Η Αθήνα και η Αθηνά

Η Αθήνα, η πρωτεύουσα της Ελλάδας, το κλεινόν άστυ. Από την Αθήνα πέρασαν φιλόσοφοι, ποιητές, δημοκράτες, τύραννοι, ηγέτες. Πέρασαν κατακτητές ανατολικοί και δυτικοί. Όλοι άφησαν το αποτύπωμα τους, αλλά κανείς δεν κατάφερε να εξαφανίσει την αίγλη, την σημασία, την ιστορία της, το συμβολισμό της. Άλλωστε ο Παρθενώνας στέκει εκεί, στην Ακρόπολη της, σαν θεματοφύλακας της ιστορίας της.

Η Αθηνά, η πανέμορφη και χαϊδεμένη κόρη του Δία, προσωποποίηση της αγνότητας, της σεμνότητας και της σοφίας, ατρόμητη και ανίκητη στη μάχη, προστάτευε πολλές πόλεις. Ανάμεσα τους και η Αθήνα, που πήρε και το όνομα της, μετά τη διαμάχη με τον Ποσειδώνα. Η απαρχή της λατρείας της Αθηνάς χάνεται στα βάθη του χρόνου και συνδέεται με την εμφάνιση του ελληνικού φύλου των Ιώνων.

Πρώτη σύζυγος του Δία ήταν η Μήτιδα, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος (θηλυκή έκφραση του ωκεανού), η πιο σοφή γυναίκα της μυθολογίας και προσωποποίηση της φρόνησης.

Όταν έμεινε έγκυος η μάνα της συμβούλεψε τον Δία να απαλλαγεί από αυτήν, επειδή τα παιδιά που θα γεννούσε, θα γίνονταν πιο σοφά και πιο ξακουστά. Κατά τα πρότυπα του πατέρα του, ο Δίας έκλεισε μέσα του τη Μήτιδα, πιστεύοντας πως έτσι θα απαλλασσόταν από σύζυγο και απογόνους. Δεν υπολόγισε σωστά. Μια βαρυστομαχιά κι ένας πονοκέφαλος, τον τρέλαναν τόσο πολύ, που τον ανάγκασαν να ζητήσει απεγνωσμένα βοήθεια. Για να τον γλυτώσει ο Ήφαιστος του άνοιξε το κεφάλι με ένα σφυρί. Αμέσως ξεπετάχτηκε η Αθηνά πάνοπλη και πανώρια, με το δόρυ της έτοιμο να εξακοντιστεί εναντίον των εχθρών και τη φωνή της να τρομοκρατεί τον κόσμο με πολεμικές κραυγές.

Ο Δίας έμεινε άφωνος μπροστά στο εκθαμβωτικό θέαμα. Κάποιο άλλοι, όμως, τη έπεισαν να ηρεμήσει και ξαρματωθεί. Την ώρα που γεννιόταν η Αθηνά, από το κεφάλι του πατέρα της χυνόταν χρυσάφι που έπεσε όλο στη Λίνδο της Ρόδου. Γι’ αυτό η Αθηνά λέγεται και Λινδία ή Τελχινία, προς τιμήν των πρώτων κατοίκων του νησιού.

Η Αθηνά μεγάλωσε συντροφιά με τη φίλη της Παλλάδα. Τα παιχνίδια τους ποτέ δεν ήταν ήσυχα και κοριτσίστικα. Συνήθως, περνούσαν ώρες ατελείωτες μονομαχώντας. Κάποια στιγμή τα πράγματα οξύνθηκαν και οι δυο φιλενάδες αρπάχτηκαν για τα καλά. Ο Δίας που χάζευε από τον Όλυμπο τα καμώματα τους, φοβήθηκε για την κόρη του κι έριξε ανάμεσα τους την ασπίδα του. Η Παλλάδα τα ‘χασε για μια στιγμή κι έτσι βρήκε την ευκαιρία η Αθηνά και τη σκότωσε. Αμέσως το μετάνιωσε. Για να εξιλεωθεί, φιλοτέχνησε το άγαλμα της φίλης της και ίδρυσε ιερά στο όνομα της, τα Παλλάδια.

Η Αθηνά και η Γιγαντομαχία

Η συμβολή της Αθηνάς στη γιγαντομαχία ήταν καθοριστική. Θαρραλέα και συνετή, βοήθησε τον πατέρα της όσο λίγοι. Ονομαστή είναι η μονομαχία της με τον Γίγαντα Πάλλαντα, τον της φοβερής Στύγας, που προσπάθησε να τη βιάσει.

Η παρθένα θεά τον αντιμετώπισε σε μια πάλη ζωής και θανάτου, τον νίκησε κατά κράτος και τον σκότωσε. Μετά, πήρε το δέρμα του και με αυτό έφτιαξε την τρομερή ασπίδα της. Από τότε, απέκτησε το προσωνύμιο Παλλάδα. Νίκησε και τον Γίγαντα Εγκέλαδο, γκρεμίζοντας τον στην Σικελία, όπου και τον καταπλάκωσε. Με τις σοφές συμβουλές, ο Ηρακλής μπόρεσε να σκοτώσει τον Γίγαντα Αλκυονέα, τον οποίο παρέσυρε έξω από τα εδάφη της Παλλήνης.

Η Αθηνά κατακτά την Αθήνα

Για το πως απέκτησε την Αθήνα η παράδοση αναφέρει ότι οι δυο θεοί μάλωναν ασταμάτητα, ώσπου κλήθηκε ο Κέκροπας να κρίνει, ποιος από τους δύο πρόσφερε καλύτερο δώρο. Ο Κέκροπας πήγε στο μαντείο των Δελφών και ρώτησε. Του είπαν ότι η ελιά ήταν καλύτερη και έτσι νίκησε η Αθηνά.

Κατά μία άλλη παράδοση ο Κέκροπας κάλεσε τον λαό της Αθήνας να ψηφίσει. Οι γυναίκες ψήφισαν υπέρ της Αθηνάς και οι άνδρες υπέρ του Ποσειδώνα. Οι γυναίκες ήταν κατά μία παραπάνω από τους άνδρες και έτσι νίκησε η θεά. Ο Ποσειδώνας θύμωσε πολύ με το αποτέλεσμα και έκανε να πλημμυρίσει ο τόπος. Για να τον εξευμενίσουν οι Αθηναίοι, τιμώρησαν τις γυναίκες, στερώντας τους το δικαίωμα ψήφου. Γι’ αυτό οι γυναίκες δεν ψήφιζαν στην αρχαιότητα.

Η Αθήνα, οι φυλές και ο τελευταίος βασιλιάς

Στη χαραυγή των ιστορικών χρόνων οι κάτοικοι της Αθήνας ήταν χωρισμένοι σε τέσσερις φυλές με τριών ειδών ονομασίες. Η πρώτη ομάδα ονομασιών ήταν είχε να κάνει με τους απογόνους του Ίωνα και περιελάμβανε τους εξής:

1. Αιγικορείς (από τον Αιγικορέα, το γιο του ‘Ιωνα ή από την αιγίδα, τη φορεσιά αλλά και το θώρακα από γιδοτόμαρο που κάλυπτε τα σώματα τους)
2. Αργαδείς (από τον Αργάδη, γιο του Ίωνα)
3. Γελέοντες (από τον Γελέοντα, γιο του Ίωνα από την Ζευξίππη)
4. Όπλητες (από τον Όπλητα, γιο του Ίωνα ή πεθερό του βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα)

Ο Ηρόδοτος ανάλογα με την προέλευση, αναφέρει άλλα ονόματα:

1. Κραναοί, ως απόγονοι του Πελασγού Καραναού
2. Κεκροπίδες, ως απόγονοι του αυτόχθονα Κέκροπα (υπερηφανεύονταν ότι κατάγονταν από αυτόν οι Μιλτιάδης, Κίμων και άλλοι)
3. Ερεχθείδες, ως απόγονοι του Ερεχθέα
4. Ίωνες, ως απόγονοι του Ίωνα

Πιο επίσημες φαντάζουν οι νομασίες των ίδιων των φυλών:

