Η μάχη του Σαρανταπόρου ή μάχη των στενών της Πέτρας αποτελεί την πρώτη πολεμική επιχείριση της Ελλάδας στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Έλαβε χώρα στις 9 Οκτωβρίου του 1912 στα Στενά του Σαρανταπόρου. Μετά τη σύγκρουση της πρώτης μέρας, οι τουρκικές δυνάμεις συμπτύχθηκαν προς τα Σέρβια, αφήνοντας στα χέρια του ελληνικού στρατού αρκετό υλικό και λίγους αιχμαλώτους. Οι ελληνικές δυνάμεις έπειτα από ισχυρή αντίσταση των τουρκικών δυνάμεων, πέτυχαν μια σημαντική νίκη η οποία άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Γεγονότα πριν τη μάχη του Σαρανταπόρου
Η Στρατιά Θεσσαλίας με επικεφαλής τον Διάδοχο Κωνσταντίνο και με τον Στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή ως επικεφαλής του επιτελείου, είχε τις 1η, 2η, 3η, 4η και 5η μεραρχίες, την ανεξάρτητα ταξιαρχία ιππικού και δύο ανεξάρτητα τμήματα ευζώνων (Σ/χη Γεννάδη – Σ/χη Κωνσταντινοπούλου).
Στις 7 Οκτωβρίου έγιναν μόνο αναγνωρίσεις από το ελληνικό ιππικό στα στενά του Σαρανταπόρου. όπως διαπιστώθηκε το στρατηγείο του 8ου σώματος του τουρκικού στρατού βρισκόταν στα Χανιά της Βίγλας, ενώ το στρατηγείο μιας τουρκικής εφεδρικής μεραρχίας στο Γλύκοβο. Για την άμυνα των στενών οι Τούρκοι είχαν διαθέσει 14 τάγματα πεζικού, 12 πυροβόλα, 3 λόχους πολυβόλων και δύο ίλες ιππικού, ενώ 11 τάγματα αποτελούσαν την εφεδρεία. Η ευρύτερη γραμμή των Τούρκων εκτεινόταν από τα Λιβάδι προς α ανατολικά ως την περιοχή Λαζαράδων προς τα δυτικά.
Την επομένη πλησίασαν τα στενά του Σαρανταπόρου κατά μέτωπο οι 1η, 2η, και 3η ελληνικές μεραρχίες. Η 4η θα προσπαθούσε να υπερκεράσει τον εχθρό από τα δυτικά και προχωρώντας προς τα Σέρβια να του αποκόψει τη αποχώρηση. Η 5η μεραρχία είχε διαταγή να επιχειρήσει ευρύτερη κυκλωτική κίνηση δυτικότερα, προχωρώντας προς την περιοχή Λαζαράδων. Προς την ίδια περιοχή διατάχθηκαν να κινηθούν η ταξιαρχία ιππικού και το απόσπασμα ευζώνων Γεννάδη. Προς τα ανατολικά των στενών είχε διαταχθεί το απόσπασμα ευζώνων Κωνσταντινόπουλου να προχωρήσει προς το Λιβάδι και από εκεί να κατευθυνθεί προς τα Σέρβια.
Η αμυντική γραμμή των στενών του Σαρανταπόρου ήταν φυσικώς οχυρή και τα πρώτα χαμηλά υψώματα βρίσκονταν σε μικρή απόσταση μπροστά της. Επιπλέον είχε γίνει υποδειγματική αμυντική οργάνωση της από τους Γερμανούς. Έτσι ο επιτιθέμενος ήταν αναγκασμένος να διατρέξει τα 8 περίπου χιλιόμετρα της στενωπού, που τον χώριζαν από τον αντίπαλο, κάτω από τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού, χωρίς να καλύπτεται από το δικό του πυροβολικό και χωρίς να μπορεί να ανταποδώσει τα πυρά.
Η μάχη του Σαρανταπόρου
Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου ο Ελληνικός στρατός άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού. Στο κέντρο οι 3 μεραρχίες, 1η, 2η, και 3η, προχωρούσαν με δυσκολία εξαιτίας του εδάφους και προπαντός του σφοδρού πυρός του εχθρικού πυροβολικού. Κατά το μεσημέρι προστέθηκαν και τα ουρά του τουρκικού πεζικού, αλλά η προώθηση των ελληνικών τμημάτων συνεχίστηκε παρά τις σοβαρές απώλειες. Από τις 2η ώρα το ελληνικό πυροβολικό, που είχε καθυστερήσει να προωθηθεί λόγω του ανώμαλου εδάφους, άρχισε να υποστηρίζει την προέλαση του πεζικού, το οποίο συνέχισε να προχωρεί και σταμάτησε μόνο όταν άρχισε το σκοτάδι οπότε και είχε φτάσει σε απόσταση 500-700 μέτρα από τις εχθρικές θέσεις. Έτσι οι Έλληνες ήταν έτοιμοι για επίθεση εναντίον των τουρκικών θέσεων το επόμενο πρωί.
