Το δεύτερο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων, η Άνδρος, βρίσκεται στο βορειότερο σημείο του συμπλέγματος, νοτιοανατολικά της Εύβοιας, της οποίας το ακρωτήρι Καφηρέας (γνωστό και ως Κάβο Ντόρο) απέχει 7 μίλια. Η Άνδρος απλώνεται βορειοδυτικά της Τήνου, από την οποία τη χωρίζει ο μικρούς πάτους πορθμός του Στενού. Το μήκος της Άνδρου είναι 39χλμ. και 200μ. κια το πλάτος 16χλμ. και 600 μ.
Η πρωτεύουσα του νησιού, Άνδρος ή Χώρα, στον μυχό κόλπου, πλαγιάζει ως τη θάλασσα με βορειοανατολική προέκταση της , το Νημποριό, περίφημη αγορά και λιμάνι από το 1578 και σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και το Παραπόρτι νοτιοανατολικά. Στην πλατεία της Άνδρου έχει στηθεί το άγαλμα του Αφανή Ναύτη, έργο του Μιχάλη Τόμπρου.
Ψηλά, τέσσερα χιλιόμετρα από τη χώρα, τα Αποίκια εκπλήσσουν με την διάταξη των κτιρίων τους. Εκεί βρίσκεται και η πηγή «Σάριζα». Πέντε χιλιόμετρα από το κύριο λιμάνι του νησιού, το Γαύριο, σώζεται ο πενταώροφος κολουροκωνικός πύργος του «Αγίου Πέτρου».
Η Άνδρος στον ρου της ιστορίας
Τριγυρνούσε στους δρόμους της Αττικής η Κρέουσα, κόρη του αυτόχθονα Ερεχθέα. Την είδε ο θεός Απόλλωνας, την ερωτεύτηκε, και απέκτησε μαζί της τον Ξούθο (γενάρχη των Ιώνων) και τον Ανία. Του τελευταίου γιος ήταν ο Άνδρος ή Ανδρέας, που διδάχθηκε τη μαντική από τον πατέρα του και εξελίχθηκε σε μεγάλο στρατηγό του Ραδάμανθυ, αδελφού του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα.
Εκείνη την εποχή η Κρήτη ήταν πολυάνθρωπη και υπήρχε ανάγκη να φύγουν κάποιοι και να δημιουργήσουν αποικίες. Ο Ραδάμανθυς διάλεξε τον Άνδρο και τον έχρισε οικιστή του νησιού που πήρε το όνομα του. Σύντομα επανάσταση στο νησί τον ανάγκασε να φύγει. Πήρε τις πιστές του οικογένειες και πήγε στην περιοχή της Ίδας (στη μικρασιατική Τροία), όπου έχτισε νέα πόλη την Άντανδρο.
Στην Άνδρο εντοπίστηκαν μυκηναϊκοί οικισμοί από το 1500π.Χ. και νεότεροι. Γύρω στο 1000π.Χ. Ίωνες έφθασαν και κατέκλυσαν το νησί.
Οι κάτοικοι της Άνδρου είχαν δεσμούς με την Χαλκίδα της Εύβοιας, με την οποία συνεργάστηκαν και έχτισαν νέες αποικίες στη Χαλκιδική και τη Θράκη, το 900π.Χ. Ενώ το 8ο αιώνα π.Χ. υπάρχουν ενδείξεις ότι το νησί βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία της Ερέτριας. Τον 6ο αιώνα π.Χ., όπως και άλλα νησιά των Κυκλάδων, η Άνδρος πέρασε στην επιρροή της Νάξου.
Μια εκστρατεία του Θεμιστοκλή μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας απέτυχε και έγινε αιτία για να δημιουργηθεί έχθρα ανάμεσα στην άνδρο και την Αθήνα. Παρ΄όλα αυτά το νησί εντάχθηκε το 476π.Χ. στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, η Άνδρος στάθηκε στο πλευρό των Σπαρτιατών στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Το νησί βρέθηκε στη δίνη των πολέμων ανάμεσα στους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διαδοχικά πέρασε στην κατοχή των Πτολεμαίων, του Αντίγονου, και του βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου Ε΄και το 199π.Χ. της Ρώμης. Τότε εκδιώχθηκαν οι κάτοικοι της Άνδρου και στάλθηκαν στο Δήλιο της Βοιωτίας. Το νησί, αργότερα, επανοικίστηκε αφού οι Ρωμαίου το χάρισαν στον βασιλιά Άτταλο της Περγάμου. Ο τελευταίος βασιλιάς Άτταλος ο Γ΄άφησε το νησί κληρονομιά στη Ρώμη. Το 31π.Χ η Άνδρος έγινε ρωμαϊκή επαρχία.
