Η Γενοκτονία των Αρμενίων του 1915

Η Γενοκτονία των Αρμενίων του 1915 ήταν η υπέρμετρα βίαιη ιστορική στιγμή, που ξερίζωσε έναν λαό από την εθνική του εστία, διακόπτοντας μια αξιοσημείωτη υλική και πνευματική-πολιτιστική παρουσία τουλάχιστον τριών χιλιετιών.

Πριν την Γενοκτονία των Αρμενίων

Μια από τις πλέον απροσδόκητες και για τον αρμενικό λαό πιο τραγική μεταμόρφωση στη σύγχρονη ιστορία ήταν η διαδικασία με την οποία, από το 1908 ως το 1914 , οι φαινομενικά φιλελεύθεροι και οπαδοί της ισότητας Νεότουρκοι μετατράπηκαν σε ακραίους σοβινιστές, διατεθειμένους να δημιουργήσουν μία νέα τάξη και να εξαλείψουν το Αρμενικό Ζήτημα, εξοντώνοντας τον αρμενικό λαό. Η εκμετάλλευση των αδυναμιών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από την Ευρώπη συνέβαλε σε αυτή την διαδικασία. Οι Νεότουρκοι οραματίζονταν ένα νέο ομοιογενές κράτος στη θέση της εξασθενημένης Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το 1913, η υπερεθνικιστική φατρία του κόμματος Ένωση και Πρόοδος αποκτά τον έλεγχο της κυβέρνησης. Έκτοτε, στην πολιτική σκηνή κυριαρχεί η τριανδρία αποτελούμενη από από τον υπουργό Πολέμου Εμβέρ, τον υπουργό Εσωτερικών και στη συνέχεια μεγάλο βεζίρη Ταλαάτ και τον στρατιωτικό διοικητή της Κωνσταντινούπολης και αργότερα υπουργό Ναυτικών Τζελάλ.

Στα ταραγμένα χρόνια πριν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και παρ’ όλες τις αύξουσες ενδείξεις τουρκικού εξτρεμισμού, οι Αρμένιοι συνεχίζουν να παραμένουν νομιμόφρονες, ενώ οι διακρίσεις και οι συνεχιζόμενες διώξεις, ιδιαίτερα του αγροτικού αρμενικού πληθυσμού, συνηγορούσαν για το αντίθετο.

Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, το διεθνές ενδιαφέρον για το Αρμενικό Ζήτημα ανανεώνεται. Ευρωπαϊκές Δυνάμεις θέτουν εκ νέου το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία, από τη μία πλευρά και η Γερμανία, η Αυστρο-Ουγγαρία και η Ιταλία, από την άλλη, έφτασαν τελικά σε μια συμβιβαστική διευθέτηση σύμφωνα με την οποία η Τραπεζούντα και οι έξι αρμενικές επαρχίες της Τουρκίας (Ερζερούμ , Σεβάστειας, Χαρπούτ, Ντιγιαρμπακίρ, Μπιλίς και Βαν) θα συνενώνονταν σε δύο διοικητικές περιοχές με ευρεία τοπική αυτονομία, με την εγγύηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και την επίβλεψη γενικών επιθεωρητών που θα επιλέγονταν.

Η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το καλοκαίρι του 1914, παρεμπόδισε την εφαρμογή του προγράμματος των μεταρρυθμίσεων και ανησύχησε βαθιά τους Αρμένιους ηγέτες. Αν η Οθωμανική αυτοκρατορία έμπαινε στον πόλεμο στον πλευρό των κεντρικών δυνάμεων, το αρμενικό οροπέδιο θα γινόταν θέατρο συγκρούσεων ενός ρωσοτουρκικού πολέμου. Καθώς η Αρμενία ήταν διαμοιρασμένη ανάμεσα στα δύο κράτη, οι Αρμένιοι θα υπέφεραν τα πάνδεινα, άσχετα με το ποιος θα κέρδιζε τον πόλεμο.

Γι’ αυτό οι Αρμένιοι ηγέτες παρότρυναν τους Νεότουρκους συναδέλφους τους να τηρήσουν ουδέτερη στάση και να σώσουν την αυτοκρατορία από την καταστροφή. Παρά τις συμβουλές και τις εκκλήσεις των Αρμενίων η γερμανόφιλη φατρία των Νεότουρκων, υπό την ηγεσία του Εμβέρ και του Ταλαάτ, υπέγραψε μια μυστική συμφωνία με τους Γερμανούς τον Αύγουστο του 1914, η οποία απέβλεπε στη δημιουργία ενός νέου τουρκικού κράτους, που θα περιελάμβανε την ρωσική Υπερκαυκασία και κεντρική Ασία.