1. Διάς, από τον Δία Πολιό, επίσημο θεό των Πελασγών
2. Αθηναΐς, από την Αθηνά των Ιώνων
3. Ποσειδωνία, από την πολυπληθή γενιά του Ποσειδώνα
4. Ηφαιστιάς, από τον Ήφαιστο, γεννήτορα του Εριχθόνιου

Προτελευταίος απόγονος του Θησέα ήταν κάποιος βασιλιάς Οξύντης. Τελευταίος ο Θυμοίτης. Στον καιρό του, στην Πύλο, η γη αδυνατούσε να θρέψει όλο τον πληθυσμό. Η παράδοση αναφέρει ότι ένας γιος του Νηλέα, ο Μέλανθος, πήρε τους μισούς και τουλάχιστον Νηλείδες και έφυγε για την Αττική. Ο Παυσανίας γράφει ότι ο Μέλανθος ήταν μακρινός απόγονος του Περικλύμενου, αδελφού του σοφού Νέστορα και γιου του Νηλέα. Και ο Παυσανίας μοιάζει πιο σωστός, καθώς η παράδοση θέλει αιτία της μετανάστευσης την εκδίωξη των Νηλειδών από τους Ηρακλείδες, κάτι που έγινε πολύ αργότερα. Όπως και να έχει το ζήτημα, ο Μέλανθος πήρε όλο του το σόι κι έφυγε στην Αττική, όπου πρόθυμα τους φιλοξένησαν. Ανάμεσα σ’ αυτούς που τον ακολούθησαν ήταν και οι σπουδαίες οικογένειες Μεδοντίδες, Παιονίδες και Αλκμεωνίδες.

Σε κάποια μάχη των Αθηναίων με τους Βοιωτούς ο Μέλανθος σκότωσε το βασιλιά των αντιπάλων Ξάνθο και γλύτωσε την Αττική. Οι κάτοικοι κατήργησαν από βασιλιά τους τον Θυμοίτη, τελευταίο απόγονο του Θησέα και πρόσφεραν το θρόνο στον σωτήρα τους. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Κόδρος.

Πλήθη μετακινούμενων φυλών απείλησαν την Αττική. Η παράδοση αναφέρει ότι ήταν Δωριείς, την περίοδο της βίαιης καθόδου τους. Μόνο που τέτοια κάθοδος δεν υπήρξε, πέρα από την ειρηνική διείσδυση των επαρχιωτών Δωριέων στα μυκηναϊκά κέντρα. Ο Κόδρος έστειλε να ρωτήσουν το μαντείο των Δελφών, πώς θα μπορούσε να αποκρούσει τους εισβολείς. Το μαντείο χρησμοδότησε ότι θα νικήσουν εκείνοι, των οποίων ο βασιλιάς θα σκοτωθεί από αντίπαλο.

Αντιμετωπίζοντας το πεπρωμένο του ο Κόδρος ντύθηκε ζητιάνος, εισέδυσε στο στρατόπεδο των εισβολέων, άρχισε να τους κοροϊδεύει, ώσπου κάποιος από αυτούς θύμωσε και τον σκότωσε. Γρήγορα μαθεύτηκε ποιος ήταν στην πραγματικότητα. Οι εισβολείς που επίσης γνώριζαν τον χρησμό, τα μάζεψαν κι έφυγαν.

Οι Αθηναίοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κανένας δε θα βρισκόταν τόσο άξιος ώστε να διαδεχθεί τον Κόδρο. Και για να μην μπλέξουν σε διλήμματα, αποφάσισαν να καταργήσουν τη βασιλεία. Αυτό έγινε στα τέλη του 11ου π.Χ. αιώνα.

Από τους γιους του Κόδρου, ο ένας έμεινε στην Αθήνα και έγινε γενάρχης της μισής αθηναϊκής αριστοκρατίας, καθώς ακόμα κι ο σοφός Σόλωνας, ο Πεισίστρατος, ο Περικλής, ο Πλάτων και πολλοί άλλοι υπερηφανεύονταν ότι κατάγονταν από τον Κόδρο. Ο άλλος πήρε τους Πυλίους και κάμποσους Θηβαίους και μετανάστευσε. Στάθμευσε στη Νάξο και τη Σάμο και κατέληξε στην Ιωνία.