Η μάχη στα Βασιλικά Φθιώτιδας

Η μάχη στα Βασιλικά ήταν πολεμική σύγκρουση της επανάστασης του 1821 με νικηφόρα έκβαση για τους Έλληνες. Η νίκη των Ελλήνων ήταν μια από τις πιο λαμπρές του Ελληνικού αγώνα και η μεγαλύτερη, ως τότε, νίκη της Στερεάς. Δίκαια ιστορικοί την παραλληλίζουν με τη μάχη στο Βαλτέτσι. Στο Βαλτέτσι σώθηκε η επανάσταση στα πρώτα της βήματα. Στα Βασιλικά εδραιώθηκε η νικηφόρα πορεία της.

Οι Τούρκοι μετά την περιστολή της επανάστασης στη Μακεδονία προχώρησαν μέσω Λάρισας προς τη Λαμία, με σκοπό να εισβάλουν στην Πελοπόννησο. Την εκστρατεία προς την Πελοπόννησο ανέλαβε ο Μπεϋράν πασάς που τον συνόδευαν οι στρατηγοί Χατζή Μπεκήρ πασάς, Σαχίν Αλή πασάς και Μεμίς πασάς. Η δύναμη τους αριθμούσε 8.000 πεζούς και ιππείς με πυροβολικό.

Στις 15 Αυγούστου ο οπλαρχηγός της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας Ιωάννης Δυοβουνιώτης, πρώτος πληροφορήθηκε την άφιξη της τουρκικής στρατιάς και ειδοποίησε τους υπόλοιπους οπλαρχηγούς της Ανατολικής Στερεάς. Έσπευσαν στο Μόδι ο γιος του Πανουργιά, ο Νάκος, από τα Σάλωνα με Παρνασσείς αγωνιστές, ο Γιάννης Γκούρας από τη Λιβαδειά ως απεσταλμένος του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο Κομνάς Τράκας από την Αγόριανη, ο Παπαντρέας από την Καταβόθρα και άλλοι.

Οι οπλαρχηγοί ζήτησαν ενισχύσεις από τον οπλαρχηγό της Δωρίδος Δήμο Σκαλτσά, που έστειλε αμέσως σώμα υπό τους Κώστα Μπίτη και Κώστα Καλύβα, από τους Λιβαδιώτες οπλαρχηγούς Βασίλη Μπούσγο, Γ. Λάππα και Μήτρο Τριανταφύλλου και από τον οπλαρχηγό τςη Αταλάντης Αντώνη Κοντοσόπουλο.

Συγκλήθηκε πολεμικό συμβούλιο στο χωριό Εργίνι (Ρεγκίνι) της Μπουδουνίτσας για να αποφασίσουν την επόμενή τους κίνηση. Δύο ήταν οι δρόμοι. Ο ένας από τις Θερμοπύλες οδηγούσε από Βορρά προς Νότο στη Μπουδουνίτσα και από εκεί, μέσω της διάβασης της Φοντάνας μεταξύ Εργινίου και Μοδίου, στο Τουρκοχώρι (χωριό, 5 χιλιόμετρα δυτικά της Ελάτειας, κοντά στον Κηφισό ποταμό) και από εκεί στο Δραχμάνι (Ελάτεια). Η διάβαση της Φοντάνας ήταν στενή, απόκρημνη, ανώμαλη και το πέρασμα της απαιτούσε μια ώρα πορεία. Εκεί θα ήταν πιο εύκολη η ελληνική άμυνα.

Ο άλλος δρόμος η λεγόμενη «λεωφόρος των Βασιλικών», ήταν δημόσιος δρόμος που ξεκινούσε δυτικά από το καινούργιο χωριό, ήταν αμαξιτός ως τον Πλατανιά (δυτικά των Καμένων Βούρλων) και από εκεί μέσα σε μια δασώδη κοιλάδα, που στένευε στην τοποθεσία Βασιλικά, οδηγούσε στην Ελάτεια. Το πέρασμα της διάβασης των Βασιλικών απαιτούσε τρία τέταρτα πορεία.

Τελικά αποφάσισαν να ακολουθήσουν την τακτική της ενέδρας. Θα άφηναν τον εχθρό να προχωρήσει στα στενά, όπου δύσκολα θα μπορούσε να αναπτυχθεί και από εκεί θα τον χτυπούσαν. Ο Δυοβουνιώτης ορίστηκε τιμητικά αρχηγός της επιχείρησης. Κρύφτηκε στο πυκνό δάσος στην είσοδο της διάβασης. Στο εσωτερικό, δεξιά, τοποθετήθηκαν οι Κοντοσόπουλος και Καλύβας με τους Λοκρούς και Δωριείς αγωνιστές και αριστερά οι Τράκας και Μπίτης με τους Αμφισσείς και τους υπόλοιπους Δωριείς. Στην έξοδο της διάβασης πήραν θέση ο Γκούρας, ο Νάκος Πανουργιάς και ο γιος του αρχηγού Γιώργος Δυοβουνιώτης. Θα χρησίμευαν εφεδρικά όπου παρουσιαζόταν ανάγκη, αλλά θα κρατούσαν και το κύριο βάρος της άμυνας, αν ο τουρκικός στρατός έφθανε ως εκεί.