Η είσοδος της Τουρκίας στον πόλεμο, με την επίθεση κατά των ρωσικών ναυτικών εγκαταστάσεων τον Οκτώβριο του 1914, εκμηδένισε κάθε πιθανότητα επίλυσης του Αρμενικού Ζητήματος μέσω διοικητικών μεταρρυθμίσεων. Οι Νεότουρκοι ηγέτες απέκλιναν προς τη νεοπαγή ιδεολογία του τουρκισμού, που επρόκειτο να υποκαταστήσει ην αρχή του εξισωτικού οθωμανισμού, και να δικαιώσει τη χρήση βίας για τη μετατροπή της ετερογενούς αυτοκρατορίας σε ένα ομοιογενές κράτος βασισμένο στην αρχή ενός έθνους και ενός λαού.

Οι όποιες επιφυλάξεις υπήρχαν ακόμη και μετά την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο εγκαταλείφθηκαν σαν αποτέλεσμα της τραγικής εκστρατείας στον Καύκασο. Σε αυτήν την εκστρατεία ο Εμβέρ πασάς θυσίασε ένα ολόκληρο στρατό στην παράλογη από στρατιωτική άποψη έμμονη ιδέα του να προελάσει ως το Μπακού και την Κααπία θάλασσα, μέσα στο καταχείμωνο και της απόβασης των Συμμάχων στην Καλλίπολη τον Απρίλιο του 1915, σε ένα αποτυχημένο ελιγμό με σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και τη θέση της Τουρκίας εκτός μάχης.

Η μεγάλη αυτή στρατιωτική ήττα της Τουρκίας, συνδυασμένη με την απειλή των Συμμάχων κατά της πρωτεύουσας, επέτρεψε στους εξτρεμιστές Νεότουρκους, να μεταβάλουν τους Αρμενίους σε αποδιοπομπαίους τράγους, κατηγορώντας τους για προδοσία και πείθοντας τους απρόθυμους συντρόφους ότι είχε έρθει η ώρα να λύσουν το Αρμενικό Ζήτημα για πάντα.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων

Τη νύχτα της 23ης προς την 24η Απριλίου του 1915, ένας μεγάλος αριθμός Αρμενίων πολιτικών, θρησκευτικών και πνευματικών ηγετών της Κωνσταντινούπολης -πολλοί από τους οποίους ήταν φίλοι και γνωστοί των Νεότουρκων ηγετών- συνελήφθησαν, εκτοπίστηκαν στην Ανατολία και φονεύθηκαν.

Το Μάιο, ο υπουργός των Εσωτερικών Ταλαάτ πασάς, ισχυριζόμενος ότι το κράτος δεν μπορούσε να έχει εμπιστοσύνη στους Αρμενίους, ότι οι τελευταίοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους εχθρούς και ότι ήταν έτοιμοι να επαναστατήσουν σε όλη την επικράτεια, διέταξε την εκτόπιση τους από τις πολεμικές ζώνες σε κέντρα επανεγκατάστασης -στην πραγματικότητα στις ερήμους της Συρίας και της Μεσοποταμίας. Και πράγματι, οι Αρμένιοι εκτοπίστηκαν όχι μόνο από τις πολεμικές ζώνες, αλλά και από όλη τη αυτοκρατορία.

Το πιο φρικτό μαρτύριο επιφυλασσόταν για τις γυναίκες και τα παιδιά, που οδηγούνταν επί εβδομάδες μέσα από βουνά και ερήμους και συχνά υφίσταντο ακατονόμαστους εξευτελισμούς. Πολλές από αυτές έθεσαν τέρμα στη ζωή τους και στη ζωή των παιδιών τους πέφτοντας σε γκρεμούς ή σε ποτάμια, προκειμένου να σωθούν από τους εξευτελισμούς και τα μαρτύρια.

Με αυτόν τον τρόπο ένα ολόκληρο έθνος διαλύθηκε και ο αρμενικός λαός χάθηκε από την πατρίδα του στην οποία ζούσε για τρεις χιλιάδες χρόνια. Χιλιάδες από τους επιζήσαντες και τους πρόσφυγες που είχαν σκορπιστεί στις αραβικές επαρχίες και την Υπερκαυκασία έμελλε να πεθάνουν από την πείνα, τις επιδημίες και τις κακουχίες.

Υπήρχε πρόθεση να εξαλειφθεί ακόμη και η μνήμη του αρμενικού έθνους; οι εκκλησίες και τα μνημεία βεβηλώθηκαν και τα μικρά παιδιά αρπάχτηκαν από τους γονείς τους, τους δόθηκαν νέα ονόματα και στάλθηκαν στα ορφανοτροφεία για να ανατραφούν σαν Τούρκοι.