Ο παπα-Στάθης από τη Δεσφίνα Φωκίδας είχε γυναίκα την Αρχόντω, τρεις γιους και δύο κόρες. Ο μεγάλος γιος του, Γιάννης έγινε τσοπάνης, ο δεύτερος γιος του, ο Θεοδόσης, καλόγερος στο μοναστήρι του Αγίου Λουκά στη Βοιωτία. Ο μικρότερος γεννήθηκε το 1778. Ο παπα-Στάθης του έδωσε το όνομα Ηλίας κα θέλησε να τον κάνει παπά. Τον έστειλε στα Σάλωνα όπου δίδασκε ο καλόγερος -δάσκαλος του Γένους- Γεράσιμος Λύτσικας. Το 1797 έφυγε από τα Σάλωνα και έγινε καλόγερος στο μοναστήρι του Προδρόμου της Δεσφίνας λαμβάνοντας το όνομα Ησαΐας, που διατήρησε σε όλη του τη ζωή.
Επίσκοπος Σαλώνων
Η δίψα του για μάθηση ήταν μεγάλη, έτσι εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, όπου μόναζε και ο αδελφός του. Μέσα στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού συμπλήρωσε τη μόρφωση του. Σύντομα έγινε διάκονος. Τότε ξύπνησε μέσα του ο πόθος για τη λεφτεριά όλης της Ρωμιοσύνης. όμως οι γνώσεις που είχε αποκτήσει δεν του αρκούσαν και γ’ αυτό και πήγε στα Ιωάννινα, όπου λειτουργούσαν ξακουστά σχολεία.
Ο Αλή πασάς που είχε σωθεί αρκετά χρόνια πριν από τον παπα-Στάθη, θέλοντας να ξεπληρώσει την καλοσύνη του παπά, βοήθησε τον Ησαΐα να σπουδάσει στέλνοντας τον τρόφιμο σε σχολείο της Κωνσταντινούπολης. Στην Κωνσταντινούπολη ο Ησαΐας συνδέθηκε με πολλούς κληρικούς, ακόμη και με τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ .
Ο Ησαΐας επέστρεψε στην Δεσφίνα και άρχισε να ιερουργεί. Ο Αλής τον διόρισε διοικητή της περιφέρειας. Μετά το θάνατο του επισκόπου Σαλώνων Ιωακείμ η επισκοπή έμεινε ορφανή. Η προσοχή όλης της επαρχίας στράφηκε προς τον Ησαΐα. Ο Αλής, θέλοντας να δημιουργήσει περιβάλλον με δικούς του αφοσιωμένους ανθρώπους έστειλε επιστολή στον πατριάρχη για να δοθεί η επισκοπή τον Ησαΐα. Ο Γρηγόριος, σύμφωνος με αυτήν την επιλογή, τον χειροτονεί δεσπότη το 1818. «Ησαΐας επίσκοπος Σαλώνων».
Αρχίζει τότε ένα νέο στάδιο δράσης για τον επίσκοπο Σαλώνων. Μοιράζει όλα τα χρήματα του στους φτωχούς. Γίνεται φίλος με τον οπλαρχηγό Πανουργιά. Το δεύτερο έτος της χειροτονίας του δέχεται το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας. Στις παραμονές του Αγώνα μαζεύει χρήματα, αγοράζει όπλα και τα αποθηκεύει μυστικά στα Σάλωνα. Στις 11 Μαρτίου ο Ησαΐας βρισκόταν στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, όπου τον περίμενε μυστικά ο Αθανάσιος Διάκος. μετά τον εσπερινό ο επίσκοπος Σαλώνων ευλόγησε τα άρματα και όρκισε τα παλικάρια πάνω στο ευαγγέλιο. Ύστερα αναχώρησε για τα Σάλωνα, μάζεψε τους προύχοντες και τους πρόκριτους και τους ανέθεσε την οργάνωση.
Στις 24 Μαρτίου 1821, στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, ο Ησαΐας συγκέντρωσε τον Πανουργιά με τα παλικάρια του και τους προεστούς των Σαλώνων Αναγνώστη Γιαγτζή, Ρήγα Κοντορρήγα και Αναγνώστη Κεχαγιά, έκαναν δοξολογία και ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης. Δύο μέρες έμεινε στο μοναστήρι και όταν βεβαιώθηκε ότι όλα πήγαινα καλά έφυγε για τη Λιβαδειά όπου με άλλους κληρικούς έφτιαξαν την Επαναστατική Επιτροπή, το μοναδικό έγγραφο που έχουμε και φέρει τηην υπογραφή του Ησαΐα Σαλώνων.
Ο Πανουργιάς με τους Σαλωνίτες αφού ελευθέρωσαν τα Σάλωνα κίνησαν για το Ζητούνι. Μαζί τους και ο επίσκοπος Σαλώνων. Στη μάχη που δόθηκε στη Χαλκομάτα ο Πανουργιάς τραυματίστηκε και ένα εχθρικό βόλι βρήκε και τον Ησαΐα. Ένας πολεμιστής ο Μαρκόπουλος προσπαθεί να μεταφέρει μακριά από το πεδίο της μάχης τον επίσκοπο, ο Ησαΐας όμως του ζητά να σώσει τον εαυτό του. Φεύγοντας ο Μαρκόπουλος άκουσε τον επίσκοπο να λέει: «Παναγία μου, σώσε τουλάχιστον την πατρίδα». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του.
Οι Τούρκοι καταφτάνουν και αποτελειώνουν τον επίσκοπο. Όταν την άλλη μέρα παλούκωσαν τον Αθανάσιο Διάκο, έβαλαν γύρω του 80 κεφάλια που είχαν κόψει στη μάχη της Αλαμάνας. Ένα από αυτά ήταν και του Ησαΐα.
Με πληροφορίες από: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών