Η Άννα Κομνηνή (1083 – 1153)

Η Άννα Κομνηνή ήταν Βυζαντινή  πριγκίπισσα, ιστορικός και ιατρός, από τις σημαντικότερες μορφές της πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας κατά τον 12ο αιώνα, κόρη και πρωτότοκο παιδί του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνης Δούκαινας. Ήταν επίσης εγγονή της Άννας Δαλασσηνής.

Θεωρείται η πρώτη γυναίκα ιστορικός. Στο ιστορικό της έργο «Αλεξιάς» καθρεφτίζεται η μεγάλη παιδεία της, η αρχαιομάθειά της, η εξοικείωσή της με την «Αγία Γραφή» και προπαντός η αφοσίωση και ο θαυμασμός της για τον πατέρα της.

Ο Βίος της Άννας Κομνηνής

Η Άννα Κομνηνή γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1083 στην Πορφύρα, το δωμάτιο στο ανάκτορο της Κωνσταντινούπολης όπου γεννιούνταν τα παιδιά των αυτοκρατόρων και έτυχε επιμελέστατης μόρφωσης και παιδείας. Το 1091 μνηστεύθηκε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιο του αυτοκράτορα  Μιχαήλ Ζ΄ ενώ, μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δούκα, το 1097, παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο.

Όταν το 1118 πέθανε ο πατέρας της, οργάνωσε συνωμοσία κατά του νόμιμου διάδοχου, του αδελφού της Ιωάννη, η οποία απέτυχε εξαιτίας της άρνησης του συζύγου της να πάρει μέρος σε αυτήν. Το 1137, μετά τον θάνατο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου, αποσύρεται στην Αγία Μονή της Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνέγραψε μεταξύ του 1137 και του 1148 την Αλεξιάδα, σε 15 βιβλία (κεφάλαια).Η Άννα Κομνηνή λίγο πριν πεθάνει χειροτονήθηκε μοναχή. Πέθανε το 1153 ή το 1154. Τάφηκε κοντά στον πατέρα της, στη Μονή Παμμακάριστου.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είχε αφιερώσει στην Άννα Κομνηνή το ομώνυμο ποίημα, δημοσιευμένο το 1920.

Η ιστορικός Άννα Κομνηνή

Στην Αγία Μονή της Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη ασχολήθηκε με τη συγγραφή του ιστοριογραφικού της έργου και γενικότερα με τα γράμματα. Φαίνεται ότι καθοδήγησε ένα μικρό κύκλο λογίων και μελετητών της φιλοσοφίας, από τον οποίο προέρχονται διάφορα σχόλια στον Αριστοτέλη.

Η Άννα Κομνηνή αποκτήσει αρκετά επιμελημένη μόρφωση και παιδεία και φροντίζει η ίδια κυρίως στον πρόλογο του ιστοριογραφικού της κειμένου να δώσει συμπυκνωμένη εικόνα του εύρους των γνώσεων της.

Ήταν ίσως η πιο μορφωμένη ανάμεσα στις λόγιες Βυζαντινές γυναίκες. Το έργο της δεν είναι μόνο αξιόλογη ιστορική πηγή, είναι επίσης πολύτιμο για τις γεωγραφικές και τοπογραφικές πληροφορίες που περιέχει, αλλά και λογοτέχνημα μεγάλης αξίας, το οποίο ξεχωρίζει όχι μόνο για την ευρυμάθεια της συγγραφέως, μιας από τις κατ’ εξοχήν εκπροσώπους του αττικίζοντος λόγου, αλλά και για την ευαισθησία, την ψυχολογική δύναμη και τη σαφήνεια των περιγραφών.

Στο έργο της. «Αλεξιάς», κατέγραψε την ιστορία του πατέρα της Αλεξίου Α΄ μεταξύ 1069 και 1118. Έχει θέμα τα ανδραγαθήματα του πατέρα της Αλέξιου Α’ Κομνηνού, όχι μόνο ως αυτοκράτορα. αλλά ήδη από την εποχή που διατελούσε στρατηγός και μέγας δομέστικος. Πρωταρχικός σκοπός του έργου της ήταν να συμπληρώσει το έργο «Ύλη Ιστορίας» του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου, που είχε μείνει ημιτελές.