Στο μεταξύ το ανατολικό απόσπασμα ευζώνων προχώρησε προς το Λειβάδι και έφτασε χωρίς αντίσταση ως τα υψώματα βόρεια της θέσεως «Προφήτης Ηλίας» αλλά σταμάτησε εκεί εξαιτίας της πυκνής ομίχλης.
Εξάλλου, προς τα δυτικά, η 5η μεραρχία, που αργότερα ενισχύθηκε και με το απόσπασμα ευζώνων, αντιμετώπισε σθεναρή άμυνα από 4 τουρκικά εφεδρικά τάγματα στους Λαζαράδες και εκεί η μάχη σταμάτησε με τη δύση του ηλίου, χωρίς οι Τούρκοι να υποχωρήσουν. Αντίθετα η 5η μεραρχία εκτέλεσε κυκλωτική κίνηση εξουδετερώνοντας διάφορες μικρές τουρκικές μονάδες, που αποτελούσαν τη δεξιά απόληξη της αμυντικής γραμμής του Σαρανταπόρου, και έλαβε θέσεις κοντά στα στενά της Πόρτας, για να αποκόψει τη τυχόν αποχώρηση των Τούρκων.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν την απειλητική γι’ αυτούς κίνηση της 4ης μεραρχίας και εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι και τη βροχή υποχώρησαν από την αμυντική γραμμή Σαρανταπόρου-Λαζαράδες. Κατάφεραν να περάσουν από τα στενά της Πόρτας και από διάφορα μονοπάτια και τελικά το άλλο πρωί, αφού εκτέλεσαν 75 Έλληνες προκρίτους στα Σέρβια, τα εγκατέλειψαν και υποχώρησαν βορειότερα. Στις 10 Οκτωβρίου το βράδυ βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση από τις ελληνικές δυνάμεις, που μπόρεσαν να αιχμαλωτίσουν μόνο τις οπισθοφυλακές και ολόκληρο το τουρκικό πυροβολικό του Σαρανταπόρου, που είχε εγκαταλειφθεί κατά τη νυχτερινή υποχώρηση. Επίλογος της μάχης του Σαρανταπόρου υπήρξε η σύγκρουση στο χωριό Λειβάδι με τουρκικό τάγμα που δεν είχε ειδοποιηθεί να υποχωρήσει. Η μάχη διήρκεσε τρεις ώρες και τελικά το τάγμα κατάφερε να απαγκιστρωθεί.
Στις 4 το απόγευμα η 4η μεραρχία κατέλαβε τα Σέρβια όπου και διανυκτέρευσε. Την επομένη, 11 Οκτωβρίου, ολόκληρος ο στρατός της Θεσσαλίας προωθήθηκε ως τον ποταμό Αλιάκμονα, όπου και στάθμευσε. Τις πρώτες βραδινές ώρες τμήμα της ταξιαρχίας ιππικού μπήκε στην Κοζάνη, χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Η 7η μεραρχία, ενισχυμένη με σώματα προσκόπων (εθελοντών) και ένα τάγμα του συντάγματος Κρητών, διατάχθηκε να καταλάβει τα Στενά της Πέτρας, γιατί υπήρχαν πληροφορίες ότι τουρκικές μονάδες είχαν ξεκινήσει από την Κατερίνη για να καταλάβουν τα στενά και να απειλήσουν τα νώτα του ελληνικού στρατού. Η αποστολή της μεραρχίας ολοκληρώθηκε στις 12 Οκτωβρίου.
Συνέπειες της μάχης του Σαρανταπόρου
Η μάχη του Σαρανταπόρου υπήρξε η πρώτη σημαντική νίκη του ελληνικού στρατού στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο. Τα στενά του Σαρανταπόρου ήταν η μοναδική θέση, όπου η κατώτερη αριθμητικά τουρκική δύναμη μπορούσε να ανακόψει την ελληνική προέλαση. Ο φον ντερ Γκολτς μάλιστα, οργανωτής του τουρκικού στρατού είχε ότι τα στενά αυτά «θα ήταν ο τάφος του ελληνικού στρατού». Ο ελληνικός στρατό όμως τον διέψευσε. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν 182 νεκροί και πάνω από χίλιοι τραυματίες. Οι Τούρκοι είχαν επίσης σημαντικές απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους και επιπλέον σε πολεμικό υλικό. Στα Σέρβια εγκαταστάθηκε προσωρινά το Στρατηγείο και το γενικό επιτελείο. Σήμερα εκεί λειτουργεί Μουσείο της Μάχης του Σαρανταπόρου το οποίο γειτνιάζει με το τουρκικό Χάνι του Χατζηγώγου.
Πηγή: https://www.ekdotikeathenon.gr/istopia-toy-ellhnikoy-ethnoys-p16.html