Η Επανάσταση στην Κρήτη

Η Επανάσταση στην Κρήτη έμελλε να αντιμετωπίσει πολλά και δύσκολα προβλήματα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες της νήσου συντελούσαν σε αυτό. Πρώτα απ’ όλα, λόγω της εξαιρετικής γεωγραφικής θέσης της η Κρήτη μετά την εκδίωξη των Βενετών το 1669, είχε συγκεντρώσει πολλούς Τούρκους. Ενώ σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας η θέση των Ελλήνων είχε βελτιωθεί, στην Κρήτη η εξέλιξη δεν ήταν ανάλογη, επειδή επικρατούσε φοβερή καταπίεση. Οι σφαγές των Ελλήνων ήταν καθημερινές, η νήσος ήταν απομακρυσμένη από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι Κρητικοί, εκτός από τους Σφακιανούς και τους Ριζίτες ήταν άοπλοι και, το σημαντικότερο ήταν νωπές ακόμη οι μνήμες από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη.

Η Επανάσταση στην Κρήτη είχε φυσικό ορμητήριο τα Σφακιά. Εκεί έγινε η πρώτη σύσκεψη μεταξύ των Σφακιανών αρχηγών και προκρίτων από όλη σχεδόν την Κρήτη στα Γλυκά Νερά στις 7 Απριλίου και μια δεύτερη στο Λουτρό στις 21 Μαΐου, οπότε και συγκροτήθηκε και τοπική εφορία με την ονομασία «Καγκελαρία». Την αποτέλεσαν ο πρωτοπαπάς των Σφακίων Γεώργιος, ο Χατζή Ιωάννης Πωλιουδάκης, ο Ιωσήφ Παπαδάκης, ο Ρούσσος Βουρδουμπάς, ο Ανδρέας Κριαράς και ο Αναγνώστης Ψαρουδάκης. Γραμματέας ορίστηκε ο Δ. Φλαμπουριάρης από το Ηράκλειο.

Επίσημη μέρα του Αγώνα στην Κρήτη ορίστηκε η 14η Ιουνίου 1821, ημέρα κατά την οποία σημειώθηκε η πρώτη νικηφόρα μάχη στο Λούλο Χανίων. Οι Τούρκοι επιχείρησαν επανειλημμένως να διαλύσουν τις επαναστατικές εστίες στα ορεινά χωριά της Κυδωνίας και του Αποκόρωνα για να κινηθούν προς τα χωριά των Σφακίων. Άγριες μάχες διεξάγονταν όλο το θέρος του 1821 στα Κεραμειά, στη Μάλαξα και στον Αποκόρωνα. Τους επαναστάτες οδηγούσαν οι Σφακιανοί οπλαρχηγοί Α. Παναγιώτου, Γεώργιος Δασκαλάκης (εγγονός του Δασκαλογιάννη), ο Σήφακας από τον Αποκόρωνα και οι αδελφοί Χάληδες (Ιωάννης και Βασίλειος) από το Θέρισο.

Οι προσπάθειες των Τούρκων για να καταστείλουν την επανάσταση αποτυγχάνουν. Οι αγάδες ζητούν καταφύγιο στο φρούριο των Χανίων, όπου οι συνθήκες γίνονται ολοένα και δυσκολότερες από την έλλειψη τροφών και πολεμοφοδίων. Με τη νίκη των Κρητικών στις 15 Ιουλίου στο Λάκκο Χανίων η επανάσταση στερεώθηκε στην περιοχή των Χανίων.

Στις ανατολικές επαρχίες η Επανάσταση εκδηλώθηκε λίγες μέρες αργότερα. Η πεδινή φύση της περιοχής, ιδιαίτερα στα Ηρακλιώτικα, η μεγάλη απόσταση από τα Σφακιά, το φυσικό οχυρό της Επανάστασης στην Κρήτη, αλλά και οι προληπτικές βιαιότητες των Τούρκων με τις αθρόες σφαγές ήταν φυσικό να κάνουν διστακτικούς τους κατοίκους της περιοχής. Στην περιοχή του Ηρακλείου η Επανάσταση ξεκίνησε από τη Μεσαρά, η οποία γειτονεύει με τον Μυλοπόταμο και τον Άγιο Βασίλειο. Ψυχή της Επανάστασης εδώ ήταν ο Μιχάλης Κουρμούλης, από τη μεγάλη οικογένεια των κρυπτοχριστιανών της Μεσαράς. Με τις πρώτες επαναστατικές κινήσεις οι Τούρκοι έκριναν σκόπιμο να περιοριστούν στα μεγάλα φρούρια και στα οχυρά χωριά της υπαίθρου.

Οι Τούρκοι γνώριζαν ότι η Επανάσταση στην Κρήτη δεν θα μπορούσε να κατασταλεί παρά μόνο με την καταστροφή των Σφακίων. Κατά τα τέλη Ιουλίου του 1821 ο Σερήφ πασάς του Ηρακλείου οργάνωσε μεγάλη εκστρατεία, στην οποία συνέπραξαν και οι άλλοι πασάδες του του νησιού. Η τουρκική δύναμη έφθανε τους 8.000 άνδρες. Προσπάθεια των Ελλήνων να αναχαιτίσουν την τουρκική στρατιά στην περιοχή του Ρεθύμνου απέτυχε και πολλοί οπλαρχηγοί σκοτώθηκαν. Οι επαναστάτες αναγκάστηκαν να αποσυρθούν σε περισσότερο ασφαλείς θέσεις, ενώ ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε τα χωριά του Αποκόρωνα και έφθασε στον κόλπο της Σούδας, όπου ενώθηκε με τον στρατό των Χανίων.

Οι επαναστάτες μόνο στο Θέρισο κατάφεραν να αναχαιτίσουν την ορμή των τουρκικών δυνάμεων. Στη μάχη της 3ης Αυγούστου που έγινε εκεί, οι Τούρκοι έχασαν 200 άνδρες, αλλά και οι Έλληνες έχασαν πολλούς. Οι Σφακιανοί είχαν καταλάβει την κρισιμότητα της κατάστασης και έκανα δραματικές εκκλήσεις για επείγουσα βοήθεια. Σε έγγραφο της 14ης Αυγούστου προς τους Σπετσιώτες ζητούν πολεμοφόδια και πλοία που θα τρομάξουν τους Τούρκους άμα τη εμφανίσει τους στο λιμάνι των Χανίων.

Η αναμενόμενη βοήθεια δεν έφθασε ποτέ και οι Τούρκοι κατόρθωσαν να εισβάλλουν στα Σφακιά στις 29 Αυγούστου. Η επαρχία υπέστη φρικτή καταστροφή, ανάλογη με εκείνη του 1770. Μετά την καταστροφή των Σφακίων οι Τούρκοι επέστρεψαν στα φρούρια τους. Η επανάσταση στην Κρήτη φάνηκε να είχε κατασταλεί. Τον Σεπτέμβριο όμως οι Κρητικοί ανασυντάχθηκαν και κατάφεραν να αποτινάξουν τις τουρκικές δυνάμεις από την Κυδωνία και τον Αποκόρωνα. Ωστόσο είχε γίνει σαφές ότι ο αγώνας θα μπορούσε να συνεχιστεί μόνο με την παρουσία ενιαίας στρατιωτικής διοίκησης.

Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών