Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (1908)

Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα έχει ταυτισθεί από την πλειοψηφία της κοινής γνώμης με τον Δεκέμβριο του 1913, όταν υψώθηκε η ελληνική σημαία στα Χανιά, υπό το βλέμμα του τότε βασιλέα Κωνσταντίνου Α’ και του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.

Στην πραγματικότητα η Μεγαλόνησος κήρυξε την ένωσή της με την Ελλάδα πέντε χρόνια πριν, εκδίδοντας ένα επίσημο ενωτικό ψήφισμα στις 24 Σεπτεμβρίου του 1908. Ήταν μία προσπάθεια των κεφαλών της Κρήτης να επιδιώξουν την de facto ένωση με την Ελλάδα, εκμεταλλευόμενοι τη ρευστή πολιτική και διπλωματική κατάσταση που επικρατούσε στα Βαλκάνια, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα.

Η Κρητική Πολιτεία

Η Κρητική Πολιτεία (1896 – 1913) ήταν το επίσημο όνομα με το οποίο αναγνωρίστηκε η Κρήτη ως αυτόνομο κράτος (πλήρως ελεγχόμενο από τις Μεγάλες Δυνάμεις και υπό τουρκική επικυριαρχία, όπως υποδήλωνε και η σημαία της) μετά την κρητική επανάσταση του 1896 και την απόσχισή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου και τέθηκε υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ρωσίας. Προπαρασκευή της αυτονόμησης της Κρήτης υπήρξε η ιστορική Σύμβαση της Χαλέπας. Η Κρητική Πολιτεία αποτέλεσε το μεταβατικό στάδιο πριν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913.

Τα γεγονότα πριν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

Μετά την Επανάσταση στο Θέρισο ο Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης Πρίγκιπας Γεώργιος παραιτήθηκε. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ υπέδειξε ως νέο Ύπατο Αρμοστή Κρήτης τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, πρώην Πρωθυπουργό και μετέπειτα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, πολιτικό έμπειρο και άνδρα υψηλού ήθους. ΟΑλέξανδρος Ζαΐμης ανέλαβε τα καθήκοντα του στις 18 Σεπτεμβρίου 1906, με πενταετή εντολή.

Από τον Ιούνιο του 1906, με κοινή συμφωνία των επαναστατών του Θερίσου και των αντιπροσώπων της Κρητικής Βουλής, είχε συγκροτηθεί η Β’ Συντακτική Συνέλευση, με πρόεδρο τον Αντώνιο Μιχελιδάκη. Η Συνέλευση εργάστηκε σύντονα και στις 2 Δεκεμβρίου 1906 υπέβαλε στον Αλέξανδρο Ζαΐμη το νέο κρητικό Σύνταγμα. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ορκίστηκε πίστη στο νέο Σύνταγμα και σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση. Ένας άρτιος κυβερνητικός μηχανισμός άρχισε πάλι να λειτουργεί στην Κρήτη. Η οικονομία ανέλαβε γρήγορα, η δημόσια διοίκηση οργανώθηκε, στον τομέα της δικαιοσύνης ψηφίστηκαν νέοι νόμοι και ιδιαίτερη φροντίδα καταβλήθηκε για την δημόσια υγεία και την παιδεία, της οποίας υπουργός διορίστηκε ο ο καθηγητής Αντώνιος Γιάνναρης. Με ιδιαίτερο διάταγμα που εκδόθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1907 συγκροτήθηκε πολιτοφυλακή της Κρήτης, δηλαδή ο πρώτος στρατός της νήσου που εξελίχθηκε γρήγορα σε αξιόλογη στρατιωτική δύναμη, όπως φάνηκε λίγο αργότερα στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913., κατά τους οποίους διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο.

Τον Ιούλιο του 1907 αποσύρθηκε από την Κρήτη ένα μεγάλο μέρος από τα στρατεύματα των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες τώρα ανέλαβαν επίσημα την υποχρέωση να εκκενώσουν εντελώς την Κρήτη μέσα σε ένα χρόνο, με μόνη εγγύηση την ασφάλεια των μουσουλμάνων της νήσου. Πράγματι, σε λιγότερο από ένα χρόνο τα ξένα στρατεύματα αποσύρθηκαν και η Κρητική Βουλή εξέδωσε ευχαριστήριο ψήφισμα προς τις Προστάτιδες Δυνάμεις για τη συμβολή τους στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήματος. Η ύπαρξη μιας άρτιας οργανωμένης Κρητικής Πολιτοφυλακής καθιστούσε πια περιττή την παρουσία ξένων στρατευμάτων.

Ψήφισμα για ένωση

Το 1908 η Κρητική Πολιτεία βρισκόταν σε φάση ραγδαίας ανάπτυξης, με κρατικό μηχανισμό, που λειτουργούσε υποδειγματικά. Δύο σημαντικά γεγονότα ήρθαν αν ταράξουν την κατάσταση και να επηρεάσουν αποφασιστικά την πορεία των κρητικών πραγμάτων: η προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, με ταυτόχρονη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η είδηση δημιούργησε σάλο στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Γεώργιος Θεοτόκης υπέδειξε στον Πρόεδρο της Κρητικής Βουλής Γεώργιο Παπαμαστοράκη την ανάγκη λαϊκών κινητοποιήσεων για την κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα με δημοψηφίσματα. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία. Τα μεσάνυχτα της 22ας Σεπτεμβρίου 1908 και ενώ ο Ύπατος Αρμοστής Αλέξανδρος Ζαΐμης βρισκόταν σε διακοπές στην Αίγινα, οι Χανιώτες πολιτικοί, Ελευθέριος Βενιζέλος, Εμμανουήλ Ξηράς, Χαράλαμπος Πλουμιδάκης και Εμμανουήλ Παπαγιαννάκης εξέδωσαν προκήρυξη με την οποία καλούσαν το λαό σε παγκρήτια συγκέντρωση στα Χανιά, για την κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Η προκήρυξη ήταν λιτή και σαφής: «Αγαπητοί συμπατριώται, της Βουλγαρίας ανακηρυχθείσης εις βασίλειον, ανάγκη αμέσως αύριον να κηρύξωμεν και ημείς την Ένωσιν.»

Πράγματι, το μεσημέρι της 23ης Σεπτεμβρίου 1908, σε επιβλητική συγκέντρωση στο πεδίο του Άρεως στα Χανιά, εγκρίθηκε ομόφωνα το πρώτο λαϊκό ψήφισμα της ένωσης. Στις μέρες που ακολούθησαν, εκδόθηκαν σε όλη την Κρήτη ταυτόσημα ψηφίσματα, ενώ, παράλληλα, η επίσημη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας εξέδωσε το ακόλουο ενωτικό ψήφισμα, που δημοσιεύτηκε την επομένη στις 24 Σεπτεμβρίου στο Παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος εν Κρήτη, όπως τιτλοφορήθηκε από την ημέρα αυτή η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Κρητικής Πολιτείας: «Η Κυβέρνησις της Κρήτης, διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού Λαού, κηρύσσει την ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος, όπως μετ’ αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον. Παρακαλεί την Α.Μ. τον Βασιλέα των Ελλήνων ν’ αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου. Δηλοί ότι μέχρι τούτου θέλει συνεχίσει να κυβερνά την Νήσον εν ονόματι της Α.Μ. του Βασιλέως των Ελλήνων, κατά τους νόμους του Ελληνικού Βασιλείου. Εντέλλεται εις τας Αρχάς της νήσου, όπως, συμφώνως τω ψηφίσματι τούτω, εξακολουθήσωσι ν’ ασκώσι τα καθήκοντα της υπηρεσίας των». Το ψήφισμα υπογράφει ο Πρόεδρος Γεώργιος Παπαμαστοράκης και τα μέλη Χαράλαμπος Πωλογεώργης και Εμμανουήλ Μοδάτσος.

Την επομένη (25 Σεπτεμβρίου) τα μέλη της Κυβερνήσεως της Κρήτης έδωσαν ενώπιον του επισκόπου Κυδωνίας και Αποκορώνου όρκο στο όνομα του Βασιλέως των Ελλήνων. Η Κρητική Βουλή με τη σειρά της επικύρωσε τα ψηφίσματα της ένωσης, εξέδωσε επίσης δικό της πανηγυρικό ψήφισμα και προχώρησε στην κατάργηση της Αρμοστείας. Το κρητικό Σύνταγμα καταργήθηκε και και εισήχθη το ελληνικό. Η ελληνική κυβέρνηση υπέδειξε στον Αλέξανδρο Ζαΐμη να μην επιστρέψει στην Κρήτη, όπου νέα Προσωρινή Κυβέρνηση σχηματίστηκε από τους Ελευθέριο Βενιζέλο, Μίνωα Πιτυχάκη, Εμμανουήλ Λογιάδη, Χαράλαμπο Πωλογεώργη, με Πρόεδρο τον Αντώνιο Μιχελιδάκη. Η ελληνική Κυβέρνηση, για να αποφύγει τις αντιδράσεις της Τουρκίας και τις διεθνείς περιπλοκές, δεν προχώρησε στην επίσημη αναγνώριση της ένωσης και περιορίστηκε σε παρασκηνιακές οδηγίες.

Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

Το Κρητικό Ζήτημα χρειάστηκε πέντε χρόνια ακόμα συνεχούς αγώνα για να λυθεί οριστικά. Η επιτυχής έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων επέφερε, όπως αναμενόταν, και την πολυπόθητη λύση του Κρητικού Ζητήματος. Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου (30 Μαΐου 1913) ο σουλτάνος παραιτήθηκε από όλα τα δικαιώματα του στην Κρήτη, την οποία παραχωρούσε στις Μεγάλες Δυνάμεις. Με την ιδιαίτερη μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας Συνθήκη της 1ης Νοεμβρίου 1913 ο σουλτάνος παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα επικυριαρχίας στην Κρήτη. Η προσάρτηση της νήσου στην Ελλάδα είχε πραγματοποιηθεί. Με προκήρυξη που απηύθηνε στον κρητικό λαό ο Στέφανος Δραγούμης στις 28 Νοεμβρίου 1913, γνωστοποιούσε την άφιξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου στα Χανιά, για την επίσημη ανακήρυξη της ένωσης, την Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 1913. Οι λαϊκές εκδηλώσεις υπήρξαν πρωτοφανείς. Αιώνες αγώνων, αιμάτων και δακρύων, έβρισκαν πια την ιστορική τους δικαίωση. Κατά την επίσημη τελετή η ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά. Στο ίδιο σημείο, όπου άλλοτε υψωνόταν η τουρκική σημαία, στήθηκε μαρμάρινη επιγραφή που έγραφε:

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ

1669-1913

ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ, 7 ΜΗΝΕΣ, 7 ΗΜΕΡΑΙ

ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ

Πηγή: Ιστορία της Κρήτης, Θεοχάρης Δετοράκης, 1990

Πηγή: https://www.militaire.gr/24-σεπτεμβρίου-1908-η-κήρυξη-της-ένωσης-της-κ/