Η Ξάνθη, η κυρά και η αρχόντισσα της Θράκης

Η Ξάνθη είναι πόλη της Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα. Είναι χτισμένη στις παρυφές του Αχλαδόβουνου. Το αρχαίο όνομα της πόλης ήταν Ξάνθεια και το οφείλει στο αρχαίο θρακικό φύλο των Ξάνθων. Αποκλήθηκε και αρχόντισσα της Θράκης και αυτό γιατί η επεξεργασία και το εμπόριο καπνών έδιναν στην πόλη αίγλη και πλούτο. Η καπνοπαραγωγή συμβάλλει πάντα στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Τα καπνά της είναι φημισμένα σε όλον τον κόσμο λόγω τυ αρώματος τους.

Κέντρο της πόλης αποτελεί η πλατεία με το Ρολόι. Βόρεια της υψώνεται το βυζαντινό κάστρο με τις πολεμίστρες και τους πύργους του. Στις πλαγιές του λόφου είναι χτισμένη η παλιά πόλη με τα δαιδαλώδη δρομάκια της, α δίπατα σπίτια της που πολλά από αυτά είναι χτισμένα από Καστοριανούς μαστόρους.

Στους πευκόφυτους λόφους βόρεια της Ξάνθης έχουν χτιστεί μοναστήρια. Το μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας βρίσκεται σε ένα ύψωμα με δέντρα ολόγυρα και ωραία θέα προς τον κάμπο. Ανάμεσα σε πεύκα υψώνεται και το Μοναστήρι της Καλαμιώτισσας. Δίπλα σε δάσος είναι και το μοναστήρι των Ταξιαρχών.

Ερείπια αρχαίων πόλεων βρίσκονται κοντά στα χωριά Βαφαίικα και Τοξότες. Κοντά στο χωριό Παράδεισος βρίσκονται ερείπια κτισμάτων παλαιοχριστιανικής εποχής. Το τζαμί στη Γιαννισέα φημολογείται ότι το έχτισε ο βεζίρης Μουσταφά τον 15ο ή τον 16ο αιώνα. Η Γιαννισέα ήταν διοικητικό και εμπορικό κέντρο μέχρι το 1860, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά.

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την πόλη Ξάνθεια είναι αυτή του Στράβωνα. Η Ξάνθη έζησε αρκετούς αιώνες στην αφάνεια και αναφέρεται πάλι στα 879μ.Χ. όταν μνημονεύεται ο επίσκοπος Ξάνθειας στην 8η Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης.

Στα 1264, τρία χρόνια μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ξεχειμώνιασε εκεί, επειδή τα τείχη της πόλης πρόσφεραν ικανοποιητική προστασία. Στα επόμενα χρόνια η πόλη αναβαθμίστηκε σε μητρόπολη, που σημαίνει ότι οι κάτοικοι της πλήθυναν πολύ. Στα 1361, την πήραν οι Τούρκοι. Τα πρώτα χρόνια η Ξάνθη έπεσε σε μαρασμό, περιορίστηκε σε μέγεθος χωριού με το όνομα Εσκιτζέ.

Δύο σεισμοί, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1829 υπήρξαν καθοριστικοί για την Ξάνθη. Η πόλη καταστράφηκε και χτίστηκε από την αρχή. Μετά το 1860 η Ξάνθη προόδευσε με γοργούς ρυθμούς και εξελίχθηκε σε εμπορικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής. Σε αυτό «βοήθησε» και η καταστροφή της Γιαννισέας από φωτιά το 1870. Ουσιαστικά στην ανάπτυξη της Ξάνθης βοήθησε το πέρασμα της σιδηροδρομικής γραμμής στα 1891.

Στα 1912, την κατέλαβαν οι Βούλγαροι. Στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, η πόλη απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό, αλλά η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) την κατοχύρωσε στη Βουλγαρία. Η Ξάνθη έπρεπε να περιμένει άλλα επτά χρόνια, ώσπου, μαζί με την υπόλοιπη δυτική Θράκη, να ενταχθεί στην ελληνική επικράτεια.