Ανάμεσα στα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα και στις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα οι Εταίροι των Ρωμαίων και οι ιταλικές πόλεις άρχισαν να υποφέρουν από τις διαρκώς επιδεινούμενες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επέβαλε η θέση τους. Αυτό όμως που γινόταν ολοένα και πιο δυσβάσταχτο ήταν η πίεση για στρατιωτική θητεία στους στρατούς των Ρωμαίων και των συμμάχων τους. Οι εταίροι άρχισαν να κινητοποιούνται ζητώντας καλύτερη μεταχείριση και διεκδικώντας ίσα δικαιώματα με τους Ρωμαίους πολίτες. Η Ρώμη τούς εγγυήθηκε μια σειρά προνομίων που δεν είχαν οι απλοί σύμμαχοι.
Το 95π.Χ. ξέσπασε ανταρσία στο Πιτσένο και στις σαμνικτικές επικράτειες, που επεκτάθηκε ταχύτατα στην νότια Ιταλία καθώς και την Γαλατεία εντεύθεν των Άλπεων και την Ετρουρία. Έγινε γνωστή ως Κοινωνικός Πόλεμος και κηρύχθηκε από τους συμμάχους ενάντια στη Ρώμη. Ο πόλεμος αυτός είχε ελάχιστες αναμετρήσεις στο πεδίο της μάχης, αλλά πολλές σποραδικές επιθέσεις σε εδάφη όπου οι Ρωμαίοι βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση.
Το 89 π.Χ. η αντίσταση ήταν ακόμη σθεναρή στις περιοχές Σάνιο, Λευκανία, Βρεττία και στην πόλη Νώλα. Στην Καμανία λίγες μόνο πόλεις είχαν παραμείνει αφοσιωμένες στην Ρώμη, ενώ σχεδόν όλες οι μεγάλες πόλεις είχαν επαναστατήσει.
Την ίδια χρονιά στο λιμάνι της Στάμπια, που είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για τους επαναστάτες, κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε από τον Ρωμαίο στρατηγό και πολιτικό Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα. Ο στρατηγός στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς την Πομπηία και το 89π.Χ. πολιόρκησε την πόλη και την επανέφερε στην ρωμαϊκή κυριαρχία. Οι ηττημένοι κάτοικοι κατέφυγαν στην Νώλα, αλλά η πόλη αυτή αρνήθηκε να δεχτεί ως εξόριστους. Τότε οι επαναστάτες σφαγιάστηκαν από τον ρωμαϊκό στρατό.
Η Πομπηία σώθηκε και έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Το 80 π.Χ. ονομάστηκε Colonia Cornelia Veneria Pompeiianorum προς τιμή του Σύλλα (Cornelio) και της Αφροδίτης (Venus), της προστάτιδας θεάς της πόλης. Η γη δημεύτηκε και παραχωρήθηκε στους βετεράνους πολεμιστές του Σύλλα. Οι οικογένειες και οι πολιτικές δυνάμεις που είχαν στηρίξει τον Σύλλα απέκτησαν σημαντικές θέσεις στην πόλη, ενώ οι προηγούμενοι αξιωματούχοι έπεσαν σε δυσμένεια και εκδιώχθηκαν. Παρά τις δραματικές αλλαγές, η πόλη συνέχισε να ακμάζει και επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο.
Με πληροφορίες από: nationalgeographic