Την εποχή του Ιουστινιανού η βυζαντινή πόλη παίρνει την μορφή που θα κυριαρχήσει καθ’ όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Ιουστινιανός εγκωμιάζεται από τον ιστορικό Προκόπιο ως μέγας ανακαινιστής της αυτοκρατορίας. Έχτισε φρούρια για τη άμυνα των συνόρων, ανακαίνισε πόλεις που είχαν πληγεί από φυσικές καταστροφές, ενίσχυσε τις οχυρώσεις τους, έχτισε ή επισκεύασε δημόσια κτίρια και χριστιανικούς ναούς. Στον κατάλογο του Προκοπίου αναφέρονται κτίρια για τη διοίκηση, όπως η βουλή, αγορές, κιονοστοιχίες, λεωφόροι, χριστιανικοί ναοί και οχυρώσεις.
Ο επισκέπτης μιας πόλης της εποχής του Ιουστινιανού θα παρατηρούσε πρώτα ότι ένα σημαντικό μέρος των πεζοδρομίων, κυρίως στους δευτερεύοντες δρόμους, είχε καλυφθεί από τους ιδιοκτήτες των οικιών και των εμπορικών καταστημάτων, τα οποία βρίσκονται πάνω στις κιονοστοιχίες. Πάνω στα πεζοδρόμια, τα οποία ήταν πλακοστρωμένα με μαρμάρινες πλάκες ή ήταν καλυμμένα από υπέροχα μωσαϊκά, οι αυθαίρετες προεκτάσεις των οικιών και των καταστημάτων δημιουργούσαν νέους εμπορικούς χώρους. Σε μερικές περιπτώσεις αυτές οι προεκτάσεις καταλαμβάναν και μέρος των δρόμων. Αυτή η τάση παρατηρείται ήδη από τον 4ο αιώνα και επιταχύνεται στα τέλη του 6ου και στον 7ου αιώνα, οπότε οι δρόμοι έχοντας πια στενέψει, δεν θύμιζαν τις αρχαίες λεωφόρους, αλλά είχαν πάρει τη μορφή στενωπών, όπως στις μεσαιωνικές πόλεις. ήταν ο θρίαμβος της ιδιωτικής ιδιοκτησίας πάνω τον δημόσιο χώρο.
Το ρωμαϊκό forum, η ρωμαϊκή αγορά, είχε πλέον εγκαταλειφθεί. Τα κτίρια της διοίκησης της αρχαίας πόλης έχουν και αυτά εγκαταλειφθεί λόγω των διοικητικών αλλαγών. Κάποια κατέρρεαν με το πέρασμα του χρόνου και σε κάποια άλλα είχαν εγκατασταθεί συντεχνίες βιοτεχνών ή ιδιώτες και η χρήση τους είχε αλλάξει. Η ανεξάρτητη διοίκηση των πόλεων είχε από καιρό καταρρεύσει. Η βυζαντινή πόλη διοικούνταν πια από τον διοικητή της επαρχίας και τους υπαλλήλους του.
Τη μεγαλύτερη εγκατάλειψη, όμως, παρουσίαζαν κτίρια συνδεδεμένα με την αρχαία ειδωλολατρική θρησκεία, ναοί, ιερά και ηρώα. Αυτά κείτονταν πια σε ερείπια, έχοντας μετατραπεί σε λατομεία για τους κατοίκους της περιοχής. Σε αρκετές περιπτώσεις τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά τους μέλη ρίχνονταν σε κλιβάνους για την παραγωγή ασβέστη. Η μετατροπή των ειδωλολατρικών ναών σε χριστιανικές εκκλησίες ήταν ένα φαινόμενο σύνηθες. Οι πρωτοχριστιανικές εκκλησίες χτίζονταν στον χώρο ειδωλολατρικών ναών και διατηρούσαν πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία από τα αρχαία κτίρια και συμβόλιζαν τη νίκη της νέας θρησκείας. Σε πολλέ ςπόλεις οι εκκλησίες χτίζονταν σε κεντρικό σημείο της πόλης. Δημιουργούσαν μεγαλόπρεπα συγκροτήματα με προάυλια και κρήνες, επισκοπείο, βαπτιστήρια, κτίρια για τον κλήρο, ξενώνες, κοινωφελή ιδρύματα και παρεκκλήσια.