Οι κάτοικοι του νησιού εκχριστιανίστηκαν νωρίς, ενώ στην εποχή Βυζαντινής αυτοκρατορίας η Άνδρος έγινε ναυτική δύναμη και εμπορικό κέντρο μεταξωτών.
Το 1207, ο Βενετός Μάρκος Σανούδος κατέλαβε τα νησιά των Κυκλάδων και χάρισε την Άνδρο στον Μαρίνο Δάνδολο, το κάστρο του οποίου βρίσκεται στη Χώρα του νησιού. Ο νέος κυρίαρχος γνώρισε την επικυριαρχία του Σανούδου και εγκαταστάθηκε φεουδάρχης στο νησί. Ο Μαρίνος Δάνδολος ακολούθησε πολιτική ανεξιθρησκείας σε τέτοιο βαθμό που να φυλακίσει ένα Λατίνο επίσκοπο και να αφοριστεί το 1233 από τον πάπα Γρηγόριο τον Θ΄.
Η Άνδρος γνώρισε σειρά φεουδαρχών που «έσπειραν» κάστρα στο νησί. Στα 1440 πέρασε στην κατοχή του βαρόνου της Πάρου, Κρουστίνου Σομαρίπα. Στα 1537 την πήρε για λογαριασμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Την εποχή εκείνη ο γεννημένος στην Πορτογαλία Εβραίος Ιωσήφ Νάζι ήταν δώδεκα χρονών. ότνα μεγάλωσε έγονε πάμπλουτος τραπεζίτης. Έγινε φίλος με τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Β΄το μεγαλοπρεπή και αργότερα με το διάδοχο του Σελήμ Β΄. Έχτισε ένα ανάκτορο στην περιοχή του Πέρα στην Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε εκεί. Έγινε ρυθμιστής της οικονομικής ζωής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Στα 1566 ο Σελήμ Β΄τον ονόμασε δούκα της Νάξου και της Άνδρου και του χάρισε τα δύο αυτά νησιά μαζί με το παλιό δουκάτο. Τα κυβέρνησε ως το θάνατό του με αντιπροσώπους, σκληρά αλλά σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα. Μετά το θάνατο του Νάζι η Άνδρος έγινε τιμάριο και δόθηκε στην βαλιδέ σουλτάνα.
Στο νησί τοποθετούνταν μουσουλμάνοι αλλά και χριστιανοί βοεβόδες. Με τον καιρό οι κάτοικοι του νησιού απέκτησαν προνόμια και απολάμβαναν ελευθερίες. Πλούτισαν, απέκτησαν εμπορικά πλοία και γρήγορα μετασκευάστηκαν σε ικανά να αποκρούουν πειρατικές επιθέσεις και ζούσαν χωρίς ή με ελάχιστη τουρκική παρουσία. Η ευημερία κράτησε δύο αιώνες.
Στα 1770 με 1774 η Άνδρος κυριεύθηκε από Ρώσους. Και στον πόλεμο της Ρωσίας με την Τουρκία είδε την άτυχη ναυμαχία του Λάμπρου Κατσώνη. ήταν 6 Απριλίου όταν ο χιλίαρχος της Μεγάλης Αικατερίνης, Λάμπρος Κατσώνης, επικεφαλής επτά πολεμικών πλοίων συναντήθηκε με 15 του τουρκικού στόλου στο ακρωτήρι του Καφηρέα. Η ναυμαχία ήταν επική. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Επέστρεψαν την επομένη με άλλα 12 αλγερινά πλοία. Έπειτα από κραταιά αντίσταση ο Κατσώνης αναγκάστηκε να υποχωρήσει διασώζοντας μόνο 2 πλοία. Τα υπόλοιπα πέντε ανατινάχθηκαν από τους καπετάνιους που προτίμησαν το θάνατο από την αιχμαλωσία.
Μια γενιά αργότερα η Άνδρος επαναστάτησε. Την επαναστατική σημαία ύψωσε ο Θεόφιλος Καΐρης. Σήμερα τιμάται ως ήρωας της Άνδρου. Ένας δρόμος και μια πλατεία με το άγαλμά του στη Χώρα του νησιού φέρουν το όνομά του. Το αναπλαιωμένο σπίτι του και η Βιβλιοθήκη κατέχουν σημαντική θέση στα αξιοθέατα του νησιού.