Στο ιστοριογραφικό έργο της Άννας Κομνηνής είναι αναμφισβήτητη η επίδραση από τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο, αλλά και άλλων αρχαίων συγγραφέων που είχε σπουδάσει η Άννα Κομνηνή. Στο προοίμιο της, όπως σχεδόν το σύνολο των ιστορικών, σπεύδει να σημειώσει ότι θα γράψει απαλλαγμένη από εύνοια ή μίσος προς τους πρωταγωνιστές των γεγονότων περιγράφονται και ότι υπεράνω όλων θα τοποθετήσει την αλήθεια. Κάτι που τελικά δεν κατάφερε να διατηρήσει σε όλο το σύνολο του έργου της. Υπάρχουν σημεία όπου διακρίνονται οι συμπάθειες και οι αντιπάθειες και ο εγκωμιαστικός τόνος προς τον πολυαγαπημένο της πατέρα, ο οποίος είναι το απόλυτο πρότυπο, ο τέλειος ήρωας.

Το κείμενο διαιρείται σε 15 βιβλία και η περιγραφή ακολουθεί χρονολογική σειρά. Παρά τις ανακρίβειες στη χρονολόγηση, που παρατηρούνται σποραδικά, το έργο προσφέρει πλήθος σημαντικών στοιχείων για την εποχή και για τις σχέσεις του Βυζαντίου με τους γειτονικούς του λαούς. Ως πηγές η Άννα Κομνηνή χρησιμοποιεί τόσο προφορικές όσο και γραπτές μαρτυρίες. Στις πρώτες συγκαταλέγονται οι διηγήσεις του πατέρα της, καθώς και άλλων, συγχρόνων προς τα γεγονότα, αξιωματούχων. Στις δεύτερες συμπεριλαμβάνονται διάφορα έγγραφα από τα κρατικά αρχεία, καθώς και τα αντίστοιχα έργα του Μιχαήλ Ψελλού, του Ιωάννη Σκυλίτζη και του Μιχαήλ Ατταλειάτη.

Από τις πολυάριθμες περιγραφές της Άννας Κομνηνής ιδιαίτερα εντυπωσιάζουν οι αριστουργηματικές προσωπογραφίες της. Με πολλή συγκίνηση κάνει λόγο για τον πατέρα της και τη μητέρα της, καθώς και για τον πρόωρα χαμένο μνηστήρα της, τον Κωνσταντίνο Δούκα, και βέβαια για τον σύζυγό της Νικηφόρο Βρυέννιο.

Καθώς η Αλέξιος είναι ο κατ’ εξοχήν ήρωας της εξιστόρησης, σχεδόν κάθε σελίδα περιλαμβάνει χαρακτηριστικές περιγραφές της συμπεριφοράς και των αντιδράσεων του σε ποικίλες περιστάσεις. Με ζωηρότητα και παραστατικότητα παρουσιάζει επίσης και τους ξένους ηγέτες, Ροβέρτο Γυισκάρδο και Βοημούνδο, αλλά και άλλες προσωπικότητες της εποχής.

Η «Αλεξιάς» έχει ξεχωριστή θέση στη βυζαντινή λογοτεχνία και δικαίως θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα της.

Η οικογένεια της Άννας Κομνηνής

Παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο τον νεότερο και είχε τέκνα:

• Αλέξιος π. 1102 – π. 1161/67, μέγας δούκας (ναύαρχος).
• Ιωάννης π. 1103 – μετά το 1173.
• Ειρήνη π. 1105 – ; .
• Μαρία π. 1107 – ; .

Τα τέκνα της είχαν το επώνυμο (Κομνηνός) Βρυέννιος, όπως και η Άννα είχε το επώνυμο (Δούκαινα) Κομνηνή.

Με πληροφορίες από: https://el.wikipedia.org/wiki/Άννα_Κομνηνή