Μέσα σε εκκλησίες βρίσκονταν ενταφιασμένοι επίσκοποι, διαπρεπή μέλη της τοπικής κοινωνίας, καθώς και δωρητές του ναού. Η ταφή γύρω από τις εκκλησίες είχε πια καθιερωθεί. Ο χριστιανισμός ανέτρεψε τις αρχαίες αντιλήψεις για το θάνατο, οι οποίες επέβαλλαν την ταφή έξω από κατοικημένες περιοχές. Η νέα θρησκεία αναγνώριζε ότι ο θάνατος οδηγούσε στη νέα πραγματική ζωή. Η πίστη των ειδωλολατρών ότι τα νεκρά σώματα ήταν «μιάσματα», είχε αντικατασταθεί από τη λατρεία των λειψάνων των μαρτύρων. ήταν φυσικό η αλλαγή αντιλήψεων περί θανάτου να μεταθέσει τα νεκροταφεία μέσα στις πόλεις.
Ο επισκέπτης της βυζαντινής πόλης του 6ου αιώνα θα έβλεπε επίσης ότι τα κτίρια των δημοσίων θεαμάτων είχαν πια εγκαταλειφθεί και αυτά. Παραστάσεις γίνονταν πολύ σπάνια στα θέατρα. Συχνά αυτά αποτελούσαν χώρους όπου οι ρήτορες απήγγειλαν λόγους σε επίσημες εορτές. Άλλοτε πάλι, όπως στο θέατρο της Αφροδισιάδας στη Μικρά Ασία, οι παραστάσεις ή οι εορτασμοί που ελάμβαναν χώρα στο θέατρο είχαν χριστιανικό χαρακτήρα μέσα σε ένα περιβάλλον που το διακοσμούσαν ακόμα αρχαία αγάλματα, αλλά και νέες χριστιανικές τοιχογραφίες στα δωμάτια πίσω από τη σκηνή.
Ο ιππόδρομος, ένας χώρος πολύ δημοφιλής στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας, περνούσε επίσης πολύ μεγάλη κρίση. Γυμναστικές ασκήσεις αθλητών, χοροί, μουσική, ακροβατικά νούμερα, παραστάσεις μίμου και παντομίμας, ιπποδρομίες, στην εποχή του Ιουστινιανού, είχαν σημαντικά αραιώσει. Αιτίες οι αλλεπάλληλες ταραχές και βανδαλισμοί που συνέβαιναν μέσα στο χώρο του ιπποδρόμου. Στις επαρχιακές πόλεις τα καθίσματα των ψηλότερων σειρών αφαιρούνταν για να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικά υλικά για το χτίσιμο άλλων κτιρίων. Ο μόνος ιππόδρομος που απέμεινε, τελικά, στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν αυτός της Κωνσταντινούπολης.
Ο επισκέπτης θα πήγαινε και στα δημόσια λουτρά. Τα τελευταία είχαν χάσει την αίγλη της ρωμαϊκής εποχής. Οι μεγάλες κοινές πισίνες των ρωμαϊκών χρόνων είχαν αντικατασταθεί από μικρές ατομικές, όπως επέβαλαν οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες των πόλεων και όπως επέβαλε η χριστιανική ηθική. Ο ειδωλολατρικός χαρακτήρας της παλαιάς διακόσμησης είχε απαλειφθεί. Πολλά από τα αρχαία αγάλματα που διακοσμούσαν τα λουτρά, όπως της Αφροδίτης, των Χαρίτων, του Έρωτα, των Νυμφών και του Διονύσου, είχαν θεωρηθεί ασυμβίβαστα με τη νέα θρησκεία και είχαν καταστραφεί, ενώ άλλα διακοσμούσαν ακόμα κάποιες αίθουσες. Σε κάποιους τοίχους η διακόσμηση ήταν καθαρά χριστιανική και η παρουσία χριστιανικών συμβόλων και επιγραφών με βιβλικά χωρία προσέδιδε ένα νέο τόνο.