Οι Παραδουνάβιες ηγεμονίες θεωρούνταν από τους Έλληνες κατά την τουρκοκρατία σαν ένα τμήμα του αδιαφοροποίητου εθνικά και υπόδουλου στην οθωμανική αυτοκρατορία χριστιανικού κόσμου της Ανατολής κάτω από το κοινό γνώρισμα της Ορθοδοξίας και του ελληνικού πολιτισμού. Ως εκ τούτου η Νομοθεσία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, δημιούργημα Ελλήνων, συντάχθηκε στην ελληνική γλώσσα με βάση είτε τις βυζαντινές νομικές πηγές είτε με σαφείς επιδράσεις του βυζαντινού δικαίου.
Τέτοια δείγματα ακτινοβολίας του βυζαντινού δικαίου και επιβολής γενικότερα του ελληνοβυζαντινού πνεύματος στην νομοθεσία της Μολδοβλαχίας μας παρέχουν οι μεγάλοι φαναριώτικοι κώδικες, όπως το «Νομικόν Πρόχειρον» του Μιχαήλ Φωτεινόπουλου (1765), το «Συνταγμάτιον Νομικόν» του Αλέξανδρου Υψηλάντη (1780), ο «Πολιτικός Κώδιξ», του Σκαρλάτου Καλλιμάχη (1817) και η Νομοθεσία του Ιωάννη Καρατζά (1818).
Η Νομοθεσία των Παραδουνάβιων ηγεμονιών
Το «Νομικόν Πρόχειρον»
Το «Νομικόν Πρόχειρον» του Μιχαήλ Φωτεινόπουλου είναι μία συλλογή διατάξεων αστικού δικαίου, ποινικού και εκκλησιαστικού περιεχομένου, γραμμένη ολόκληρη στην ελληνική γλώσσα, που την διακρίνει μοναδική πληρότητα. Γι’ αυτό αποτέλεσε τον πρόδρομο των τριών άλλων επίσημων και ηγεμονικών φαναριώτικων κωδίκων που ακολούθησαν μεταγενέστερα.
Για τη σύνθεση αυτής της συλλογής ο Φωτεινόπουλος χρησιμοποίησε ως πηγή τα Βασιλικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έλαβε υπόψιν του κα άλλες βυζαντινές κα μεταβυζαντινές πηγές. Έτσι, όχι σπάνια, χρησιμοποιεί επίσης την Εξάβιβλο του Αρμενόπουλου, τις Νεαρές των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, το Σύνταγμα του Μ. Βλάσταρη, τη Νομολογία του οικουμενικού πατριαρχείου.
Το «Συνταγμάτιον Νομικόν»
Το «Συνταγμάτιον Νομικόν» του ηγεμόνος πάσης της Ουγγροβλαχίας Αλέξανδρου Ιωάννου Υψηλάντη αποτελεί νομοθετική συλλογή που δημοσιεύθηκε το 1780. Η εκδοχή ότι συντάκτης του νομικού αυτού κώδικα είναι ο ίδιος ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είναι απίθανη. Κατά την πιθανότερη άποψη, το νομοθέτημα αυτό έχει συνταχθεί είτε από κάποια επιτροπή είτε από κάποιον αφανή ελληνοδιδάσκαλο κάτω από την άμεση επιτήρηση όμως του Υψηλάντη.
Το κείμενο αρχικά συντάχθηκε στην ελληνική γλώσσα και αργότερα μεταφράστηκε στη ρουμανική. Το μεγαλύτερο τμήμα του νομοθετήματος αυτού του Υψηλάντη έχει βυζαντινή προέλευση, δεν λείπουν όμως και οι διατάξεις που αποπνέουν εγχώριο δίκαιο.
Το Νομικόν Πρόχειρον του Μιχαήλ Φωτεινόπουλου είναι η κύρια πηγή του Υψηλάντη. Σε αυτό πείθει η απλή παραβολή των τίτλων των παραγράφων του Συνταγματίου του Υψηλάντη προς του αντίστοιχους τίτλους του Νομικού Προχείρου του Μιχαήλ Φωτεινόπουλου. Έτσι το νομοθέτημα του Υψηλάντη, στις κύριες γραμμές του, διατυπώνει βυζαντινό δίκαιο.
Ο «Πολιτικός Κώδιξ του Πριγκιπάτου της Μολδαβίας»
Ο «Πολιτικός Κώδιξ του Πριγκιπάτου της Μολδαβίας» του Σκαρλάτου Καλλιμάχη είναι ένας αστικός κώδικας με πολύ ενδιαφέρον για την εποχή του. Το τμήμα εκείνο που αφορά στις οικογενειακές και κληρονομικές σχέσεις είναι μία πετυχημένη κωδικοποίηση του βυζαντινού δικαίου. Τα υπόλοιπα, όμως, τμήματα που είναι και τα μεγαλύτερα, αποτελούν αντιγραφή του αυστριακού αστικού κώδικα. Σε ορισμένα μόνο σημεία φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί και ο γαλλικός αστικός κώδικας. Η απόδοση του στην ελληνική είναι πολύ εύστοχη.
Ο Έλληνας Ανανίας Κουζάνος και ο Τρανσυλβανός Christian Flechtenmacher ήταν οι συντάκτες του μολδαβικού κώδικα. Ο Καλλιμάχης και οι σύγχρονες με τον κώδικα πληροφορίες αναφέρουν ως αποκλειστική πηγή τα Βασιλικά, ενώ το αντίθετο συνέβαινε στο μεγαλύτερο τμήμα της ύλης του. Σύμφωνα με μελετητές, η απόκρυψη των πηγών έγινε σκόπιμα. Και αυτό, γιατί η εισαγωγή ευρωπαϊκών κωδίκων θα μπορούσε να έρθει σε αντίθεση με τον συντηρητισμό του κλήρου και των αρχόντων που φοβούνταν ότι οι νέοι κώδικες θα μπορούσαν να διαταράξουν το οικονομικό καθεστώς και να μετατοπίσουν κοινωνικές δυνάμεις.
Ο «Πολιτικός Κώδιξ της Ουγγροβλαχίας»
Ο «Πολιτικός Κώδιξ της Ουγγροβλαχίας» του Ιωάννη Καρατζά αποτελεί περισσότερο μία προσπάθεια νομοθετικής συλλογής από κάθε κλάδο δικαίου παρά αστικό κώδικα με την τεχνική του σημασία. Πηγές του κώδικα αυτού είναι το βυζαντινό δίκαιο, το Συνταγμάτιο του Υψηλάντη και το γαλλικό δίκαιο. Συντάκτης του ήταν ο Αθανάσιος Χριστόπουλος.
Είναι φανερό ότι τα παραπάνω νομοθετήματα δείχνουν την αναμφίβολη επιβολή του του ελληνοβυζαντινού δικαίου στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Το βυζαντινό αυτό δίκαιο κατά τη φαναριώτικη περίοδο προσέβαλε τόση σημασία ώστε να θεωρείται σαν το κοινό δίκαιο των παραδουνάβιων χωρών.
Με πληροφορίες από: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html