Η απώλεια της Κρήτης από τους Βυζαντινούς ήταν ένα πολύ μεγάλο πλήγμα για την Αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο έχασε όχι μόνο ένα θέμα αλλά και τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων και του εμπορίου της Ανατολικής Μεσογείου. Η ανάκτηση της Κρήτης ήταν ζήτημα όχι μόνο γοήτρου, αλλά και ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια των θαλασσών και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Μέχρι την τελική ανάκτηση της το 961, έγιναν πολλές προσπάθειες από Βυζαντινούς ναυάρχους και στρατηγούς να την ανακτήσουν, ήδη από τα πρώτα χρόνια της Αραβοκρατίας. Η τύχη όμως επεφύλαξε τη μεγάλη δόξα της ανάκτησης της Κρήτης στον Νικηφόρο Φωκά, μετέπειτα Βυζαντινό Αυτοκράτορα, που εκείνη τη εποχή ήταν αρχιστράτηγος του βυζαντινού στρατού. Την επιχείρηση οργάνωσε ο πρωθυπουργός του Αυτοκράτορα Ρωμανού Β’, Ιωσήφ Βρίγγας. Το στρατηγικό σχέδιο του Νικηφόρου Φωκά στηρίχθηκε σε μια συντριπτική στρατιωτική υπεροπλία και κυρίως στην υπεροχή του βυζαντινού ναυτικού.
Το φρούριο του Χάνδακα υπέκυψε στις 7 Μαρτίου 961. Επακολούθησε η σφαγή των Αράβων και η λεηλασία της πόλης. Η πολύμηνη πολιορκία και το συσσωρευμένο μίσος είχαν εξαγριώσει τους βυζαντινούς στρατιώτες και τους οδήγησαν σε πράξεις εκδικητικές, παρά τις αντίθετες οδηγίες του Νικηφόρου Φωκά, ο οποίος επέμενε ιδιαίτερα στο σεβασμό στις γυναίκες και στα παιδιά των Αράβων.
Είναι αδύνατο να υπολογισθεί ο αριθμός των νεκρών Αράβων. Η πληροφορία αραβικής πηγής που μιλά για 200.000 νεκρούς σίγουρα είναι υπερβολική. Πολλοί Άραβες αιχμαλωτίστηκαν και «κόσμησαν» τον θρίαμβο του Νικηφόρου Φωκά στην Κωνσταντινούπολη. Ανάμεσα τους και ο γέροντας εμίρης της Κρήτης Αβδούλ Αζίζ Qurtubi (από την Κόδοβα) και ο γιος του Ανεμάς (Nu’ man).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί επεφύλαξαν τιμές στον νικημένο εμίρη της Κρήτης και ο γιος του Ανεμάς ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, υπηρέτησε τον αυτοκράτορα και αργότερα σκοτώθηκε πολεμώντας στο πλευρό των Βυζαντινών εναντίον των Ρώσων.
Οι θησαυροί των Αράβων που έπεσαν στα χέρια των Βυζαντινών ήταν αμύθητοι. Λέγεται ότι χρειάστηκαν 300 πλοία για να τους μεταφέρουν στη Κωνσταντινούπολη. Ένα σημαντικό μέρος ο Νικηφόρος Φωκάς έστειλε στον πνευματικό του, τον Αθανάσιο των Αθωνίτη, ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος, για την ανοικοδόμηση και την οργάνωση της μονής, στην οποία ο Νικηφόρος Φωκάς σκόπευε να αποσυρθεί αργότερα. Έτσι η ίδρυση της πρώτης μονής της μοναστικής πολιτείας του Άθω συνδέεται με την άλωση της Κρήτης.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
