής δύναμης.

Με πληροφορίες από: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html