Οι Τούρκοι 22 Αυγούστου, μετά από ένα δυσάρεστο γεγονός γι’ αυτούς, τον θάνατο του Μπεκήρ πασά, που το θεώρησαν κακό οιωνό, ξεκίνησαν από τη Λαμία, πέρασαν τη γέφυρα της Αλαμάνας, τον Μώλο και στρατοπέδευσαν στην πεδιάδα του Πλατανιά. Στις 25 Αυγούστου ο Μπεϋράν πασάς έστειλε για ανίχνευση 200 ιππείς στα Βασιλικά και 300 πεζούς στην Φοντάνα. Στα Βασιλικά η τουρκική δύναμη έπεσε στην ελληνική ενέδρα, χτυπήθηκε από τον Κοντοσόπουλο, τον Καλύβα, τον Τράκα και τον Μπίτη, περικυκλώθηκε από τους υπόλοιπους και αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Ανάλογη τύχη είχε και το στράτευμα στην Φοντάνα. Χτυπήθηκε από τον Παπαντρέα και άφησε 25 νεκρούς. Ο Μπεϋράν πασάς κατάλαβε ότι η μετάβαση στην Λιβαδειά δεν θα ήταν καθόλου εύκολη.

Στις 26 Αυγούστου τα χαράματα, οι Τούρκοι ξεκίνησαν από τον Πλατανιά και κατευθύνθηκαν προς τα Βασιλικά. Ο τουρκικός στρατός με τα κανόνια μπροστά, το πεζικό στη μέση και πίσω το ιππικό, σταμάτησε λίγο μπροστά από την είσοδο των στενών. Η εμπροσθοφυλακή τους πέρασε χωρίς να αντιληφθεί τους κρυμμένους Έλληνες και προχώρησε στο στενό. Αντίκρισε πρώτα τα σώματα του Κοντοσόπουλου και του Καλύβα. Η έφοδος όμως ανακόπηκε από την σθεναρή αντίσταση των αμυνόμενων. Ο Μπεϋράν πασάς έστειλε 4.000 άνδρες να εκδιώξουν τους 400 υπερασπιστές της θέσης Η αριθμητική υπεροχή ανάγκασε τους Έλληνες να υποχωρήσουν στο διάσελο των Βασιλικών. Ο Κοντοσόπουλος τραυματίστηκε αλλά έμεινε στη θέση του μέχρι το τέλος. Ο Γκούρας πήρε στα χέρια του τη μάχη και, συγκεντρώνοντας γύρω του τούς περισσότερους πολεμιστές, οχυρώθηκε σε ένα παλιό ερημοκκλήσι (του Αγίου ΑΘανασίου). Στις σφοδρές επιθέσεις των Τούρκων αντέταξε σθεναρή άμυνα.

Ο Μπεϋράν διέταξε γενική επίθεση, αλλά για καλό των Ελλήνων ήρθαν τότε ενισχύσεις από τη Λιβαδειά. Ο Γκούρας μόλις τους είδε φώναξε: «Μωρέ παιδιά ο καπετάνιος έρχεται, απάνω τους», Εννοούσε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο που ήταν το φόβητρο των Τούρκων στη Στερεά, όπως ο Κολοκοτρώνης στην Πελοπόννησο. Στις τάξεις των Τούρκων επικράτησε πανικός και η έκβαση της μάχης από εκείνη τη στιγμή πήρε ευνοϊκή τροπή για τους Έλληνες. Ο Γκούρας, αφού άφησε ένα μικρό τμήμα να κρατά την άμυνα, με κυκλωτικό ελιγμό βρέθηκε στα νώτα των Τούρκων. Ήδη η τουρκική οπισθοφυλακή είχε χτυπηθεί από το τμήμα του Δυοβουνιώτη. Ο Γιάννης Γκούρας διέταξε γενική επίθεση. Οι Τούρκοι πλευροκοπήθηκαν, κυκλώθηκαν και αποδεκατίστηκαν.

Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο γιος του Μπεϋράν. Απελπισμένος πια ο Μπεϋράν διέταξε γενική υποχώρηση. Έσπευσε στον Πλατανιά και από εκεί προς τη Λαμία. Ο στρατός του καταδιώχθηκε από τον Παπαντρέα ως το στρατόπεδο, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα επιδίδονταν ως το βράδυ σε σφαγή όσων Τούρκων έμειναν στο πεδίο της μάχης και σε λαφυραγώγηση.

Την ίδια νύχτα οι Έλληνες αποσύρθηκαν στη Δαμάστα, όπου την επόμενη ο Ανδρούτσος έφθασε στενοχωρημένος που δεν έλαβε μέρος σε αυτή τη μάχη. Ο Μπεϋράν πασάς δεν ξανακούστηκε. Αυτοκτόνησε ή δολοφονήθηκε κατά διαταγή του σουλτάνου, ως υπεύθυνος της μεγάλης καταστροφής.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών